Zapadni Srbi

Geneza Republike Srpske Krajine od 1941 - 1945. i dalje

Period od 1941. do 1945. i dalje
"Katolička akcija" je bila ona snaga i organizacija koja je oslobodila najniže strasti i osećanja, a sve u duhu hrišćanskog shvatanja citiranog jezuite Franca. Sve je dozvoljeno, nema greha, sveti cilj opravdava sredstva i metode, sve se sme – samo da opet katolička crkva vlada svetom. Nekatolički narodi moraju ili da se vrate jedinoj pravoj veri ili da budu istrebljeni.
U ovom poglavlju ću samo nabrajati fakta. Ona su tako jasna da bi svaki komentar bio suvišan, možda bi čak i umanjio težinu golih činjenica.

Rimska kurija, personificirana u Piju XII, odmah je podržala novostvorenu NDH. Već 18. maja 1941. papa je primio prvo u privatnu, a zatim i u zvaničnu audijenciju, poglavnika Pavelića i zvaničnu delegaciju NDH, dajući svima do znanja da je Vatikan apsolutno uz ove bojovnike katoličke akcije. Ovim činom celokupna katolička crkva je mobilisana i stavljena u službu ustaške države. Koliki je značaj Vatikan davao ustašama, pokazuje imenovanje nadbiskupa Alojzija Stepinca vojnim vikarom hrvatske vojske, kako bi imao sigurnu i stalnu kontrolu nad NDH!
Nadbiskupi Stepinac i Šarić, biskup Bonefačić, Burić, Srebrnič i Akšamović, i ceo katolički kler u NDH oduševljeno su primili ovaj gest otvorene podrške pape ustaškom pokretu i bezrezervno su stali iza novog režima, unapred prihvatili sve mere protiv nekatolika (koje su u stvari sami inicirali i osmislili), posebno SPC i Srba, i unapred oslobodili odgovornosti i greha sveštenike koji krenu u svetu borbu za širenje katoličke vere.
Sledeći uputstva svoje svete crkve, svetog oca pape i vrhovnih duhovnika, nadbiskupa i biskupa, katolički sveštenici, naročito jezuiti i franjevci, odmah su se aktivno uključili u ustaški pokret, sprovodeći u delo "načelo tri P: Poklati, Pokrstiti, Proterati!" Navešću samo neke od tih božjih slugu:

Našice

Sidonije Šolc, franjevac, organizator pokrštavanja i ubijanja Srba u srezovima Našice, Slavonska Požega i Podravska Slatina. Po njegovim nalozima ubijani su pravoslavni sveštenici, Srbi (čitava sela) odvođeni u logore, viđeniji i tvrdokorniji ubijani, a ostali, zaplašeni i pritisnuti terorom, prevođeni u rimokatoličku veru. Paroha Đorđa Bogića dao je zverski mučiti, a potom živom razrezati grudi i izvaditi srce.

Gradina

Župnik Karlo Lukač organizovao SVE katolike u mestu za progone, zlostavljanja, ubijanja i pokrštavanja Srba.

Srez Virovitica

Župnik Julijus Birger u Podravskoj Slatini dao srušiti srpsku crkvu; mnogi Srbi su ubijeni, jedan deo oteran u logore, a jedan deo pokatoličen.

Srez Pakrac:

Kapelan Jozo Klapšić, organizator najcrnjeg terora. U selu Kusonje sve Srbe zatvorili u pravoslavnu crkvu i spalili. U selu Kukunjevac sve Srbe od 15 do 60 godina izveli u crkvenu portu i poklali.

Srez Slavonski Brod

Već 10. aprila 1941. rimokatolički katiheta Dragutin Marjanović organizuje pokolj Srba, koji se zatim bacaju u Savu. Sa sveštenikom Gunčevićem obavljao je funkciju policijskih organa, hapsio i ubijao Srbe.

Srez Novska

Župnik Ćosić, organizator progona, ubijanja i pokrštavanja. Srušene srpske pravoslavne crkve u Jasenovcu, Uštici, Rajiću, Hrvatskoj Dubici, Paklenici, Gradini, Okučanima, Bogićevcu, Smrtiću, Novoj Gradišci i Novskoj. Svi pravoslavni sveštenici su uhapšeni, tučeni i odvedeni u logor u Caprag.

Ogulin

Župnik i začasni kanonik Ivan Mikan naredio pljačku manastira Gomirje. Manastirsko bratstvo je po njegovom naređenju oterano u logor i pobijeno.

Knin

Vjekoslav Šimić, fratar iz franjevačkog manastira u Kninskom Polju, lično klao Srbe.

Glina

Častimir German, gvardijan samostana u Čuntiću, rukovodio masovnim klanjima Srba. Njegova ideja je bila da se tokom nekoliko noći kolju Srbi u pravoslavnoj crkvi u Glini.

Kostajnica

Gvardijan samostana, kad su ustaše klale Srbe i bacale u Unu, stajao na mostu i podsticao ih da pokolju sve.

Banja Luka

Fra Vjekoslav Filipović, na čelu ustaške grupe, 8. februara 1942. u selu Rakovica dao ubiti krampovima 52 radnika Srbina, a zatim u selu Drakulići dao pobiti oko 1.500 Srba. U selu je preživela samo jedna žena, Lenka, sa svoje petoro dece, te još jedno dete, čije su roditelje ubili. Lenka je kasnije poludela. Srbe su lovili i ubijali po okolnim zaseocima. Ukupno je ubijeno oko 2300 Srba. Vrhunac divljaštva je bio pokolj šezdesetoro dece, koje su zatekli u školi. Fra Filipović je odvojio katoličku i muslimansku decu, a srpskoj deci su sekli glave. Učiteljica, koja je sve to morala gledati, poludela je.
Ovaj franjevac je u jesen 1942. zamenio mantiju uniformom i pod imenom Miroslava Majstorovića postao zapovednik logora Jasenovac. O njemu svedoče neki preživeli logoraši, a njegove izjave, kao i izjave nekih drugih ustaških "časnika" jednostavno se ne mogu shvatiti. Osim lika, ničeg ljudskog! Evo nekoliko citata:

Logoraš Zvonko Tkalec: Pred katolički Božić 1942. radi bekstva četiri logoraša iz Jasenovca, lično je ustrelio dva, a zatim još pedeset šest Židova na radu u selu Bistrici. Sutradan je ubio još devetoro. Na samo Badnje veče sa svojim ustašama pobio je oko šesto žena i dece zatvorenih u Kuli, a dovedenih negde sa Kozare.

Osim fra Filipovića–Majstorovića, u zverstvima i klanjima posebno su se isticala još tri fratra: Brekalo, Matković i Brkljanić.
Sam Filipović priznaje da je u vreme njegovog komandovanja u Jasenovcu pobijeno 20.000–30.000 zatočenika. On je bio komandant samo oko četiri meseca!

Livno

Franjevac dr Srećko Perić iz samostana Gorica, u junu, julu i avgustu 1941. komanduje ubijanje oko 5.600 Srba u livanjskom srezu.

Drniš

Fra dr Petar Berković lično odgovoran za smrt više stotina Srba iz okoline Drniša. Nakon italijanske okupacije tih krajeva premešten je u Dalj, gde je pokrstio oko 6.000 Srba.

Sinj

Fratar Ivan Hrstić daje upute ustašama kako postupati prilikom bacanja u jamu 82 živa Srbina. Avgusta 1941. organizuje masovne pokolje Srba, a žrtve su bacane u ugljenokop u selu Prolog. Sa kolegama i prijateljima, fratrima Stankom Milanovićem–Litrom i Glibotićem učestvuje u masovnim streljanjima Srba, pri čemu se slikaju na stratištu, a fra Glibotić snima i pad tela streljanih!

Predugačka je lista tih monstruma u mantiji, koji su počinili takve zločine, da ih ljudski, iole normalan um, ne može shvatiti. Njihov moto najbolje objašnjava župnik iz Udbina, Mate Moguša: "Do sada smo za katoličku vjeru radili molitvenikom i krstom, a sada je došlo vrijeme, da radimo puškom i revolverom."
Ovde želim uputiti na delo katoličkog sveštenika Viktora Novaka "Magnum crimen", koje sam više puta citirao, a gde su aktivnosti katoličke crkve na području Jugoslavije veoma detaljno opisane, sa mnoštvom argumenata i dokaza.

O kakvim se zločinima radilo, jasno je kada se zna da je kardinal Tiseran (u to vreme sekretar "Svete Kongregacije za Istočnu Evropu" i jedan od najbližih saradnika pape Pia HII) 27. maja 1942. protestovao kod ustaškog poslanika Rušinovića zbog pokolja 350.000 Srba i svih pravoslavnih sveštenika, zbog učešća katoličkih sveštenika u tim nedelima, i to kao organizatora (kardinal je predočio spisak sa 63 imena fratra-koljača) navodeći da su Srbi za Zapad i katolicizam dali u borbama sa Turcima isto koliko i Hrvati, možda i više, a Hrvati su dobili naziv "antemurale christianitatis" samo zato što su katolici; kardinal zna kakvi su Hrvati po onome što su učinili u Lotaringiji (Loren) za vreme tridesetogodišnjeg rata (izreka: "sačuvaj nas, Bože, rata, kuge i Hrvata") itd. I to kardinal koji je 17. jula 1941. godine potpisao sramnu odredbu kojom je dozvoljeno prevođenje pravoslavaca na rimokatoličku veru u ustaškoj monstrum-državi.

Na još jednu bitnu činjenicu treba ukazati: najodgovorniji ljudi katoličke crkve, pravi krivci, ideolozi i organizatori ovog stravičnog pokolja, nakon Drugog svetskog rata nisu odgovarali za svoja (zlo)dela – bar ne u punoj meri. Bilo je samo nekoliko suđenja krvnicima, čiji zločini nisu mogli biti prikriveni. Ali glavni organizator i idejni i duhovni otac ustaštva, Alojzije Stepinac, umro je kao najmirniji, najpobožniji čovek, a Rimska kurija će ga za zasluge proglasiti svecem! Drugi veliki klerofašistički ideolog, koji je javno, sa propovedaonice pozivao na pokrštavanje pravoslavaca ("Natrag vjeri otaca! Jedinstvo je u katoličkoj crkvi."), na progon i likvidaciju onih koji to ne prihvate ("Vi će te kao katolici moći ostati u svojim domovima.'' A kao pravoslavci?), đakovački biskup Antun Akšamović, najbolji je dokaz opravdanog straha Srba od života i "suživota" u bilo kakvoj državi Hrvatskoj, bez višestrukih jakih ustavnih i zakonskih garancija. Naime, ovaj višestruko zaslužni klerofašistički velikan odlikovan je ordenom, "Red za zasluge, velered sa zvijezdom" za saradnju sa državnom vladom NDH u verskim pitanjima svoje biskupije. Nakon rata biskup je proglašen za ratnog zločinca. Ali...

Uz punu zaštitu režima biskup nastavlja svoj rad u Đakovu, da bi 1959. godine dobio Orden bratstva i jedinstva prvog reda!

Iste godine Akšamović je "predao svoju dušu Gospodinu, komu je kroz pune 84 godine života, i od toga 60 godina svećenstva i 39 godina biskupovanja, vjerno služio." Na biskupovom grobu zapaženi su venci:

– dr Vladimira Bakarića, predsednika Sabora NR Hrvatske,

– Ivana Krajačića, potpredsednika Izvršnog veća Sabora NR Hrvatske,

– Komisije za verska pitanja Izvršnog veća Sabora NR Hrvatske,

– Narodnog odbora kotara Osijek,

– Kotarskog odbora SSRN Osijek,

– Narodnog odbora opštine Đakovo,

– Opštinskog odbora SSRN Đakovo.

Nakon Drugog svetskog rata na području avnojske Hrvatske fantom ustaštva ponovo se javio 1971. godine, poznat kao maspok. I opet je katolički kler, predvođen nadbiskupom Kuharićem, pokrenuo "križarsku vojnu" protiv Srba i pravoslavlja. Pod okriljem Matice Hrvatske, a predvođeni ponovo probuđenim klerofašističkim snagama, novokomponovane ustaše prave spiskove za likvidaciju Srba. Vršena su prebrojavanja, prozivke, smene... osećalo se da se sprema nešto. Deja vu!

Katolička crkva je ponovo kumovala stvaranju NDH 1990. godine. U agitaciji za izbornu pobedu HDZ aktivno je učestvovao velik broj fratara. Kada je počelo proganjanje Srba, katolička crkva nijednom rečju nije stala u odbranu i zaštitu progonjenih, njeno hrišćansko milosrđe nestaje kada su u pitanju Srbi, a javlja se samo mržnja i želja za likvidacijom. Deja vu?!?
Zašto sam toliko prostora posvetio katoličkoj crkvi na prostorima avnojske Hrvatske, NDH i naše RSK?

Ona je najjači, najsnažniji, najuticajniji faktor u hrvatskom nacionalnom biću. Ništa se u Hrvatskoj ne dešava, a da se ne dobije saglasnost crkve. To bi bilo dobro, kada bi smo imali posla sa pravom hrišćanskom crkvom. Ali ovo što je na delu kod Hrvata, u njihovom načinu razmišljanja i delovanja, u njihovoj ropskoj odanosti svojoj crkvi, nema ništa zajedničko sa hrišćanskom verom, sa učenjem Isusa Hrista (za čije carstvo se oni bore). I kada bi se sada kod njih pojavio Isus, spalili bi ga na lomači. Veliki inkvizitor ne da da mu milosrdni Sin božji smeta, kada je već sam svojevremeno sve predao papi. Kako ih je Dostojevski dobro shvatio! Kada i mi shvatimo bit hrvatskog klerikalizma, shvatićemo i bit njihovog načina razmšljanja, odnosa prema nama i pravoslavlju. Kada to shvati svet, shvatiće i naš otpor hrvatskoj hegemoniji.

Svetovna vlast i Srbi na području avnojske Hrvatske

Odnos svetovnih vlasti prema Srbima menjao se sinusoidalnom krivom. U vreme opasnosti od Turaka, Venecije ili neke druge sile, Srbi su naglo popravljali svoj položaj u Habzburškoj monarhiji, a nakon stabilizacije situacije, polako su gubili dobijene privilegije. Ali uvek su imali veća prava od hrvatskih seljaka, jer su ipak oni bili ratnici, koji su svojim životima branili carevinu. A srpsko plemstvo je uvek bilo u povlašćenom položaju u odnosu na hrvatsko – i to iz istog razloga.

O nekim pravima i privilegijama Srba bilo je ranije govora. Zahvaljujući tim povlasticama i činjenici da su srpski velikaši na području Austrije i Ugarske imali velike posede, da je Srpska pravoslavna crkva bila autonomna i ekonomski nezavisna, Srbi su imali i daleko veći uticaj i značaj u celokupnom društvenom, političkom, kulturnom i svakom drugom polju, nego što bi se očekivalo na osnovu njihovog broja. Time su bili i predodređeni da budu ključni faktor u mnogim događanjima, što im hrvatski srbožderi nikada nisu mogli oprostiti.

U Ugarskoj je srpski narod, nakon velikih prava koja je dobio za svoje zasluge u borbi protiv Turaka, u vreme mađarskih buna bio nemilosrdno uništavan, do potpunog istrebljenja. Velikomađarska plemićka klika nije želela dati Srbima ono zašta se sama borila u Austriji – slobodu i samoupravu. Tako je u Baranji, kojom je uvek upravljao srpski despot, a koji je istovremeno bio i zapovednik šajkaške flote na Dunavu i Dravi (najpoznatiji je svakako despot Stevan Štiljanović, iz roda Paštrovića, proglašen svecem i sahranjen u manastiru Šišatovcu), u vreme Rakocijeve bune (1703–1711) što pobijeno, što proterano, oko 250.000 duša (Rakocijeva poruka "rackom narodu": "...sa našom vojskom (tj. mađarskom) pomoću vatre i oružja istrebiću ih sve sa toga zemljišta, i žene njihove i decu njihovu."). Sličnu sudbinu Srbi su doživeli i za vreme druge mađarske bune pod Košutom. Ni tada Srbima nije dato pravo, koje su za sebe tražili Mađari u Austriji. Srbi iz Baranje bežali su najviše u Slavoniju, a u manjoj meri u Bačku i Banat. Na mesta Srba kasnije su doseljene Švabe, i tako je etnička slika Baranje značajno izmenjena. Neki krajevi, kao Šomođ, ostali su potpuno bez Srba!

Odnos hrvatske građanske elite prema Srbima direktno ovisi o položaju Hrvata u Austriji, kasnije u Austrougarskoj. Kada su ti interesi ugroženi, dolazi do zbližavanja i zajedničkog delovanja u odbrani hrvatskosrpskih, ilirskih, južnoslovenskih itd. interesa. Onog momenta kad Hrvati dobiju tražene privilegije, ili odbrane svoj ugroženi interes, pokreću kampanju protiv Srba, prebrojavanja i harangiranja, i na kraju slede pogromi.

U periodu poznatom kao ilirski pokret, dolazi do naglog udruživanja Srba i Hrvata, do gotovo potpunog političkog i kulturnog prožimanja i jedinstva. Ali osnovi su različiti. Hrvati ilirci imaju konačni cilj stvaranja hrvatske države, dok Srbi teže očuvanju svog nacionalnog i verskog identiteta u bilo kojoj državi, i traže samo podređenu autonomiju, tj. samoupravu. Kada su hrvatski interesi tražili, ban Jelačić se obraća proglasom "Narodu hrvatskom i srbskom u Trojednoj Kraljevini Dalmacije, Hrvatske i Slavonije" pisanom ćirilicom, a kada podrška Srba više nije neophodna, ban Ivan Mažuranić "čisti" bansku upravu od Srba.

Kada su hrvatski ekonomski interesi bili ugroženi pod pritiskom Beča i Budimpešte, hrvatski političari su prihvatili saradnju sa srpskim strankama, formirajući 1905. godine "Koaliranu hrvatsku i srbsku opoziciju", u kojoj je učestvovala i Hrvatska stranka prava! Ali već 1907. pravaši pokreću u Saboru raspravu o postojanju Srba u Hrvatskoj (naravno, negirajući, tvrdnjom da postoji samo jedan deo Hrvata pravoslavne vere, koja im je popovskim intrigama nametnuta), koja traje gotovo mesec dana!

Nakon sarajevskog atentata u crno-žutoj monarhiji reakcije su vrlo indikativne. U Mađarskoj političkoj sredini atentat je dočekan kao veliko olakšanje, s obzirom na neprekidne sporove sa nadvojvodom. U samom Beču već sutradan po atentatu svira muzika na javnim mestima!

A u Hrvatskoj se javlja ceo niz poziva za obračun sa divljim Srbima, za linč pojedinih viđenih prvaka srpske političke elite (dr Srđan Budisavljević, zastupnik u Hrvatskom i Ugarskom Saboru, braća Pribićević – Svetozar, Valerijan i Adam, i dr.), pokreću se veleizdajnički procesi protiv Srba, pogromi, zabranjuje se ćirilica, umesto SPC uvodi se ponovo naziv grčko-istočna crkva, a umesto naziva Srbi sve više se koristi naziv "Hrvati grko-istočne vjere". Tako Hrvati opet ispadoše veći katolici od pape!

Torture nad Srbima u toku Prvog svetskog rata su bile ogromne. Ali kraj rata nije doneo Srbima na području bivše KuK monarhije rešenje briga. Naprotiv! Stvaranjem Banovine Hrvatske postavljeni su temelji najvećeg stratišta u istoriji srpskog naroda.

Aprilskim slomom i stvaranjem Nezavisne Države Hrvatske (10. aprila 1941) počinje do tada nepoznat odnos prema jednom narodu.

O odnosu katoličke crkve bilo je dosta govora u prethodnom delu. Da ta akcija nije bila samo crkvena, nego sprega klera i duhovnih vlasti u Pavelićevoj "Civitis Dei" dokazuje niz činjenica.

Samo dve nedelje nakon proglašenja NDH, 25. aprila 1941. Pavelić je zabranio upotrebu ćirilice i izdao naredbu o nošenju plave trake sa slovom P ("R") za pravoslavne. Jevreji su nosili žutu traku. Srbima i Jevrejima zabranjeno je da se voze tramvajima.

Drugog juna 1941. zatvorene su sve pravoslavne škole.

Dvadeset petog juna ukinut je patrijaršijski prirez od 10 odsto, koji su plaćali pravoslavni.

Osamnaestog jula zabranjen je naziv "srpska pravoslavna vjera" a uveden "grko-istočna vjera".

Dvadesetog septembra konfiskovana je imovina Karlovačke mitropolije.

Mile Budak, Pavelićev ministar i doglavnik, poznat po krilatici "Srbe na vrbe", izjavljuje u julu 1941. u Gospiću: "Jedan dio Srba ćemo pobiti, drugi raseliti, a ostale prevesti na katoličku vjeru i tako pretopiti u Hrvate."

Milovan Žanić, ministar u ustaškoj vladi, 3. juna 1941. u Novoj Gradišci izjavljuje: "Ovo ima biti zemlja Hrvata i nikoga drugoga i nema te metode koju mi nećemo kao ustaše upotrebiti, da načinimo ovu zemlju zbilja hrvatskom, i da je očistimo od Srba, koji bi nas ugrozili prvom zgodom. Mi to ne tajimo, to je politika ove države i to kad izvršimo, izvršit ćemo ono, što piše u ustaškim načelima."

Mirko Puk, ustaški ministar pravosuđa i bogoštovlja (!) u Križevcima 6. jula 1941. poručuje Srbima: "Ili se uklonite iz naše zemlje milom ili ćemo vas istjerati silom."

Ustaški stožernik dr Viktor Gutić 9. jula 1941. u Prnjavoru poručuje: "Ovome srpskome gnijezdu Prnjavoru poručujem da ću ja doći i uzeti sebi 24 sata da to srpsko gnijezdo uništim. Ja ću ubijati, a vi ćete za mnom."

Četvrtog juna 1941. u Zagrebu je održana konferencija ustaških i nemačkih predstavnika sa temom iseljenja Slovenaca iz Rajha u Hrvatsku i Srbiju, i Srba iz Hrvatske u Srbiju. Trebalo je preseliti 180.000 Slovenaca i 205.000 Srba. Prognanici su smeli poneti po 50 kg prtljaga i 500 dinara gotovog novca. Protokol je izvršen tako što je 7.174 Slovenca i 11.235 Srba prebačeno u Srbiju pod navedenim uslovima. Još oko 200.000 Srba prebeglo je ilegalno u Srbiju. Hrvatska "Civitas Dei" nije mogla ni ovoliko obzira podneti, kada su Srbi u pitanju.

Navedene izjave i propisi ustaških vlastodržaca revnosno su sprovođene u život. Po ugledu na nacistička iskustva, odmah po proglašenju NDH formirana je UNS (ustaška nadzorna služba), od marta 1943. poznata kao RAVSIGUR (Glavno ravnateljstvo za javni red i sigurnost), pod čijom upravom je bio čitav niz koncentracionih logora:

Logor Danica je ustaški prvenac, formiran već 29. aprila 1941. godine, kroz koji je prošlo preko 5.000 logoraša.

Logor Kerestinec. Radio samo u 1941. U njemu su bili uglavnom politički zatvorenici. Gotovo svi su pobijeni.

Logor Slana na otoku Pagu. Za nepuna tri meseca postojanja (25. jun 1941 – kraj avgusta 1941) kroz logor je prošlo oko 16.000 zatvorenika. Najveći broj je pobijen (samo u Jadovno na pogubljenje poslano je 3.000 Srba), a manji deo upućen u Jasenovac.

Logor Kruščica. Formiran krajem avgusta, likvidiran krajem septembra 1941. Od oko 3.000 logoraša većina su bili Jevreji. Preživeli muškarci poslani u Jasenovac, a deca i žene u Lobograd.

Logor Lepoglava Osnovan još u Austrougarskoj u 19. veku. U njemu je pobijeno oko 1.300 logoraša.

Logor Đakovo. U njemu je likvidirano više hiljada, uglavnom Jevreja, i to žena i dece.

Logor Tenje kod Osijeka. Formiran u junu, likvidiran u avgustu 1942. godine. Oko 3.000 logoraša, zatočenih u tom periodu, likvidirano u Jasenovcu, Gornjoj Rijeci i Aušvicu.

Logor u Sisku (3. avgust 1942 – januar 1945). Odavde su zatočenici odvođeni u logore Jasenovac i Stara Gradiška, ili na rad u Nemačku. Dečji logor u Novom Sisku, u osnovnoj školi, likvidiran je u januaru 1943. Za četiri meseca postojanja kroz njega je prošlo 6.693 deteta, od kojih je umrlo 1.637. Gotovo sva deca su ispod Kozare.

Logor Jastrebarsko radio je dva meseca. Oko 1.300 logoraša prebačeno je u Jasenovac. Ali kroz dečji logor Jastrebarsko, u periodu 12. jul 1942 – 26. avgust 1942. prošlo je 3.336 dece, od toga više od 2.000 sa Kozare. Logor je bio pod upravom časnih sestara kongregacije Sv. Vinka Paulskog. Za nepunih mesec i po dana umrlo je 768 dece (po izjavi grobara Franje Ilovara, koji je bio plaćen "po komadu"!).

Logor Caprag kod Siska. Služio je kao sabirni logor, uglavnom za sveštenike SPC, a kasnije za sve Srbe, koji su deportovani u Srbiju. Nakon prestanka deportacija, logor je likvidiran.

Logori Lobograd i Gornja Rijeka u Hrvatskom Zagorju. Služili su uglavnom kao tranzitni za Aušvic, Jasenovac i Staru Gradišku.

Logor Gospić – Jadovno. Formiran u junu 1941. Dnevni kapacitet logora bio je do 3.000 logoraša. S obzirom na veliki priliv novih logoraša, svakodnevno je na stratište Jadovno na Velebitu odvođeno 200–400 logoraša i ubijano.

Jasenovac. Formiran u avgustu 1941. Likvidiran aprila 1945. Po svireposti, sadizmu, bestijalnosti najvišeg stepena nema mu ravna u istoriji. Broj žrtava nikada nije tačno utvrđen. Logorska arhiva je dva puta uništavana (početkom 1943. i aprila 1945). Zemaljska komisija Hrvatske konstatovala je u izveštaju Međunarodnom vojnom sudu u Nirnbergu, da je broj žrtava 500.000–600.000. Najčešće se pominje brojka oko 700.000. O zverstvima ustaških koljača postoji više nego velika dokumentacija. Ali vlasti u bivšoj SFRJ nisu nikada dozvolile da se ona istraži, pa čak ni u najtajnijoj formi. Najverovatnije iz straha da bi se time morala izbrisati odrednica ustaša = četnik. Žrtve logora bili su gotovo isključivo Srbi, te Jevreji i Cigani.

Stara Gradiška — „Jasenovački logor B". Sam naziv govori za sebe. Broj pobijenih logoraša nikada nije utvrđen. O bestijalnosti ustaša govore činjenice: u stratištu Kula smrti bilo je uređeno specijalno mučilište. U ćelijama za klanje urađeni su posebni odvodi krvi poklanih. U leto 1942. ugušeno je gasom oko 600 dece. Za katolički Božić 1942. poklano je oko 600 žena, itd.

Osim ovih logora smrti, ustaše su vršile masovne pokolje na licu mesta, po selima, odvodeći pohvatane Srbe do jama, bunara, bezdana ili reka, klali ih, ubijali maljevima, streljali ili žive bacali u masovne grobnice. Prema dosadašnjim istraživanjima, stradanja Srba u direktnom pokolju (ubijeni "na pragu") su sledeća: (vidi tabelu 2)

Tabela 2: Srbi pobijeni "na pragu" (u selu, u svom dvorištu ili okolini)

R.br. Teritorija Broj lokaliteta masovnog genocida, jama u koje su bacani, bunara u koje su bacani ubijenih Srba u direktnom genocidu

U 1943. godini u SAD objavljena je mapa Jugoslavije o stradanju srpskog naroda u periodu od aprila 1941. do avgusta 1942. godine, sa podacima o pobijenim Srbima i njihovim krvnicima. Vidi se da je ubijeno 744.000 Srba. U ovaj broj nisu uračunati nastradali vojnici, gerilci i civili stradali od bombardovanja – dakle samo žrtve genocida. (vidi tabelu 3)

Tabela 3: Američki izveštaj o pobijenim srpskim civilima

Masakr nevinog srpskog stanovništva

(Massackre of the innocent Serbian population)

From April 1941 to August 1942

R.br. Ubijeno Srba od strane Broj ubijenih Srba civila %

Prema podacima više autora (S. Kurdulije, B. Kočovića) nije preterana tvrdnja da je područje avnojske Hrvatske (dakle bez dela NDH koje je pokrivalo BiH) ostalo bez oko 500.000 Srba (oko 300.000 pobijenih po logorima i "na pragu", i oko 200.000 prebeglih u Srbiju). Posebno su značajna istraživanja Strahinje Kurdulije, koja će, nažalost, ostati za sada nedovršena.

Posebno je stradala Srpska pravoslavna crkva. Od 21 episkopa petorica su ubijena, dvojica internirana i umrla, dvojica premlaćena i prebačena u Srbiju, gde su ubrzo umrla, jedan držan u zatvoru zajedno sa patrijarhom, a zatim poslat u logor u Nemačku, jedan u logor u Italiju, a dvojica proterana u Srbiju. Samo su desetorica ostala na svojim mestima. Jedna četvrtina sveštenika je pobijena (oko 700), oko 300 je pomrlo, oko 400 je bilo u logorima, jedna trećina proterana u Srbiju, dok je samo jedna četvrtina ostala na svojim mestima. Polovina manastira i crkava je manje ili više oštećena, jedna četvrtina srušena, a gotovo sve opljačkano. Ratna šteta SPC iznosi oko 7 milijardi predratnih zlatnih dinara.

O zverstvima ustaša, o monstruoznosti hrvatske ustaške vlasti, u srpskom kolektivnom sećanju usađena je neizbrisiva informacija i uspomena. Koliko god su se posleratne vlasti trudile da ga izbrišu, nisu uspele. Odnos Srba prema Hrvatima i poratnoj Hrvatskoj nije posledica zaborava, nego velike ljudske crte i osobine – praštanja. Ali sada je potrebno izneti na videlo svaki detalj, svaki elemenat hrvatske vekovne antisrpske politike i životne filozofije. Ne radi nas, nego radi naše dece. Ona moraju znati kako da se odbrane od latinaških podmetanja, od neke buduće "bratstvo-jedinstvo" politike, do koje će sigurno doći, samo kada Hrvatska upadne u bezizlaznu ili tešku situaciju, kada ju opet samo Srbi i Srbija mogu spasiti.

U ustanku 1941. godine i kasnije Srbi u Hrvatskoj snose "svu težinu ustanka u širinu" (ocena V. Bakarića iz 1948. godine). Srbi čine ogromnu većinu boraca (70–95 odsto) u partizanskim jedinicama, a time i u gubicima. Tako se Sedma banijska divizija vraća iz Crne Gore samo sa 10 odsto svog sastava! Veći priliv Hrvata u NOP počinje tek nakon kapitulacije Italije, pre svega u italijanskoj okupacionoj zoni, u Dalmaciji. Srbi su opet stvorili jezgro otpora i do 1943. činili gotovo sav borački sastav NOP, i time opet preveli Hrvatsku i Hrvate u tabor sila pobednica u Drugom svetskom ratu.

Kao nagradu za podnete žrtve, za pretrpljene strahote i patnje, Srbi su doživeli stvaranje nove hrvatske države, ali ovaj put sa nekim teritorijima, koji nikada nisu bili u nikakvoj Hrvatskoj državi, banovini ili bilo kakvoj zajednici. Pre svega mislim na Baranju. A i deo Srema, koji je dobila na administriranje, dobijen je na osnovu trenutnog odnosa nacionalnih skupina, ne uzimajući u obzir oko 200.000 žrtava ustaškog terora (što pobijenih, što proteranih i pobeglih Srba). Uvrštavanje Baranje u sastav Hrvatske nikada nije verifikovano ni od jednog državnog zakonodavnog organa. Tek Erdutskim sporazumom iz 1995. o mirnoj reintegraciji u Hrvatsku Baranja i zvanično postaje njen deo.

U posleratnom periodu, kad god se Hrvatska osetila jakom, vršen je pritisak na Srbe. Najdrastičniji je bio pokušaj eliminacije Srba iz političkog, ekonomskog i kulturnog života u jeku masovnog pokreta 1971. godine. I tada su pravljeni spiskovi nepoželjnih Srba, agitovalo se ponovo za "hrvatsku strojnicu o hrvatskom ramenu" itd. Kada je došlo do usijanja, SK i J. B. Tito presekli su hrvatski čir, ne iz brige za srpski narod u Hrvatskoj, nego zbog straha od posledica, ukoliko dođe do buđenja srpske nacionalne svesti i ujedinjenja svih Srba u borbi za opstanak.

Šta bi se desilo da dođe do naplate starih neizmirenih računa, koje su Srbi tako velikodušno i na svoju štetu otpisali i oprostili? Ujedno, prividni obračun sa liderima maspoka iskorišćen je za stvarni i žestoki obračun sa srpskim "liberalima", koji su počeli predstavljati sve veću opasnost po aktuelni režim, jer više nisu bili spremni trpeti neravnopravan i ponižavajući položaj Srbije u Jugoslaviji.

Ustavnim amandmanima i kasnije Ustavom iz 1974. opet je Srbija platila i bila raskomadana, tačno po nemačkim okupacionim planovima i rešenjima. Hrvatska je tim Ustavom ostvarila najveći deo svojih zahteva iznetih u eri maspoka!

Raspadom SFRJ, nakon izborne pobede HDZ, za Srbe počinje ponovo stara priča, toliko puta doživljena na ovim prostorima. Ovaj vek je obeležen neprekidnom borbom Srba za goli opstanak: 1912, 1913, 1914, 1941, 1971. i 1990. A 1999. godine vodila se odsudna bitka za očuvanje srpstva na ovom zbijenom području. Iza ovog minimuma teritorija koje još imamo odstupanja nema – iza toga za nas opstanka nema!

Dejan Lučić - "Čovek koji zna"

• Prethodni
• Sledeći