Banija
- Detalji
- Datum kreiranja: 05 Mart 2015
Indeks članaka
Naseljavanje Banije, u kojoj je posle izgona Turaka krajem devete decenije XVII veka zatečeno malo stanovnika, bilo je osnovna pretpostavka za njeno uključivanje u krajiški odbrambeni sistem.Zbog toga su zapovednici banijskih tvrđava morali da posvete dosta pažnje naseljavanju patčinjsnih im oblasti. U tome im je išla na ruku okolnost što je dugotrajni bečki rat, voćen pretežno na južnoslovenskom prostoru, pokrenuo velike seobe balkanskog stanovništva. Premda su ove seobe bile prvenstveno usmerene prema panonskim ravnicama, jedna od snažnijih mitracionih struja, čijs js izvorište bilo u Bosni i Hercegovini, slila se i u krajeve između Kupe i Une. Zahvaljujući brojnosti prebega sa turske teritorije, kao i znatnom prilivu doseljenika sa drugih strana, steklo se u novoj krajini do kraja XVII veka dovoljno stanovništva za njeno privredno oživljavanje i organizaciju odbrane graiice na Uni. Kasnija useljavanja i prirodni priraštaj stanovništva doveli su do tota da js Banska krajina već u lrvim decenijama XVIII veka imala više stanovnika nego što je škrta zemlja mogla prehraniti. Ova okolnost, ali i neki drugi činioci, podstakla je pojsdine krajišnike da napuste svoja staništa i presele se u druge krajeve Habsburške monarhije, kuda su ih vodili stvarni ili, iak, samo prividni izgledi da će naći povoljnije uslove života.
1. NASELjAVANjE KRAJEVA IZMEDJU KUPE I UNE
Prodirući silovito i nemilosrdno uništavajući sve što im se našlo na putu, turski akini su u drutoj loloviii XVI veka slomili pounski odbrambeni sistem i potpuno opustošili oblast između Une i Kupe. Starinačko hrvatsko stanovništvo, ako je imalo sreće da izbegne smrt ili odvođsnje u sužanjstvo, povuklo se dublje u unutrašnjost zemlje, delom čak i van granica „ostatka ostataka" kraljevina Hrvatske i Slavonije. U opustošeiim krajevima nisu mogle da se održs ni brojne tvrđavice hrvatskog gšemstva, pa se u jednom dokumentu iz 1596. godine spominje „sedamdeset pustih gradov, koi su pusti među Unu i Kupu." U tim okolpostima moralo je težište odbrane od Turaka da bude ireneto na Kulu, gde je obrazovana Pokupska krajina.
Zagoapodarivši krajevima između Une i Kupe, Turci su nastojali da na opustošenim zemljištima nasele novo stanovništvo. Rezultati njihovih nastojanja nisu dovoljno poznati, ali se na osnovu malobrojnih podataka stiče utisak da im je jedino pošlo za rukom da nasele Pounje i okolinu tvrđava Zrin i Gvozdansko. Kako je krajem XVI veka propao pokušaj turskog učvršćivanja na Kupi, krajevi uz ovu reku nisu mogli da budu korićeni za naseljavanje, pošto bi se stanovništvo u njima stalno nalazilo na udaru petrinjskih i pokupskih krajišnika koji su tokom XVII veka, otiskujući se u potragu za plenom i sužnjima, povremeno dotšrali čak do Une. Njihove provale, pak, pružale su mogućnost pojedinim turskim podanicimada pod vojničkom zaštitom u Habsburšku monarhiju. Tu mogućnost je do bečkog rata iskoristilo nekoliko manjih skutšna turskih podanika iz Pounja.
Već u prvim godinama bečkog rata, dok je težište ratnih operacija bilo još u ugarskim ravnicama, uznemirilo se hrišćanskostanovništvo u Pounju i Bosanskoj krajini. Da bi se obezbedili od nastupajuće vojske, bosanski „Kazaaš" i drugi hrišćani zatražili su i dobili zaštitno pismo iz Beča. Ali kićene fraze i uopštena obećanja, kakvima su car Leopold I i zapovednici njegove vojske tokom rata rado obasipali hrišćansko stanovništvo pod turokom vlašću, nisu obezbedile bogznakakvu zaštitu žiteljima Pounja i njihovoj imovini prilikom dolaska carske vojske 1688. godine. U pljačkanju lounskog stanovništva, sudepi na osnovu raspoloživih izvora, najdalje su otišli vojnici bana Nikole Erdedija. Zbog toga ih je Ludvig Badenski, kao glavnokomandujući na tom sektoru fronta, ogaustio iz vojske i, ne birajući reči, obavestio vladara o njihovom držanju. Na zahtev iz Beča, hrvatskn staleži su u jesen 1688.godine raspravljali o postupcima svojih vojnika i rešili da kazne one koji su otimali stoku od hriiRćana naseljenih sa jedne i druge strane Une („... tarn Christiarais, quam etiam Ulachis, ultra, uel äd hanc partem fluuij Unnae commorantibus..."). U nedostatku drugih podataka, navedeni saborsš zaključak pradstavlja pažnje vredno svedbčanstvo o stanju naseljenosti Pounja u vreme izgona Turaka iz oblasti izmeću Kupe i Une. Na svojim starim staništima dočekalo je oslobodjenje i srpsko i hrvatsko stanovništvo u oblasti Zrina i Novog. Na takav zaključak upućuje činjenica što su hrvatski stale ži u jednoj svojoj predstavci o problemu jurisdikcije u novooslobođenim krajevima izričito tvrdili da „Znnianus iam ab antique et imemorabili tempore circa praesidia Novi et Zrin residebat, fortalitijs illis semper subiectus".Zatečeno stanovništvo u oblasti izmeću Kupe i Une, kao što je već rečeno, nije bilo dovoljno brojno da bi samo moglo nositi teret odbrane nove granice na Uni i euvomeći od Une do Petrove gore, pa su vojne vlasti bile lriiućene da losvećuju veliku pažnju naseljavanju osloboćenih krajeva. Kako se za to nije moglo naći dovoljno stanovnipggva u starim krajinama i na posedima hrvatoke vlastele, pogotovo što je iseljavanje zavisnih seljaka sa vlastelinstava bilo otežano nizom prepreka, krajiškim zalovednicima nije ostalo ništa drugo nego da podstaknu useljavanje turskih podanika,prvenstveno onih naetanjenih u nšosrvdnoj blizini granice. Zahvaljujući tome dobili su prebezi iz Bosne, a u manjoj meri i Hercegovine, lrvorazredan značaj za razvoj stanovništva Banske krajine od kraja XVII do polovine XVIII veka. Forme u kojima se ostvarivalo njihovo useljavanje u oblast izmeću Kupe i Une varirale su od organizovanog ili, pak, stihijnog pomeranja većih populacionih mnoštava do preselenja nekoliko porodica ili pojedinaca. Seobe većih skupina stanovništva dešavale su se, po pravilu, u vreme ratova ili nvposredno lo njihovom okončanju, dok su seobe manjeg obima bile učestalije i manje zavisne od stanja austro-turskih odnosa.
Seobe turskih podanika za vreme bečkog rata, kako su u sporu oko jurisdikcije u oblasti između Kupe i Une tvrdili predstavnici Varaždinskog generalata, bile su dobrovoljne i podstaknute obećanjem povlasgica svima koji pređu na hrišćansku stranu. Iz njihovih izveštaja višim vlastima saznaje se da ou krajišnici dobili zaštitno pismo i od Ludviga Badenskog 1688. godins. Nažalost, ovaj dokument, na koji se krajiško stanovništvo često pozivalo u odbrani svojih prava, nije pronađen, već se o njegovom sadržaju može steći samo gruba predodžba na osnovu navoda u jednom izveštaju Hansa Galera Ratnom veću 1695. godine, što nije dovoljno za donošenje pouzdanog suda o ulozi austrijske propagande u podsticanju seoba u Baniju.
Hrvatski staleži, koji su predstavljali drugu stranu u sporu oko jurisdikcije, zastupali su stanovište da bi između Kupe i Une trebalo razlikovati dve skupine stanovništva: Zrinjane i Kostajničane. Prvi su, kako je rečeno u jednoj saborskoj predstavci iz 1696. godine, živeli od davnina u zrinokoj oblasta, dok su drugi do bečkog rata naseljavaln krajeve ivmeđu Kostajnice i Banjaluke. Zrinjani su dočekali osloboćenje na svojim starim staništima, nomažući hrišćanskoj vojsci da oslobodi njihova naselja. Kostajničani su se, pak, doselili u kostajničku oblast posle oslobođenja pounskih tvrćava, kada im je opstanak na njihovim starim staništima otežavala banoka vojska, pljačkajući i uništavajući njihova naselja. Zbog toga, po shvatanju hrvatskih staleža, stanovništvo u kostajničkoj oblasti ne može se računati u dobrovoljne preseljenike. Proverom svedočenja hrvatskih staleža, utvrćeno je da su banski oficiri stvarno organizovali povremene upade na tursku teritoriju, ali je teško reći da li su nasilja nad tamošnjim stanovništvom podsticala njegovo preseljavanje na hrišćansku stranu. Sigurno se zna samo da su pojedina bosanska sela, u želji da se zaštite od nasilja i pljačke, pristajala da plaćaju „harač" hrvatskom banu.
Doseljenicima u oblasti između Kupe i Une, nezavisno od toga šta ih je pokrenulo na seobu, krajiški zapovednici su, „hotejuchi z junaki krainu puniti d jachati", određivali mesto za iaseljavanje i dodeljivali zemlju. Tom prilikom izdavan im je lični ili, nak, zajednički „kotarski list", koji im je služio kao dokaz njihovot prava na dodeljeni posed. U "kotarskim listovima" bila su u osnovnim crtama uređena i prava i obaveze doseljenika, posebio obaveza vojničke službe, kojom je bilo i uslovljeno pravo korišćsnja dodeljene im zemlje.
****
Do novih masovnih seoba stanovništva sa turske teritorije u Baniju došlo je pri kraju austro-turskog rata 1716—1718. godine i neposredno po potpisivanju mira u Požarevcu. Banskoj krajini vraćeno je tada Zrinsko polje, a, pored toga, pripao joj je i prostran pojas zemljišta sa bosanske strane Une. Kako su ovi novopripojeni krajevi teško opustošeni ratom, bilo je u njima dosta pustoselina pogodnih za naseljavanje novog stanovništva. Ta pusta zemljišta počeli su još tokom rata zaposedati stanovnici sa hrvaaske strane Une, iako je podban Ivan Drašković zabranio da se to čini pre konačne odluke viših vlasti. Posle austro-turskog razgraničenja krajem 1718. godine, naseljavanje krajeva sa bosanske strane Une vršeno je pretežno stanovništvom pridošlim iz unutrašnjosti Bosne i Hercegovine. Nažalost, čitav tok ovih seoba nije poznat, jer ih banski oficiri nisu pratili onako pažljivo kako je to, na primer, činjeno u Posavskoj krajini, gde se posle Požarevačkog mira takođe doselilo mnoštvo turskih podanika.
“Mila naša Banijo, Liko i Krbavo” — tim rečima počinje jedna strofa himne Sv. Savi. — O Lici i Krbavi nešto je već rečeno, a kao Banovac, ostavio sam moju Baniju na ovo, treće mesto. Banija, moj zavičaj, koja je najstrašnije postradala od Ustaša ovoga rata, proteže ce od reke Une na Petrovu Goru, Karlovac, reku Kupu, Sisak, Jasenovac i Unu. Kao što je bila postradala Lika i Krbava od Turaka, tako je i Banija bila opustošena, popaljena i raseljena za vreme Turaka, u 16 veku i nešto početkom 17 veka.
Jedan učeni hrvatski istorijski pisac piše o tom stanju Banije ovako:
“...vele da je bilo 1576— 1577 god. do pedeset (turskih) provala, a pali su skoro svi gradovi do (reke) Kupe. Kukavni narod bježao je kao ovce kada ce med nje vuci uvuku. Puk hrvatski u hrpah na hiljade prelazio je granice svoje otadžbine, da ce drugdje traži bolju i sretniju domovinu...” (Smičiklas II. st. 71). Turci su najviše popalili i uništili Baniju još 1548 g., tada su pali i utvrđeni gradovi: Perna, Steničnjak (danas Sjeničak), Topusko, Vranograč, Bojna, Kladuša, i dr. Godine 1556 osvoje Turci i glavnu tvrđavu Kostajnicu, na reci Uni, a 1558 g. popale sva mesta od Sjeničaka prema Kirin-Bović, pa sve do Petrove Gore. Tvrđave koje su tad bile ostale slobodne bile su Hrastovica, zapadno od Petrinje, Grac kod Kupčine i Sisak. Ovim ce je i odbrana Hrvatske prenela sa reke Une na reku Kupu i tada su plemići hrvatski kroz usta svoga bana u Saboru zakukali ovako: “..poslije Boga prva briga ide bana hrvatskoga da na ovoj rijeci uzdrži silnoga neprijatelja, da ne propadne sasvim ovo nesretno Kraljevstvo i sve susedne hrišćanske zemlje”... U bojazni od turske najezde oni počeše podizati utvrđenja po reci Kupi, a jedno od najznačajnijih je bilo Karlovac, koji je osnovan 13 jula 1579 god. Konačno 1593 g. Turci otmu i grad Sisak, i tada ostade Hrastovica i Grac, sa malim prostorom banijskog zemljišta, što znači da su Turci bili okupirali tada celu Baniju, koju su istrebili od starosedeoca Hrvata.
Pre nego počnem redovna naseljenja Srba po Baniji, napomenuću ovo:
dolaskom Turaka, koji su vodili pokorene Srbe sa sobom i iste kao svoju Raju naseljavali na osvojena zemljišta, dolaze i prva naseljenja Srba u Baniju. Tako su poznata najstarija naseljenja Kostajnica na reci Uni, Dubica, Jasenovac, Novi (Bosanski) sa okolinom, Brda oko Zrinja, Zrinjsko Polje, ili jednom rečju obe strane reke Une. Srbi iz pomenutih naselja još 1596 preko svoga Vladike i protopopova (nemački tekst: Von ans christlichen khinder an der Unaisshen gganizen, als biscoffen und erzpristern vber die 30 pfaffen des wahrhaften glaubens) započnu pregovore ca Austrijom za prelaz u Austriju, kao i raniji Srbi, koji ce već nalaze u ćesarevini. Ovo ce nekako dešavalo u vremenu bitke sa Turcima kod Klisa. Kako je Austrija bila izgubila bitku kod Klisa, to joj ovi pregovori o prelazu novih Srba bila dobrodošla, te izda naredbu karlovačkom đeneralu Đuri Lenkoviću (Hrvatu) da sa preostatkom vojske od Klisa odmah ide u Petrinju, odakle će doći da otme Kostajnicu od Turaka, i da će ga tamo Srbi pomoći sa obe strane Kupe. Ali, na žalost, đeneral Lenković je bio poveo samo 6,000 vojnika, što je bilo previše malo za rat protiv Turaka, i Srbi, koji su to saznali preko svojih uhoda, nehtedoše pomoći Lenkoviću računajući unapred na njegovu slabu i malobrojnu vojsku. I zaista, Lenković izgubi i bitku kod Kostajnice protiv Turaka, i on, besan radi izgubljenih bitaka i kod Klisa i kod Kostajnice počne da krivi Srbe za to, i stane im ce pretiti da će im ce za tu “izdaju” — “zgodnom prilikom mačem osvetiti”. Valjda je mislio hrvatski đeneral da će goloruki Srbi potući Turke bez njega, pa i sebe i zemlju predati hrvatskim velikašima na raspoloženje! — Banija je bila skoro 100 godina pod Turcima, ali napaćeni Srbi ustanu na svoje gospodare Turke, te 1640 godine vojvoda srpski Todor, posle pobede nad Oda-Bašom, pređe kroz Petrovu Goru u ćesarevinu i prevede priličan broj Srba, koji ce smesti oko Kupe do Petrinje. Docnije, 1680 g. Vojvoda srpski Bratić, po dozvoli hrvatskog bana Nikole Erdedija prevede 120 srpskih familija u ćesarevinu i naseli ih po istim krajevima kao i vojvoda Todor.
Ova dva slučaja zabeležena su kao najstariji slučajevi zakonitog prelaza Srba u Baniju (po dozvoli Vrhovne vlasti). Za vreme “velikog rata”, od 1683 pa nadalje do Karlovačkog mira, za vreme oslobađanja Like Krbave i Primorja od Turaka, koje oslobađanje (kako sam već ranije rekao) izvađala je uglavnom srpska vojska Karlovačkog đeneralata, Austrija upotrebi umesnu propagandu preko bana Nikole Erdedija, koji posla svoje poklisare u Bosnu među Srbe, da i njih dignu na sveopšti ustanak protiv Turaka, koji gube u zapadnom delu bitke. Ta je propaganda i poziv na ustanak uspela više očekivanja, te vojvoda Badenski javlja caru: “...oduševljeni hrišćani (Srbi) dan na dan lete pod zastave Vašeg Veličanstva, da zajedno sa nama na zajedničkog neprijatelja ratuju...” Ovaj veliki pokret i ustanak Srba u Bosni protiv Turaka imao je posledicu da je srpski Mitropolit Sarajevski Atanasije Ljubojević morao svoju vladičansku stolicu napustiti još pre nego li je to učinio Patrijarh Srpski Čarnojević. Srbi, prešavši u ćesarevinu sa svojim Vladikom i sveštenicima, knezovima i vojvodama, pobediše Turke i preoteše gradove (1688) Kostajnicu, Malu Kladušu, Vranograč, Brekovicu, ili jednom rečju rečeno, celu gornju Baniju. A Karlovačkim mirom (1699) i cela donja Banija bi očišćena od Turaka, i oduševljeni Srbi pobedama svojima u Primorju, Liki, Krbavi i Baniji, bili su prešli i reku Unu terajući Turke u Bosnu. Ali Karlovačkim mirom, oni su ce morali povratiti preko Une natrag, jer je Una bila određena kao Granica. Srbi tada vraćajući ce iz Bosanske Krajine povedu svoju braću i sestre, Srbe, te ce nasele u: Zrinj, Jasenovac, Dubicu, Živaju, Kinjačku, Svinjicu, Slabinju, Rausovac, Šakanlije, Babinu Rijeku, Čukur, Jastrebicu Strmen, Hrastovicu (kod Sunje), Pauču, Bjelovac, Velešnju, Prekovršac, Gradusu, Umetić, Klinac, Mačkovac, Staro Selo (moje selo), Komogovinu, Jošavicu, Bednik (danas Bjelnik), Moštanicu, Podrage, staru Petrinju, Sklop, Mlinogu, Čuntić, Tremušnjak, Bačugu, Luščane, Gradac, Majske Poljane, Klašnić i Žirovac. (Vidi: Spom. Hrv. Krajine Knj. III, str. 37 i 43).
Tako je cela Banija naseljena Srbima-borcima, junacima, ratnicima, a ne kmetovima zašto su ih hteli uzeti rimski biskupi, hrvatski đenerali, velikaši i banovi. Ratno Veće izdalo je popis Srpskog Naroda u Baniji g. 1701, po kome je tada bilo već preko 11,000 Srba, koji su ce odupirali na sve načine da izbegnu vlast hrvatske nepravične gospode (nuz gred budi rečeno, koji nisu govorili između sebe “prostim” narodnim jezikom, nego ili latinski ili njemački). Vodila ce nekoliko godina borba između austrijske vojske, hrvatske gospode, a jedno vreme čak i Štajerske, o tom ko će imati ili ima pravo da gospodari Srbima. Konačno, na molbu Srba 1697 g. naročita carska njomisija došla je i utvrdila opravdane razloge Srba da ce izjednače sa ostalim Graničarima u svojim pravima i dužnostima. Za primer ovakovih borbi izneću jedan slučaj sa Srbima iz Topuskog. Godine 1593 Turci po zauzeću Topuskog razorili su rimski manastir koji je imao “četiri dana jahaćeg hoda” zemljišta — imanja. Kako su Turci opustošili sve to, to je Topusko dugo godina stalo pusto. I po oslobođenju Topuskog, biskup Martin Borković, koji je još 1687 naselio Srbe na svoje imanje u Gradište, oko potoka Trepče, gde su danas naše parohije Bović, Kirin i Stjepan, kada mu je bilo malo njegovog naroda, naseli Srbe i u Topusko. Onda su naseljeni i Perna, Čemernica i Blatuša. Sedište upravne vlasti ovih sela bilo je Topusko, a Srba je bilo preko 4,000 duša. Ovi Srbi, naseljeni na manastirsko i biskupovo imanje budu prevareni, jer su potpali pod biskupsku i opatsku vlast, koji su ih ne samo radi harača nego i zato što nisu bili rimske vjere, strašno progonili, kinjili i mučili. Istoričar M. Grbić u Karl. Vladičanstvu, Knj. 1, str. 94 piše ovako: “...Godine 1701 pobune ce ovi Srbi (iz Topuskog i okoline) — naseljenici, jer ih je biskup sa svojim činovnicima užasno zlostavljao, nagoneći ih da plaćaju desetak (harač) i druge namete. Srbi ce tome odupru, a biskup ih stade progoniti sa zemalja pa naseljavati tuda svoje ljude. Kad ce Srbi i tome odupreše dođe biskup glavom (lično) u Topusko i stane narod globiti i pleniti pre ko podbana Stjepana Jelačića. PET STOTINA Srba ustanu na oružje i osujete biskupove namjere. Najposle ce nekako umire i Srbi ostanu «a zemljama, a kasnije prestanu biti kmetovi, i dobiju zemlju kao i ostali Graničari...”
Dakle, nije bio sladak srpski hlebac u tim krajevima, naročito kada je zavisio od naše “braće” Hrvata, ili rimske kurije, i ako su ih Srbi svojim junaštvom oslobodili od Turaka (a 1918 i od Austrije), koji su Turci nad njima vladali preko skoro stotinu godina. Godine 1713 Karlovački Sabor je dodelio Karlovačkom Vladiki i ova sela: Sjeničak, Slavsko Polje, Utinju i Trebinju. Banija je uglavnom naseljena Srbima u tri perioda i to: Prvo između 1640 i 1680 godine; drugo između 1683 i 1699 godine; i treće posle Beogradskog mira 1739 godine, kada je prešlo podosta naroda iz Bosne i dopunili pomenuta mesta, naselili Vojnić i druga mesta, tako da je broj Srba iznosio tada 15,000 (Vidi: Kukuljević “Književnik” I, strana 93; “Spomenik Hrvat. Kraj”. Knj. II i III; Rački “Starine” IV str. 203).
Sindjel Dimitrije Dusan Balac
Gradovi: Petrinja, Glina, Kostajnica, Dvor
Petrinja
Nalazi se u Baniji, na ušću rječice Petrinjčice u Kupu, 13 km jugozapadno od Siska i 60 km jugoistočno od Zagreba.
Novu lokaciju Petrinja dobija 1592. godine izgradnjom turskog utvrđenja na ušću Petrinjčice u Kupu. Utvrđenje je trebalo da posluži Turcima u osvajanju Siska, Turopolja i Zagreba. Tokom vremena u Petrinju se doseljava sve više zanatlija i trgovaca i tada počinje brži privredni razvitak grada. Petrinja je u sastavu Napoleonove Ilirije od 1809. do 1813. godine kada grad postaje značajno trgovačko i saobraćajno središte, a na vojnom poligonu francuska vojska sadi velelepne lipe koje i danas svjedoče o tom istorijskom trenutku.
Petrinja je u sastavu Habsburške monarhije, a nagodbom 1867. godine, ulazi u sastav Kraljevine Ugarske, a ukidanjem Vojne krajine ulazi u sastav autonomne oblasti Hrvatska i Slavonija, koja je sve do raspada monarhije bila provincija sa teritorijalnom autonomijom (nije predstavljala isključivo Hrvatski nacionalni entitet!) u sastavu Kraljevine Ugarske sa sopstvenim Saborom u Zagrebu, koji je donosio određene samostalne odluke i uredbe o autonomnom životu, ali je vrhovna reč pripadala Ugarskoj skupštini u Pešti. Po raspadu Habsburške Monarhije, Petrinja je ušla u sastav (Kraljevina Srba Hrvata i Slovenaca), Kraljevina Jugoslavija, Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija), od raspada Jugoslavije i osnivanja Republike Srpske Krajine 1991. godine. Petrinja je bila u sastavu Republike Srpske Krajine do avgusta 1995. godine. Tokom agresije na RSK avgusta 1995. godine hrvatska vojska zauzela je Petrinju proteravajuči većinsko srpsko stanovništvo u gradu i okolini. Nakon toga je ušla u sastav Sisačko - moslovačke županije i Republike Hrvatske.
U Petrinjskom srezu iz sela Male Graduse pokrenuto je 36, a iz sela Blinjski Kut 80 porodica. Na njihova imanja naseljeni su Hrvati iz Zagorja
nekad | sad |
Glina
Glina je grad u Hrvatskoj u Sisačko-moslavačkoj županiji. Nalazi se u oblasti Banija. Prema prvim rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 9.341 stanovnika, a u samom naselju je živelo 4.667 stanovnika.
Istorija
Glina se prvi put pominje u darovnicama 1209. i 1211, kojima Andrija II, daruje opatiju Topusko posedima i kmetovima sa područja oko reke Gline. Samo mesto se tada nalazilo 5—6 km nizvodno od današnjeg grada. Često je dolazilo do sukoba između Glinjana (Glinenses) i opatije koje je Bela IV pokušao pomiriti na saboru u Segedinu 1242. odelivši zemlju opatije (Vranovina) od imanja glinskih građana. Međutim sukobi sa opatijom, u kojima se ističe nekoliko glinskih rodova (Hajtići, Klasnii, Perekovići, Tkalčeviće, Turkovići, Keglevići) traju i dalje sve do upada Turaka (1563.), koji zauzimaju celi kraj, a narod beži u šumu i prekokupske krajeve. (župski grad Goru Turci su zauzeli (1591)). Međutim Glina ne ostaje dugo pod turskom vlašću, jer posle poraza kod Siska 1593. Turci su potisnuti na Unu. Posle turskog povlačenja Glina se ne spominje do 1737. kada je u njoj ordžana hrvatski sabor na „bojnom polju“. Tada je već naselje nalazi na današnjem mestu. Staro naselje su verovatno spalili Turci. Uključenje Gline u Vojnu krajinu (Glinska regimenta osnovana je 1750. godine) izazvalo je otpor crkvenih i plemićkih zemljoposednika, koji je okončan kada je Josif II, obilazeći Krajinu (1775—76) posetio Glinu.
Kao sedište I banske regimente (ranije stacionirne u Svračici, 7 km dalje) Glina postaje vojni i kulturni centar Banske krajine (Banije). U Glini su kao oficiri službovali Petar Preradović, Ivan Trnski i Josip Jelačić, a tu je poručnik Josif Runjanin na Mihanovićev tekst komponovao hrvatsku nacionalnu himnu (Lijepa naša). Godine 1809. ulazi u sastav Napoleonovih Ilirskih provincija (u Vojnu Hrvatsku — Croatie militire), a 1815. ponovi potpada pod Bansku krajinu sve di njenog ukidanja 1881. godine.
Drugi svetski rat
Okupacija Gline izvršena je odmah po proglašenju NDH. Istog dana hrvatsko stanovništvo u Glini obuklo je ustaške uniforme i naoružalo se i okitilo ustaškim amblemima i hrvatskim trobojkama i u nadleštvima uzelo svu vlast u svoje ruke. Celom tom akcijom rukovodila je ustaška organizacija , koja je u Glini stvorena još 1930. godine pod rukovodstvom tamošnjeg advokata dr. Puka, docnijeg ministra u Pavelićevoj vladi, i lekara dr Rebaka Juraja. Obojica su docnije bili u vezi sa Pavelićem u insostranstvu. U ustašku organizaciju njih dvojica su uvukli "veliki deo Hrvata i ološa" a odranije su raspolagali oružjem i drugim potrebnim materijalom za preuzimanje vlasti u datom momentu"
Pokolj u glinskoj crkvi
Po kapitulaciji Kraljevine Jugoslavije u aprilu 1941. ustaše su u Glini 10. i 11. maja poubijali većinu Srba muškaraca oznad 12 godina i komunista, a 3. avgusta streljali su 1.260 Srba većinom iz kotara Vrginmost. U julu 1941 u okolini Gline formirani su partizanski odredi od 15 do 40 boraca. Glinski partizanski odred ušao je u novembru 1941. u sastav 5. banijskog oslobodilačkog partizanskog bataljona. Operativna grupa od delova 7. banijske i 8. kordunaške divizije napala je 22/23. oktobra 1942. ustaški i domobranski garnizon u Glini. U grad su 23. oktobra prodrli delovi 1. i 7. brigade, ali ga nisu zauzeli. U sardnji sa 8. kordunaškom divizijojm 7, banijska divizija je 23—25. oktobra opkolila i napala Nemce u Glini, ali mesto nije zauzela. Delovi 7. divizije oslobodili su ga u januaru 1944. U aprilu 1944 u kotaru je delovalo više NOO-a: kotarski 13. opštinskih, gradski i 93 seoska, ukupno 108 NOO-a sa 497 odbornika. Radile su 24 škole sa 3754 polaznika. Od tada je grad označen kao značajan centar političkog, društvenog, kulturnog i privrednog života na slobodnoj teritoriji Hrvatske. Tu je boravio i CK KPH i GŠH, počeo je rad kongres doktora, kongres kulturnih radnika i kongres pravnika, osnovana je „Prosvjeta“, kulturno-prosvetno društvo Srba u Hrvatskoj. Održana je okružna konferencija AFŽ-a i USAOJ-a za Baniju, radilo je Narodno pozorište, partizanska gimnazija i škole opšteg i stručnog smera.
Silovanja u glinskoj crkvi
Darinku Miljević " u srpskoj crkvi u Glini silovalo je 20 ustaša", a potom je na najgrozniji način ubili".
Sve žene koje su ustaše "jedne kišne noći" pohvatale u Jabukovcu, doterali su u Glinu " i za mesec i po dana stavili na raspoloženje trupama" pa su posle neke od njih pustili, a neke ubili".
Streljanja na obali Gline i mestu Prekopa
U Glinskom srezu pored masovnih pokolja izvršenih u glinskoj crkvi ustaše su i u drugim mestima izvršile više masovnih ubijanja. Tako su iz zatvora u Glini u grupama po 200-300 odveli veliki broj Srba na obalu Gline i iz mitraljeza ih poubijali. U nedelju 11. maja 1941. godine iz Zagreba je stiglo u Glinu 120 ustaša i iste noći pohapsile su sve Srbe iznad 15 godina starosti. Uhapsile su oko 480 građana. Noću između 12. i 13. maja, sve su odveli u mesto Prokopi, 4 km udaljeno od Gline, i tamo poubijali.
napomena: U originalu mesto Prokopi verovatno selo Prekopa
Odvođenje Srba od kuća i hapšenje
Vlasti su izmišljale razne načine kako će što lakše pohvatati Srbe. u Glini su jednog dana pozvani svi imaoci banknota od 1.000 dinara, da dođu i ponesu novac sa sobom radi štempliranja.kad se sakupilo dosta Srba, ustaše su ih opkolile sa svih starna pohvatale i zatvorile, a kasnije sve poklale.
Raspad SFRJ
Glina se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazila u Republici Srpskoj Krajini. Tokom agresije na RSK avgusta 1995. godine hrvatska vojska zauzela je Glinu proteravajuči većinsko srpsko stanovništvo u gradu i okolini.
|
||
nekad | sad |
Kostajnica
Hrvatska Kostajnica (do 1995. Kostajnica) je grad u Hrvatskoj u Sisačko-moslavačkoj županiji. Prema popisu iz 2011. godine Kostajnica je imala 2.756 stanovnika.
Kostajnica je grad na Baniji (Sisačko-moslavačka županija). Smešten je u središnjem delu Pounja, podno Zrinske gore. Grad je nastao na ostrvcetu usred reke Une, a glavnina naselja pruža se uz levu obalu reke.
Kroz Kostajnicu prolaze važni saobraćajni smerovi prvenstveno dolinom reke Une prema jugu.
Prvi put u istoriji Kostajnica se spominje 1240. godine, u ispravi meštra templarskog reda u Dubici, a kojom se potvrđuje kupovina neke zemlje u dubičkom kotaru.
U ispravi hrvatsko-ugarskog kralja Bele IV. od 4. jula 1258. godine ponovo se spominje Kostajnica u sporu oko zemlje. Isprva rješava spor koji je nastao zbog zemlje koja se zove Kostajnica, a spor je nastao zato što neki podložnici dubičkog kastruma tvrde, da je kostajnički građanin Hutnika zaposjeo tu zemlju Kostajnicu silom, po smrti kralja Kolomana. Hutnika tvrdi obratno, da je tu zemlju uživao već za kraljeva života i sve do sada u miru. Kralj povjerava rješavanje problema Zagrebačkom kaptolu, a njihov čovjek ispitavši slučaj na licu mjesta, rješava ga tako da je Hutnika vratio sam dio zemlje Dubičanima. Između njihovih posjeda određene su međe.
I u Kostajnici su se vodile borbe s Turcima od 1556. - 1562. Na proljeće 1556. zaposjedao je bosanski paša gradove Kostajnicu i Krupu na Uni. Ovi gradovi pripadali su banu Nikoli Zrinskom koji je njihovu odbranu prije nekoliko godina povjerio kralju Ferdinandu. U te gradove kralj je postavio svoje posade koje nisu bile dovoljne za odbranu od Turaka.
Ali Zrinski je po svojim uhodama na vrijeme doznao namjere turske te je Kostajnicu i Krupu na Uni postavio i svoju vojsku. Samo tako spasiše grad od pada pod sultanovu vlast. U ljeto 1556. Nikola Zrinski sprema se na polazak u južnu Ugarsku, gdje ga je bio pozvao kralj da pomogne u odbrani Sigeta od turske opsade. S velikom vojskom bosanski paša 16. jula 1556. stiže pred Kostajnicu. U gradu se nalazila posada, ali bez komandanta. Kapetan Lusthaller, kome je bila povjerena odbrana Kostajnice, desio se upravi onda s nekim oficirima u Stenišnjaku na časti. Posada kostajnička pokuša se odbraniti, ali turci su bili mnogobrojniji. Kasnije se proču glas da je Lusthaller za 2000 dukata izdao Turcima grad Kostajnicu, odlazeći namjerno u Stenišnjak...
Ustaški zločini u Drugom svetskom ratu
U Hrvatskoj Kostajnici su dvojica ustaša jurili jednu ženu da siluju . "Ona je bežala dok je mogla, a kada je posustala, stigli su je i oborili je na zemlju i jedan od njih je udario nogom u potiljak tako snažno da joj je odvalio svod lobanje. Krv i mozak su se prolili po njegovoj cipeli , a on je njenom kosom obrisao malo cipelu i produžio dalje".
U istom selu su Marici ženi predsednika opštine Bore Lukića, rodom iz Lapova iz Srbije " probušili obraz žicom provukli kroz usta i uši , a među noge je zabili kolac". Žicu su stezali dok je nisu razderali celo lice"
Na prvi dan Duhova 1941. godine natporučnik Jelača je Aleksu Ostojića iz Hrvatske Kostajnice u zatvoru izveo u dvoriište i naredio mu da legne na levu stranu. "Onda mu je prišao, držeći veliki klin u jednoj a čekić u drugoj ruci, i zakucao nesrećnom Ostoji klin u desnu slepoočnicu, a zatim ga je jedan ustaša ubio iz revolvera.
Po popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Kostajnica je imala 14.851 stanovnika, raspoređenih u 39 naseljenih mesta.
Bivša velika opština Kostajnica je novom teritorijalnom organizacijom u Hrvatskoj ukinuta i formirani su: grad Kostajnica i opštine: Donji Kukuruzari, Dubica i Majur.
Prema novoj teritorijalnoj podeli, nacionalni sastav 1991. godine je bio sledeći:
|
|||
nekad | sad |
Dvor
Opština Dvor (ranije Dvor na Uni i Podovi) je opština u Baniji, Sisačko-moslavačka županija, Republika Hrvatska. Sjedište opštine se nalazi u Dvoru na rijeci Uni. U odnosu na položaj i većinsko srpsko stanovništvo, u toku poslednjeg rata, Opština Dvor se nalazila u sastavu Republike Srpske Krajine. Završetkom rata, stanovništvo gotovo u celini napušta taj prostor. Danas se jedan deo, ugl. starijeg stanovništva vratio u svoje domove. Gradić Dvor nalazi se na reci Uni.
Nakon povlačenja Turaka 1718. godine započinje utvrđivanje granice na obali reke Une i izgradnja naselja koje se nalazilo na terasi (podovi) pa je zato dobilo ime Podovi. Podovi postaju sastavni dio Vojne krajine; nakon što je 1775. godine car Josip II posjetio granicu i prespavao u Podovima, Podovi mijenjaju ime u Dvor. Za vreme Kraljevine Jugoslavije mjesto dobija ime Dvor na Uni, a posle Drugog svetskog rata uglavnom se naziva Dvor.
|
|
|
nekad | sad |
Naše starinske narodne nošnje, sa lepim vezom u više boja, sve više nestaje u ovima našim krajevima, ali se oseća i izvesna težnja da se to nestajanje i zaustavlјa. Kod ženskinja po varošima oseća se u novije vreme sve veće interesovanje za naše narodne vezove i težnja da se primene na varoškoj evropskoj nošnji. Sretate po većim varošima, ne retko, ženske sa narodnim vezom na odelu evropskoga kroja. Preko zime održava se u svakoj većoj varoši Jugoslavije, a naročito u prestonici, sveslovenska kostimirana zabava gde prve dame dolaze u narodnom odelu raznih slovenskih krojeva i gde posebni odbor ocenjuje koja je nošnja najstarinskija i najlepša. Svako selo razlikuje se po nečem jedno od drugoga, a naročito u nošnji. Ipak ima i većih oblasnih celina i krajeva sa nečim zajedničkim u narodnoj nošnji. Tako jednu celinu u nošnji čini Bosanska Krajina, Severna Dalmacija sa Bukovicom i ravnim Kotarima, Lika, Kordun i Banija u Hrvatskoj i čak Žumberak na granici Kranjske. Naročito je bila lepa i očuvana narodna nošnja na tome celom prostoru pre nekih 70 do 80 godina. Ona se sastojala, kod ženskih, iz duge košulјe od lana, na kojoj su i prsa i rukavi bili potpuno izvezeni, a po dnu košulјe »uzveza«. Vezena je vunicom u tri boje: u crvenkastoj, plavoj i zelenoj i to bojama bilјa. Košulјa je bila opasana tkanicom i na njoj široki komadi plave ili crvene čohe, zvane »riza«, sa svilenim vezom u više boja. Oblačio se zubun, dug do ispod kolena, bez rukava i to devojke bele, a žene omorite u vrano ili zatvoreno plavo. Ozada, podnu zubuna je široka »ovtoka« čohe, crvene ili plave, sa svilenim vezom u više boja. Napred je opasana suknenom pregačom sa utkanim šarama u više boja. Na nogama su bile čarape išarane i »nazuvci« sa vezom po »rizi«. Na glavi je žena imala belu maramu od lana koja se zvala negde bošča, a negde jagluk. Bila je sva izvezena u tri boje. Devojka je mesto marame nosila crvenu čohanu kapu iskićenu srebrnim parama. Na prsima su devojke i mlađe žene nosile »gerdane« od srebrnih para, cvancika, i sa nekoliko talira-kretaša. — I muški su nosili vezenu košulјu koju mlada nosi u svome devojačkom ruhu kao dar mladoženji na dan svadbe. I na muškom zubunu je bila široka »ovtoka« sa vezom. Na većim skupovima kod crkve i na »maslima« (zavetinama seoskim) gde je na stotine žena i devojaka, to šarenilo i lepota zasenjavaju oči. Nije očuvan opis nošnje svih naših krajeva. U mnogim krajevima je starinska narodna nošnja iščezla bez traga i glasa. Očuvala se samo u muzejima.
Milan Karanović
|
|
stare | nošnje |
|
|
|
Zubun - muški | Lajbek - ženski |
Banija - nošnja (KUD Krajina)
"Politika" 1936.
Što je 1861. godine u banji Topusko zapisao Vuk Stefanović Karadžić
Tek sam ovđe spoznao šta znače riječi krv nije voda i svoje gore list
Na tromeđi velikih hrvatskih gradova Zagreba, Karlovca i Siska nalazi se banja Topusko u kojoj Vuk Stefanović Karadžić 1861. godine zapisa: «Tek sam ovđe spoznao šta znače riječi 'krv nije voda' i 'svoje gore list'». Uz tok rijeke Gline na obroncima Petrove gore smjestilo se evropsko mondeno ljetovalište i banja Toplica - Topusko. Arheološka nalazišta potvrđuju da su ovđe preci bili Kelti, a potom i Rimljani koji su svoje utvrđenje nazvali Ad fines (na kraju). Godine 1192. Topusko se prvi put spominje pod imenom Toplica. Hrvatski kralj Andrija II. podigao je veliki samostan francuskim cistercitima. Ostaci ove crkve nalaze se u parku Opatovina. Neoboriv dokaz postojanja cistercita i u ovim krajevima u dane proslave 800 godina.
Poznato je da su hrvatski Krajišnici bili u dvorskoj službi na bečkom dvoru. Odano su služili carici Mariji Tereziji i njenom suprugu caru Franji Josipu II. Saznavši za caričinu neplodnost htjedoše joj ugoditi, da dvor Austro-Ugarske posjeti njihove porodice u Vojnoj krajini. Da im narod izrazi svoju poniznost i revnost služeći za datu «okućnicu, cestu, crkvu, školu, krsnu slavu i ćirilicu». Banjala se tako carica Marija Terezija u blatnim topličkim kupkama, kupala se i plivala u bazenima. Boli koje je osjećala u donjem dijelu stomaka nestadoše. Nestadoše i duševne boli koje je carica nosila u sebi. Porodila je mnogo đece kao što i dolikuje carstvima i kraljevstima. Evropom je pronijela glas o ljekovitosti topličkih voda.
Curica se kupala u vodi...
Sudbina je htjela da arhimandrit Gornjokarlovačke eparhije vladika Petar Petrović ode 1791. u Beč. Tamo je preuzeo poslove referenta za srpska pitanja pri Ilirskoj dvorskoj kancelariji. Petrović odašilje pismo Vuku Stefanoviću Karadžiću u zemlju Serbiju da bi rado u Beču vidio jezikotvorca Savu Mrkalja iz sela Gornji Sjeničak nadomak Karlovca: «Od tog čoeka mogli bi Serbi puno da nauče». Tek 1803. Vuk polazi na put. Pronalazi Savu Mrkalja i biva zadivljen njegovim geslom pravopisa «piši kao što govoriš». Savo ostaje u Beču, a Vuk odlazi u Srbiju sa odlukom da ponovo dođe u Krajinu, među «Serbe koji ne psuju», da zapiše bogato usmeno blago. Kroničari bilježe da je Vuk stigao iz Beča sa carskom kočijom i da mu je pratnja bila kćerka Vilhelmina-Mina, prevodilac i slikar. Poručnik krajiške vojske, Topličanin Bogdanović pripremio je, Vuku u čast, bakljadu. Zajedno sa ondašnjim protom prilaze prozoru na kojem su Vuk i Mina i nude im pogaču i sol, kao dobrodošlicu. Do suza ganut, zapisa Vuk u knjigu gostiju: «Tek sam ovđe spoznao šta znače riječi 'krv nije voda' i 'svoje gore list'». Godine 1861. vida Vuk svoju bolesnu i od tuberkuloze osušenu nogu na topličkim izvorima ljekovite tople vode diveći se narodu koji i ovako pjeva: «Curica se kupala u vodi, vidi joj se Bože oslobodi».
Topusko je bila i ostala, pored Karlovih Vari, najpoznatija banja Evrope. Ovđe je medicinska fizikalna terapija duplo jeftinija i kvalitetnija nego u zemljama zapadne Evrope. Topusko je bio glavni grad Hrvatske 1944. godine. Bio je grad prvih kongresa pravnika, ljekara, izletište aristokracije i pjesnika. Danas je Topusko mjesto sa hotelima «Toplica» i «Petrova gora», sa sobama i apartmanima, sa fizikalnom terapijom, sa medicinskom rekreacijom i rehabilitacijom pojedinaca i sportskih društava. Ovđe sportaši podižu svoju sportsku kondiciju do maksimuma. Ovđe su ležajevi u privatnim kućama ugodni i zimi. Topusko je jedino mjesto na Balkanu gđe je sprovedena topla termalna voda za grijanje zimi i gđe se zimi udiše čisti kisik. Topusko je jedina banja koja je 70-ih godina zajedno sa klorom umiješala indikator za mokraću u svoje olimpijske bazene. Tko god se popiškio u bazen, ostavio je crvenilo iza sebe, a potom i crveno lice od srama. Topličanima na ponos ostade besprijekorna čista bazenska voda na veliku radost bolesnika, posjetilaca i kupaca.
SKD "Prosveta"
M. Kajganić
Poklade na srpski način
Svečane su poklade među srpskim graničarima u bivšoj austrijskoj carevini bile dve, mesne i sirne, crne i bele. Inače, svaki post naveče nazivao se pokladama, ali su ove poklade prolazile tiho, bez ceremonije. Crkva ih nije zapovedala, nego je narod sam sebi utvrdio proslavu sopstvenih poklada.
"U našim crkvenim knjigama nema ove reči, tamo se ne zove to poklade, već mesopust, i siropust", saznaje se od poznatog hroničara onog vremena Nikole Begovića.
"Poklade je srpski naziv. Neko je govorio da je to od neumerenosti, bajagi, pokladu se jelom i pićem, ulijepe se, ali je ipak utvrđeno da je to po duhu i životu naroda, a prema hrišćanstvu pravoslavnom, odnositi na slavljeno pobratimstvo. Svi zdravi narodni običaji ovo mišljenje posvjedočavaju. Evo se na Božić pokladaju jednom žlicom, i jednom čašom, a ovako je i na svetom pričešću". Međutim, pod uticajem katolika, poklade su se ponegde pretvarale u karneval pod maskama.
I u odžačkoj, bogataškoj kući, i u sirotinjskoj, spremala se posebna večera, jer je svako znao da su poklade rastanak sa omrskom, i prelazak na časni post. Bilo je to svojevrsno "podušje mesu, mrsu, a zbogom ostaj božićnjemu veselome običaju", pa se slavilo gozbom na stolu, a posle veselom, ali treznom zabavom.
"Siromašak ako nema omrska u taj dan, a on će to sav obliven stidom kazati u boljoj kući, pa ovi dadu od svoga pošjeka njemu, a davaju i variva i začine. Ali, ovaj siromašak se na poklade ne piše u prosjake, jer će on za učinjenu ljubav istom merom, pa i više uzvratiti preko godine, obično u radu".
Međutim, svuda po Baniji u Badnje veče nijedno zdravo čeljade neće zaprosjačiti, pre će od gladi skapati. Onuda nisu prosili ni sami patnici, bili oni slepci ili bogalji.
Pokladna večera je mogla da prođe bez skupih jestiva, ali nikako bez čorbe, makar ona bila samo od kokoši. U čorbu su išli rezanci, a uz nju se vario još kupus i meso, i pekla ćurka. Sledili su ih uštipci ili krofne, za poslasticu.
Posle večere, posedala bi sva kućna čeljad, ko na krevet, ko na klupe, a deca oko peći, pa se zabavljaju. Devojke i snaše site se napevaju, uhvate i u kolo, pa valjano "buve istresaju".
Svako znade ponešto da ispriča. Ako se neko prevari, pa hoće da priča, a ne zna, onda ga stariji i iskusniji uče, a na šaljive zagonetke prene sve u grohotan smeh i pljeskanje. Stari pričaju lepe, drevne pripovetke iz starog zavičaja, a starice, junačke pesme.
"Vesti online"
Banija je regija omeđena Posavinom sa sjeverozapada, Pokupljem sa sjeveroistoka te početkom dinarskog masiva s juga. Kako je omeđena većim brojem regija različitih etnografskih zona, tako su i različiti utjecaji na folklor Banije.
Za Baniju su karakteristična šetana kola, drmeš i ples u parovima. Doživljaj folklora Banije zadivljujući je svojim relativno arhaičnim pjevnim izrazom koji uključuje pjevanje u razmaku od dva tona - sekundama, te neobičnoj muzičkoj pratnji - ciganjske (svirale), mali bubanj i tambura dvožica. U nošnji se ističe bogati vez u svili na svim dijelovima ženske nošnje, velikih cvjetnih motiva, te velike košulje obrubljene šlinganom uštirkanom čipkom.
Mnoge djevojke i momci su svoje prve susrete, svoja prva poznanstva, druženja doživljavali na pašnjacima, proplancima, krčevinama, livadama, prosjekama, uvalama i dolinama čuvajući na ispaši krave, ovce, koze, svinje pa čak i guske. Ta druženja i spoznaje sa svim ostalim saznanjima završavale su sa dugotrajnim ljubavima, a najčešće i na vjenčanjima. Bilo je i djevojaka a i momaka koji nisu mogli ili nisu znali da na takav način dođu do saznanja i spoznaja što iz neznanja, a i u određenoj mjeri srama i nesposobnosti. Za ovu drugu kategoriju organizovano je jednom ili više puta u godini tako zvano „Biračko Kolo“.
U poslijednjih 100-tinjak godina Biračko kolo se igralo na Baniji a i u Sjevernoj Dalmaciji, nešto manje u Lici i na Kordunu. Nešto vrlo slično Biračkom kolu igralo se i u Slavoniji a najviše u zapadnoj Slavoniji. Slavonsko Biračko kolo egzistiralo je pod nazivom „Ljubi Kolo“. U poslijednje vrijeme Biračko kolo na Baniji se igralo uglavnom tri dana oko Božića mada se nekada ranije vjerovatno igralo i češće, a taj se običaj češćeg igranja na Baniji zadržao i nešto duže. Ljepotica banijska1.jpgČešće igranje Biračkog kola na Baniji može se zahvaliti povremenim igrama koje su se igrale u toku godine pod zajedničkim nazivom Obredne narodne igre. Obredi su odavno iščezli ali plesni i pjevani dio obreda zadržao se i do danas na Baniji, ali i u cijelom svijetu.
Pjesme, plesovi izdvojeni od zastarjelih obreda kao što su Koledarske igre, Dodole, Lazarice, Kraljice te igre oko Ivandana (Sv. Jovan) obredno preskakivanje vatri posebno a i kao dio obreda oko Poklada i Petrovdana.
Sve ovo oko dijelova obrednih igara programski odigrano istodnevno se iskoristilo u nastavku da se odigra i Biračko Banijsko Kolo.
O Božićnim praznicima i svatkovinama narod je praznički raspoložen, vedrog duha, opušten i razdragan. To je vrijeme čestitanja Badnje večeri, Božića, Stevandana i razmjena dobrih želja, a sve uz porodicu i prijatelje. Zbog toga je to bilo zgodno vrijeme i zaigrati Biračko Kolo.
Poljubljena djevojka tada dolazi na njegovo mjesto, a kolo pjeva njoj istu ili sličnu prigodnu pjesmu u kojoj se ona poziva da poljubi svoju simpatiju. Ako joj se momak koji ju je poljubio i izabrao sviđa ona će da bih to dala do znanja poljubiti nekog mnogo starijeg ili dosta mlađeg muškarca ili često nekog od bližeg roda. Ako pak momak koji ju je poljubio nije po njenoj volji ona će tada potražiti i poljubiti svoju simpatiju.
Ovo kolo su najčešće igrali momci voljni za ženidbu kao i djevojke (cure) spremne za udaju, što je podrazumjevalo fizičku i psihičku zrelost, spremnost, a bogami i pripremljeno djevojačko ruho i miraz.Ljepotica banijska.jpg
Stariji i oženjeni muškarci kao i udate žene sudjelovali su u ovoj igri Biračko Banijsko Kolo da bi se po propisu, što brže i kvalitetnije formiralo biračko kolo, što značiTamburaski orkestar Banijaca, selo Donja Bacuga.jpg da svoje veliko i višegodišnje iskustvo prenesu na mlađe. Udate žene, oženjeni pa i bake i deke igrali su iz radoznalosti da vide ono što već možda znaju i da vide tko se kome dopada. Nerijetko ovi iskusniji su i navodili odnosno pomagali da mladići i djevojke zagledaju jedno drugo.
Nerijetko se ovako u kolu iskazane simpatije potvrđivale u svatovima u kojima su se formirala i vijala nova kola i rađala nova poznanstva i nove pritajene ljubavi koje je trebalo na odgovarajući način nagovijestiti možda u slijedećem biračkom kolu.
Običaj o krsnom imenu u Baniji
U jutro kad se ustane gospodar navjesti najprije družini ovako: Družino! I djeco! Danas je da znate krsno ime, ili naš kućni branitelj.Danas se ne jede ništa, dok se iz crkve ne dođe.
Gospodaričina je briga najprva kolač ukuvati, a gospodareva koljivo svariti i svijeću načiniti od domaćeg voska.
Kad dođe doba u crkvu ići,svi osim majarice i vodarice kji mogu ići moraju da prime paporu.Koji nisu u crkvi bili, tima oni ponesu..Gospodar ponese kolač,svijeću i koljivo, ako on ne može ići, naruči kome od ukućana. Iz crkve kad se dođe, ako nije od uzovnika niko u crkvi bio, ide se kući njegovoj.Obično poziva na čast sam gospodar ili za njim najstariji i kad su došli uzovnici dočeka ih sve gotovo, i uzimaju po starini mjesto.Kum najprvo mjesto zauzme, a za njim svi drugi. Gospodar služi sto, a iza njega najstariji prinosi i odnosi, jelo,piće,prazne posude.ne jede se i nepije ništa dokle gospodar ne užeže svijeću, svi ustanu i kod molitve svi kućani biti moraju. Poslije molitve utrne se svijeća, i gospodar natoči rakiju, i tako jese se, pije,razgovara i nazdravlja „zdrav brate“ do polovine užine tj. kupusa. Kad se kupus donio, gospodar zove svu družbu u sobu.Najprije donese tri kruva ’šenična i pometne na tri ćoška stola, i tri posude vina i zapali svijeću i onda kaže. Sad ćemo se Bogu pomoliti.Gosti ustanu i okrenu se svi istoku.Gospodar se prvi prekrsti, družina i gosti za njim.Gospodar naglas čita „oče naš i Bogorodice djevo“ a drugi za njim u sebi. Kad je gospodar očit’o ovo, onda onaj koji zna „Slavu“ očita.
Poslije toga uzme gospodar tri čaše i napuni s vinom, a dovle se još nije vino pilo, i nazdravlja stojeći u nakrst: „ U slavu Boga živoga i tako svi tri puta obredaju se, a kad su se tri puta obredali družina izađe, a oni koji su oko stola posjedaju.Poslije ove zdravice piju se još tri čaše.
Prva se pije u slavu krsnog imena i veli se ovako:prvu ćemo popiti za naši Sv. Krsni imena. Nebeski vojvoda koji se za nas kod prestola božijeg Gospoda Boga moleda nam rodi vino i ’šenica, da se njiovi sveti imena spomenemo. To izreknu i udare se čašama „Zdrav brate, pomog’o te Bog i današnji god.“
Onda onaj koji je Slavu čit’o , drugu ćemo popiti za naše duhovne pastire koji za nas boga mole i naše vojnike koji nas od svake navale i dušmanske ruke brane.
Kod treće se čaše veli: treću ćemo popiti za našije težaka koji polje oru, žito siju i vinograd kopaju. Poslije ovoga počne se pjevati i napijati na svakojake načine.
Srpsko-dalmatinski magazin, 1866.
Srpsko-dalmatinski magazin, 1876.