Zapadni Srbi

Lika

 

U antičko doba područje Like naseljava ilirsko pleme Japodi. Njih je u I vijeku prije nove ere pokorila rimska vojska, ali su i dalje zadržali svoju plemensku autonomiju, baveći se nomadskim stočarstvom. Romanizacija ovog prostora je bila samo površna, jer je Rimljanima bilo najvažnije osigurati putne komunikacije. Do većih promjena dolazi raspadom carstva i seobama naroda, kad se na ličko područje doseljavaju slovenska plemena (Srbi i Hrvati). Oni uspostavljaju svoju upravnu organizaciju, osnivajući plemenske župe Gacku, Krbavu i Liku. Postoje teorije da su nakon ustanka Ljudevita Posavskog u slabo naseljenu Liku franački vladari preselili znatan broj Avara, koji su se kasnije stopili s Hrvatima. S razvojem i jačanjem hrvatske države, dolazi do porasta stanovništva i većeg stepena društvene organizacije, a s tim i do pođele starih rodovskih župa u Lici. Tako nastaju nove župe Bužane, Hotuča, Lapac, Plase i druge. O porastu značenja Like unutar Ugarskog kraljevstva govori i osnivanje Krbavske biskupije 1160. godine, sa sjedištem prvo na Mrsinju iznad Korenice, a zatim na Udbini. Materijalni ostaci iz tog razdoblja su neznatni, jer su većinu crkvi i utvrđenja uništili Turci. Dokaz tadašnjeg stepena razvoja je i postojanje štamparije u Kosinju krajem 15. vijeka.

Turski prodori na ovo područje počinju nakon pada Bosne (1463), da bi kulminirali Krbavskom bitkom 1493. godine, u kojoj je uništena hrvatska feudalna vojska. Između 1522. i 1524. turska vojska zauzima čitavo područje Like, s izuzetkom Gacke doline i Brinja. Starosjedilačko hrvatsko stanovništvo tada gotovo u potpunosti nestaje, a na njihovo mjesto doseljavaju se pravoslavni Srbi iz drugih srpskih područja, uglavnom iz Bosne, tako je u Lici znatno povećan broj Srba (koje su nazivali „Vlasima“, tako su Srbe nazivali Turci što se je do danas održalo) te manji broj Hrvata koji su prihvatili islamsku vjeru. Turci su za ovaj prostor 1580. osnovali Lički (Krčki) sandžak sa sjedištem u Kninu i glavnim ličkim uporištem na Udbini. Takvo stanje je potrajalo sve do velikog austrijsko-turskog rata (1683-1699) u kojem je pod vodstvom sveštenika Marka Mesića oslobođena čitava Lika osim Ličkog Pounja.

Nakon protjerivanja Turaka , Habzburška monarhija ju je stavila pod neposrednu vlast svoje dvorske Komore, a zatim 1714. godine pod upravu Karlovačkog generalata. Tako je Lika došla u sastav Vojne krajine u čijem će sastavu ostati sve do njezinog ukidanja 1881. godine.

Kako je Lika oslobođena od Turaka u njoj je bilo dosta Srba doseljenih za turskog vremena. Sad se u Liku doseljavaju i Srbi iz Dalmacije, a mnogi koji su ranije prebjegli ispred Turaka na sjever ponovno se vraćaju u stare naseobine. Tako Srbi iz okoline Otočca naseljavaju Vrebac i komić. Preseljenici iz Brloga sada naseljavaju Pećane i Jošan. Jedna grupa srpskih porodica seli se iz prokika u Zapadnoj Lici u Mutilić na Udbini. Srbi iz Dalmacije naseljavaju Zrmanju, Gračac i Medak. Mjesta u Krbavi naseljavaju Srbi iz Kupresa, Grahova i Knezpolja. Veliku Popinu i Mazin naseljavaju Srbi iz Kninske krajine u Dalmaciji. U Bruvno se preselila jedna grupa porodica iz Divosela i okoline Gospića. Manojlo Grbić pominje dokumenat iz kog se vidi kako Juraj Križanić, povjerenik karlovačkog generala za Liku dozvoljava kosinjskom knezu Vukašinu Mileusniću da se sa 40 srpskih kuća preseli u Široku Kulu.

Kako su Ličani u početku pružali otpor strogom vojnom režimu, 1746. je osnovan posebna vojno-upravna teritorija Ličke regimente (pukovnije), da bi se učvrstila kontrola nad ovim krajem. Opšta militarizacija Like, u kojoj je sve bilo podređeno potrebama stalnog ratovanja, znatno će uticati na mentalitet njenog stanovništva.

Plitvčka jezera

Lika i Krbava 1686.god.

 Gacka 1902.god.

 

 Gradovi: Gračac, Donji Lapac, Korenica, Plaški, Srb, Otočac, Udbina, Vrhovine, Gospić

 Gračac

Gračac je gradić i sedište istoimene opštine u prostranoj udolini u južnoj Lici.
Leži na nadmorskoj visini od 562 m. Razvio se u središnjem delu u Gračačkog polja, oko donjeg toka Otuče i krečnjačkog uzvišenja (Gradine 618 m) na raskrsnici puteva od Gospića prema Kninu i Krbave prema Dalmaciji. Od Dalmacije je odvojen visokim masivom Velebita, preko čijeg prevoja Prezid prolazi put Gračac-Obrovac.

Istorija
Na području Gračaca nalazila se srednjovjekovna župa Otuča. Današnje naselje Gračac jače se razvija u doba Vojne krajine, posebno nakon izgradnje puta Gospić-Gračac-Knin 1789. godine. Važnost Gračaca u saobraćajnom smislu još je više porasla nakon otvaranja ličke pruge 1925. godine.
U blizini su čuvene Cerovačke špilje.

     

Donji Lapac

Donji Lapac je grad i sjedište istoimene opštine, geografska oblast istočna Lika, Ličko-senjska županija, Republika Hrvatska.

Donji Lapac se nalazi u istočnoj Lici, kraju poznatom po imenu Ličko Pounje, ispod planine Plješevice. Komunikacijski je povezan sa Bihaćem na sjeveru, na jugu put vodi ka Gračacu, Kninu i Zadru i preko planine Plješevice neasfaltiranim putem sa Korenicom i Plitvičkim jezerima. Ima nadmorsku visinu od 582 m.

Prirodne ljepote Donjeg Lapca zasigurno uveličava rijeka Una. Una izvire pored mjesta Donja Suvaja u lapačkoj opštini ispod padina planina Plješevice i Stražbenice i uliva se u rijeku Savu pored Jasenovca u koju godišnje donese gotovo 8 milijardi kubnih metara vode. Drugi veliki vodopad na rijeci Uni je Štrbački Buk koji se nalazi kod sela Štrpci u opštini Donji Lapac, u neposrednoj blizini državne granice Hrvatske sa BiH. Štrbački buk je ustvari nekoliko vodopada, jedan drugom u neposrednoj blizini a najveći slap, visok oko 25 metara, veličanstvena je slika u kojoj čovjek može da uživa satima. Naime, rijeka se velikom brzinom zahvaljujući ogromnoj protočnoj snazi vode, obrušava niz stjenovitu podlogu i tako se razbijajući od stijene stvara prekrasan bijeli zid koji posmatraču zasigurno oduzima dah.

I ovaj veličanstveni dio rijeke je po svojoj, gotovo netaknutoj divljini, privukao rafting sportiste koji su ranije svake godine pohodili ove predjele uživajući u ljepotama rijeke Une i u njenim nemirnim vodama koje u sportistima izazivaju strahopoštovanje ali i divljenje.

Istorija

Donji Lapac je osnovan krajem 18. vijeka kada je završetkom austrijsko - turskog rata Svištovskim mirom 1791. godine Ličko Pounje pripalo Habzburškoj monarhiji. Njegov razvoj je posljedica desetljeća graničnog položaja u sistemu Vojne krajine. U Drugom svjetskom ratu je poznat kao prvo oslobođeno kotarsko mjesto u Hrvatskoj.

Donji Lapac se nalazi u dinarskom krškom vapnenačkom kraju, smješten posred Lapačkog polja, važne strateške i saobraćajne tačke u dalekoj prošlosti. Već u predistorijskoj i antičkoj prošlosti (željezno i rimsko doba) u blizini je bilo naselje, što svjedoče pronađeni ostaci brojnih predmeta iz tih vremena. U srednjem vijeku Donji Lapac je bio sijelo stare Lapačke župe u sastavu Krbave, dok je 1449 god. pripadao Frankopanima. Stari grad Lapac bio je na izolovanom bregu Obljaju (666 m), koji se diže u Lapačkom polju južno od Donjeg Lapca.

Kada su Turci zauzeli Liku pao je i Lapac. Nakon njihovog izgona iz Like 1689. godine Lapac je ostao pod turskom vlasti do Svištovskog mira 1791. godine kada je priključen Lici i potpao pod Vojnu krajinu, gdje vrši funkciju novog tipičnog manjeg krajiškog središta. Nakon Mohačke bitke, Ličko Pounje s Lapačkom župom došlo je u posjed osmanskog carstva u čijem je sastavu bio pune 264. godine (1527 - 1791. godine). Dakle, gotovo vijek duže nego ostali dio Like, zapadno od reljefne barijere Plješivice. Naime, dok je u „turskoj Lici i Krbavi“ osmanlijska vlast formalno prestala Karlovačkim mirom 1699., Ličko Pounje oslobođeno je osmanlijske vlasti tek Mirom u Svištovu (1791. gadine).

U osmanlijskom razdoblju taj je prostor bio organizovan kao zaseban kotar (Boričevac) u okviru Kliškog sandžaka. Za razliku od novoosvojenih područja zapadno od Plješevice, Osmanlije su taj prostor dijelom naselili već ubrzo poslije zaposjedanja, kao podršku tvrđavskim naseljima u Boričevcu i Ostrovici na Uni. Do većeg naseljavanja došlo je oko sredine 16. vijeka, kada su iz dubine Carstva doveli novo stanovništvo, balkanske stočare, kasnije Srbe i muslimane. Muslimani su se pretežno nastanili u podgrađima tvrđavskih naselja, gdje su, uz ratarstvo, razvijali obrt i trgovinu, dok je srpsko stanovništvo raspoređeno na širokom prostoru između naselja, pri čemu se uz tradicionalno stočarstvo uključivalo u vojne pohode kao martološke formacije. Kao indikator tadašnje naseljenosti posredno može poslužiti podatak iz prvog popisa tog prostora, iz 1577. godine prema kojem je u Boričevcu bilo stacionirano 70 konjanika i 1100 pješaka, a u Ostrovici 60 konjanika i 1150 pješaka.

Nakon razarajućeg učinka austro-turskog rata 1788-1791. godine na prethodnu strukturu naseljenosti, poslije Svištovskog mira, odnosno završetka međudržavnog razgraničenja 1795. godine, strateški važan pojas Ličkog Pounja planski je naseljen. Na taj način Lapačko polje dobilo je dijelom novu strukturu stanovništva. Muslimani, kojih je tu u osmanlijskom razdoblju bilo razmjerno mnogo, izbjegli su na drugu stranu Une, na Petrovačko i Bilajsko/Bjelajsko polje, odnosno krupski, bihaćki i cazinski kotar. Na to zemljište iselilo se nešto srpskog stanovništva. Ostali dio Srba ostao je na svom zemljištu što su ga do tada obrađivali, te mu ga je vojnokrajiška uprava potvrdila. Prilikom razgraničenja 1795. godine u Donjem Lapcu registrovano je 60 kuća, po čemu je tada bilo vodeće naselje u tzv. „Unskom krugu“ (Ličko Pounje). Na ispražnjeni prostor Krajina je dovela stanovništvo iz agrarno prenaseljenih područja, prvenstveno iz bližih dijelova Like. Tako su na Lapačko područje, uz starije srpsko stanovništvo, doseljeni Srbi i Hrvati, od kojih prvi u znatno većem broju. Srbi su nastanili Donji i Gornji Lapac, Oraovac i Dnopolje, zatim Kruge i Nebljuse, a Hrvati Boričevac, a u manjem broju oba Lapca, te Oraovac.

I nakon priključenja tog dijela Pounja Lici 1791. godine Osmansko carstvo zadržalo je strateški važan mostobran na Uni s Ostrvicom, tako da nesigurnost ograničava privredni razvoj čak i u drugoj polovini 19. vijeka. Provođenje krajiškog uređenja u tom novopriključenom području, teklo je vrlo sporo. Tek 1800. godine stvorene su dvije kompanije na prostoru pripojenim Ličkoj regimenti i to Srbska (br. 2) i Dabroselska (br.3). Ova potonja, koja uključuje i Lapačko polje, dobila je naziv pa prvom sjedištu kampanije - Dobroselu, strateški povoljno smještenom naselju, podno prevoja Lumbardenik, između naseljenih zona u Lapačkom polju i gornjounskoj udolini. U jednom od upada osmalijske vojske, 1809. godine uništena su naselja Donji i Gornji Lapac, te susjedna sela Boričevac i Oraovac. Ta je nametnulo potrebu nove prastorne organizacije, povezano s tim je 1826. godine sjedište kompanije premješteno u Donji Lapac.

Od tada se Donji Lapac počinje razvijati kao tipičan krajiški centar s izgledom tzv. drumskog naselja. Veze kroz udolinu Lapačkih korita za sjeverozapadni naseljeni podplješivički pojas starih Nebijuha, novi u 19. vijeku izgrađeni brdski put preko prevoja podno Kuka, veza Boričevačkom udolinom za granični prelaz („raštel“ Lisičjak) ispred Kulen Vakufa i laka povezanost sa Srbom osiguravaju mu vodeću središnju funkciju koja najpotpunije dolazi do izražaja upravnim izdvajanjem cijelog Pounja iz krbavskag područja nakon osnivanja samostalnog kotara u Donjem Lapcu (1892. godine).

Poslije ukidanja Vojne krajine od 1886. godine Donji Lapac je opštinsko središte u kotaru Udbina, a od 1892. godine i kotarsko središte u županiji Lika-Krbava. Tu funkciju je obavljao i posle II svijetskog rata, jer je bio opštinsko i kotarsko sedište, da bi 1955. godine postao sjedište vijeće, a sada već bivše, istoimene opštine. Novom teritorijalnom podjelom zadržava funkciju opštinskog sjedišta.

Kroz sve to vrijeme je, ne samo upravno, nego i trgovačko, preduzetničko i sajmišno središte tog agrarno-stočarskog kraja s razvijenim središnjim uslužnim funkcijama, a u novije vrijeme razvijao je i industriju. Brojni ratovi u daljoj i bližoj prošlosti u ovom prostoru iza sebe su ostavljali pustoš. Tako je bilo i nakon II svijetskog rata, kada je središte Donjeg Lapca bilo potpuno uništeno, a znatan je broj porušenih i oštećenih kuća i stanova ostao u Donjem Lapcu. I nakon poslednjeg rata, poslije vojne operacije hrvatske vojske nazvane Oluja (koja se trenutno procesuira u Haškom tribunalu, sa optužnicom protiv hrvatskog vojnog rukovodstva za zajednički zločinački poduhvat i etnocid), mjesto je ostalo u ruševinama i gareži, kada je protjerano sve njegovo stanovništvo, koji su se u manjem broju u poslijeratnim godinama vratili na svoja ognjišta ali je i doseljen određeni broj Hrvata iz Bosne i Hercegovine, i unutrašnjih dijelova Hrvatske, iz Bjelovara, Slavonskog broda i okoline.

    

Korenica

Naselje Korenica se nalazi ispod planinskog lanca Ličke Plješivice u kraju pod nazivom Bijelo polje.
Korenica je od Gospića udaljena 44 km, a od Udbine oko 30 km.

Korenica je nastala i razvila se podno srednjovjekovnog utvrđenja Mrsinj, koja je neko vrijeme bio sjedište Krbavske biskupije. Velika predratna opština Korenica (ranije Titova Korenica) podijeljena je u dvije opštine (Plitvička Jezera i Udbina). Korenica se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazila u Republici Srpskoj Krajini. Tokom agresije na RSK avgusta 1995. godine hrvatska vojska zauzela je grad proteravajući većinsko srpsko stanovništvo u gradu i okolini.

Krajem maja 1941. godine hrvatske ustaške vlasti su pokrenule sve Srbe iz sela oko Plitvičkih jezera i proterale ih u Dvor u Bosnu, "sa motivacijom da na Plitvičkim jezerima i okolici, kao hrvatskom kupališnom mestu, ne sme biti nijednog Srbina". Njihove kuće domaći Hrvati su prvo opljačkali pa onda većinu popalili. Svi ovi Srbi iseljeni su po naredbi velikog župana u Bihaću Ljubomira Kvaternika. Međutim posle tri meseca, kada je italijanska vojska zaposela Liku, ovi su se Srbi vratili na zgarišta svojih domova. Prota Bogunović Nikola paroh u Pritoci, kao očevidac kaže da su meseca juna 1941. proterane sve srpske porodice iz cijele opštine Plitvičkih Jezera. Sve što su imali od pokretne imovine ostalo je u kućama. "Jedne kišne noći sav taj narod, praćen naoružanim ustašama, prevezen je na rekviriranim kolima okolnih sela neposredno ispred mog parohijskog stana u Pritoci. Povorka kola trajala je tri časa. sav ovaj narod izbačen je i ostavljen po selima od Bosanskog Petrovca do Drvara".

U Korenici je sjedište istoimene parohije Srpske pravoslavne crkve. Parohija Korenica pripada Arhijerejskom namjesništvu ličkom u sastavu Eparhije Gornjokarlovačke. U Korenici je postojao hram Srpske pravoslavne crkve Sv. Arhangela Mihaila i Gavrila, koji je spaljen 1943. godine. Tada je uništena arhiva i dragocjenosti. Parohiju sačinjavaju: Vranovača, Vrpile, Ponori, Oravac, Šeganovac, Mihaljevac, Jasikovac, Gradina i Kelebovac.
Velika predratna opština Korenica (ranije Titova Korenica), po popisu iz 1991. godine imala je 11.393 stanovnika, a nacionalni sastav bio je sljedeći:
Srbi - 8.585 (75,35%)
Hrvati - 1.996 (17,51%)
ostali - 812 (7,14%)
Prema popisu stanovništva iz 2001. godine, Korenica je imala 1.570 stanovnika, uglavnom zaposlenih u Nacionalnom parku Plitvička Jezera.[3] Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, naselje Korenica je imalo 1.766 stanovnika.
 

"Orao" 1886.g

   

 Plaški

Plaški je naseljeno mjesto i sjedište opštine u Lici, u Karlovačkoj županiji, Republika Hrvatska.
Ime Plaški prvi put se u sačuvanim dokumentima spominje sredinom 1163. u dokumentima Splitske nadbiskupije.
Srbi su se nastanili na područje Plaškog organizovano u tri navrata, godina 1609, 1639. i 1666. dok su Ličku Jesenicu nastanili 1690. godine. Srbi su istoriji i kulturnom životu Plaškog dali neizbrisiv beleg, naročito nakon osnivanja Gornjokarlovačke eparhije. Plaško beše sedište eparhije, pa se stoga eparhija nazivala i Plaščanskom eparhijom.
Episkop gornjokalovački Pavle Nenadović u dogovoru sa episkopom kostajničkim Aleksijem Andrejevićem 1746. osnivaju Centralno učilište za te dve eparhije, kasnije u narodu poznato kao Plaška bogoslovija. Pre toga je u Plaškom osnovana 1744. Pravoslavna crkvena škola, a kasnije se osniva i Konzistorija i eparhijski arhiv.
Od samog osnivanja fašističke NDH, aprila 1941. godine, antifašistički otpor ustaškom režimu bio je jak na području Plaškog. Na području mesta delovali su partizanski zborovi nazvani po mestima Vera, Kunić i Hum, dok su ćelije Komunističke partije bile Plaški, Lapat i Kunić. Istorijski važan događaj za Plaški desio se 12 - 15. oktobra 1943, kada je u Domu kulture, nekada Domu ZAVNOH-a, održano Drugo zasedanje Zemaljskog antifašističkog veća narodnog oslobođenja Hrvatske.
Dana 1. januara 1944. od dotadašnjih partizanskih jedinica formirana je Plaščanska brigada Osme kordunaške divizije, koja je pridonela oslobođenju mesta.
Pre rata 1991-1995. radila je u Plaškom fabrika sulfatne celuloze Simo Dimić. Bila je to jedina fabrika krajftjajner papira u Jugoslaviji. Delovalo je i ugašeno kino Hum.
Do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj nalazio se u sastavu bivše velike opštine Ogulin. Plaški se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazio u Republici Srpskoj Krajini.
Parohija Plaški pripada Arhijerejskom namjesništvu plaščanskom u sastavu Eparhije Gornjokarlovačke. U Plaškom se nalazi hram Srpske pravoslavne crkve Vavedenje Presvete Bogorodice iz 1755. godine. Parohiju sačinjavaju: Plaški, Zebić, Lapat, Plaščanska Glava, Vera, Suvaja, Janja Gora, Lastovo Brdo, Lisac, Staro Selo, Strikino brdo, Tuk, Jezero, Vupča, Plaščamska Draga, Latin, Lički Kunić i Vojnovac.
Na popisu stanovništva 2011. godine, opština Plaški je imala 2.090 stanovnika, od čega u samom Plaškom 1.281.
U vrijeme popisa stanovništva 1953. i 1961, Plaški je imao status samostalne opštine. Za vrijeme popisa stanovništva 1971, 1981. i 1991, Plaški se nalazio u sastavu Opštine Ogulin.

  

Srb

Srb je manji grad u Opštini Gračac, geografska oblast jugoistočna Lika, administrativna oblast Zadarska županija, Republika Hrvatska
Nalazi se u dolini gdje izvire rijeka Una na putu koji spaja Donji Lapac i Knin, i istočno je od Gračaca. Danas u Srbu živi 334 stanovnika (po popisu iz 2001). Većinsko stanovništvo su Srbi (61,5 %), a potom sljede Hrvati (38,5%), koji su naseljeni poslije operacije „Oluja“. Po popisu iz 1991. godine, predratni Srb je imao 5.254 stanovnika sljedećeg nacionalnog sastava:

Srbi - 5.246 (99,99%)

ostali - 8 (0,01%)

Srb je prije rata bio u sastavu opštine Donji Lapac, a sada pripada Opštini Gračac.
Na dan 27. jula 1941, u toku drugog svijetskog rata, u Srbu je došlo do prvog oružanog sukoba novoformiranog Partizanskog odreda i Ustaša - vojske Nezavisne Države Hrvatske, koja je bila saradnik okupatorskoh sila. Ovaj datum se posle rata u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj slavio kao Dan ustanka naroda Hrvatske.

Istorijski - Srb, grad u Lici se spominje još u 14. vijeku, ovom prilikom dajemo neke detalje u vezi Srba (Tekst iz naučnog rada 1962. godine).

Srpska župa nalazila se istočno od Otuče (ili Hotuče), sjeverno od Odorja, zapadno od Unca i južno od Lapca oko potoka Sredice i Srebrnice (Dabašnice), Unskog vrela i gornje Une.

Njoj su spadali i područja današnjih Osredaka, Kaldrme, Kupirova sa južne, Brotinje sa sjeverne i Dabašnice sa zapadne strane. To je od prilike zemljište današnje Srpske opštine (Srb je tada, 1962. bio opština).

O toj župi ima malo isprava, a i što ih ima, uglavnom su opšteg značaja.

Iz one iz 1345. vidi se da je tom području središte bio grad Srb koji je pripadao kralju (castra nostra regalia, videlicet Tininium... castrum Szereb... castrum Unach vocata cum corum supatibus et pertinensiis). Kako se razabira, tu se izričito napominje župa oko grada Srba. Kralj je prema tome sam namještao svoje činovnike za župane Srpske. U njoj je kako se vidi postojalo stanovništvo s jedne strane kmetsko, s druge posjedničko. Ono drugo činili su plemići što su sačinjavali pleme Srpsko.

Iz spomenute isprave se vidi da je tu postojao tzv. rotni sto, ali se ne vidi koliko je sudija njega sačinjavalo. S obzirom da je u isto vrijeme u susednoj Krbavi rotni sto sačinjavalo tri sudije, pretpostavljamo da je i ovdje isti slučaj.

Srb grad je bio sazidan na visoku brdu iznad potoka Sredice, gdje mu se ostaci u osnovi i danas vide.

    

Otočac

Nalazi se u Gackoj dolini, kroz koju protiče rijeka Gacka a smještenoj između Velebita i Male Kapele. Latinski naziv za Otočac je Bivium.
Gradu Otočcu pripadaju sljedeća naseljena mjesta: Brlog, Brloška Dubrava, Glavace, Gorići, Dabar, Doljani, Drenov Klanac, Kompolje, Kuterevo, Lipovlje, Ličko Lešće, Otočac, Podum, Ponori, Prozor, Ramljani, Sinac, Staro Selo, Hrvatsko Polje, Čovići, Švica, Škare. Površina grada Otočca iznosi 565,30 km².
Ustaški zločini u Drugom svetskom ratu
U Otočcu "naoružane grupe ljudi napadaju domove mirnih i nenaoružanih Srba, seljaka i građana, otimaju životne namirnice i stoku, zlostavljaju i vređaju Srbe i sve što je srpsko na svakom koraku. Ubijaju na najsvirepiji način, odvode u zatvor potpuno nevine ljude bez ikakve krivice, samo zato što su Srbi".
U otočkom srezu opljačkane su sve crkve i druge znamenitosti i starine još u avgustu 1941. godine. Na čelu onih koji su izvršili taj zadatak bio je ustaški izaslanik iz Zagreba dr. Bah, koji je sve stvari odneo u Zagreb.
U Otočcu je sjedište istoimene parohije Srpske pravoslavne crkve. Parohija Otočac pripada Arhijerejskom namjesništvu ličkom u sastavu Eparhije Gornjokarlovačke. U Otočcu se nalazi hram Srpske pravoslavne crkve Svetog velikomučenika Georgija sagrađen 1863. godine, a obnovljen 1971. godine i kapela Svetog oca Nikolaja.

  

Udbina

Udbina je gradić u istočnoj Lici i sedište novoformirane opštine, koja je do rata pripadala velikoj opštini Korenica, Republika Hrvatska. Nedaleko od njega se za vreme SFRJ nalazila velika vojna baza JNA.
Nalazi se južnom rubu Krbavskog polja. Leži na 830 metara apssolutne visine, 180 metara iznad polja. Velika je drumska raskrsnica prema Gospiću, Korenici, Gračacu, Obrovcu i Bihaću.
Udbina je u srednjem veku bila utvrđeno sedište (kastrm) Krbavske županije. Još ranije nazvana je (civititas Coribavie) Krbavski grad iu kojem je sedio i krbavski biskup. Pod imenom Udbina prvi put se spominje 1491. godine. Krajem 15, veka, kad se Turci počeli sve češće provaljivati u ove krajeve, preko Udbine je vodio jedan od njihovih pravaca nadiranja, koji je polazio od Ključa, a završavao se u Primorju. Oko 10.000 turskih vojnika iz Bosne, pod bosanskim namesnikom, prodrlo je u jesen 1491. u donju Kranjsku, radi pustošenja. Vraćajući se u Bosnu sa bogatim plenom i robljem, bili su u oktobru iznenada napadnuti kod Vrpila, danas blizu Udbine, od hrvatske vojske pod komandom bana Ladislava Egervarija i knezova Frankopana — Cetinskih, Slunjskih i Modruških i Karla Gusića. U kratkom boju Turcima su naneti teški gubici i oslobođeno mnogo roblja. Ispod grada Udbine uz potok Krbavu drugi turski odred dočeka la je vojska pod komnadom bana Emerika Derenčina. Dve godine kasnije 9. septembra 1493, vojska hrvatskog plemstva bila je poražena u poznatoj Krbavskoj bici na Krbavskom polju kod Udbine.
Turci su osvojili Udbinu 1527, opravili tvrđavu i pretvorili je u jak oslonac daljim osvajanjima, prema unutrašnjosti, a naročito prema Senju. Za vreme turske vladavine Udbina je pripadala Ličkom sandžaku i bila jedna od 29 kapetanija, kojoj su pripadali Ribnik, Bunić, Perušić i Ploča. U Udbini se 1577. nalazila posada od 300 konjanika i 500 pešaka, a grad je bio sedište kapetana, kadije, a i više aga. Kad je u leto 1689. gotovo cela Lika bila oslobođena, turske snage iz ličkih gradova povukle su se u Udbinu sa namerom da je odlučno brane. Opsednute 3. jula od krajiških trupa pod karlovačkim generalom - Heberštajnom, predale su se 21. jula, pošto su ostale bez vode i pomoći. Od tada Udbina postaje jako uporište u borbi protiv Turaka.
Udbina se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazila u Republici Srpskoj Krajini.

   

Vrhovine

Vrhovine su naseljeno mjesto i središte istoimene opštine u sjevernoj Lici, u Ličko-senjskoj županiji, Republika Hrvatska.
Nalazi se na putu između Otočca i Korenice. Vrhovine su udaljene oko 16 km istočno od Otočca.
Vrhovine se od raspada Jugoslavije do avgusta 1995. godine nalazilo u Republici Srpskoj Krajini. Do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj naselje se nalazilo u sastavu bivše opštine Otočac.
U Vrhovinama je sjedište istoimene parohije Srpske pravoslavne crkve. Parohija Vrhovine pripada Arhijerejskom namjesništvu ličkom u sastavu Eparhije Gornjokarlovačke.[1] U Vrhovinama se nalazi hram Srpske pravoslavne crkve Sv. Arhangela Mihaila i Gavrila sagrađen 1764. godine, obnovljen je 1973. godine, a oštećen 1995. godine. Parohiju sačinjavaju: Vrhovine, Dugi Do i Rudopolje.
Po popisu iz 2001. godine, naselje Vrhovine je imalo 451 stanovnika. Po popisu iz 1991. godine, samo mjesto Vrhovine imalo je 873 stanovnika, od čega 742 (84,99%) su bili Srbi. Danas je većina stanovništva u izbjeglištvu, najviše u Srbiji, ali i širom svijeta. Vrhovine su prema popisu iz 2011. godine imale 465 stanovnika.

	nekad	sad

      

Gospić

Grad Gospić, grad u središnjem delu Like, smešten uz reku Novčicu. Prostire se na površini od 967 km², dimenzija cca 42 km² u smeru jugoistok-severozapad i ca 33 km u pravcu severoistok-jugozapad.

Zakonom o područjima županija, gradova i opština u Republici Hrvatskoj utvrđen je naziv, područje i sedište Grada Gospića, kao i druga pitanja od važnosti za teritorijalno uređenje jedinice lokalne samouprave. Granice područja Grada idu katastarskim granicama rubnih naselja koja ulaze u njegovo područje. Naselje Gospić ima 5795 stanovnika. U sastav Grada uključena su i prigradska naselja koja s gradskim naseljima čine ekonomsku celinu te su s njima povezana dnevnim migracijskim kretanjima i svakodnevnim potrebama stanovništva od lokalnog značaja. Grad Gospić čini 51 naselje.

	nekad	sad

 Narodna nošnja ličkog pravoslavnog naroda u izvjesnom smislu razlikuje se od narodne nošnje katoličkog naroda Like, kako po boji, tako i po samim nazivima pojedinih dijelova od kojih se nošnja sastoji. Upravo zbog toga, ne može se na jedinstven i istovjetan način obraditi i promovisati narodna nošnja čitave Like, nego će se u obradi usredotočiti na narodnu nošnju pravoslavnog naroda Like. Dakle, predmet obrade je starinska narodna nošnja pravoslavnog naroda Like s kraja 19. i s početkom 20. vijeka.

Međutim, istorijski gledano, Srbi su u svojoj, ne tako davnoj prošlosti, bili daleko brojniji i dominantniji narod na ličkim prostorima u odnosu na narod katoličke vjeroispovjesti. Prema podacima s početka 18. vijeka, Srba je u Lici bilo blizu 90%. Nažalost, stalnim ratovanjem, pokrštavanjem (unijaćenjem i nasilnim prevođenjem u katoličanstvo, naročito u vrijeme vladavine Marije Terezije) i stalnim pritiscima, kojima su bili izloženi, stalnim seobama i raseljavanjem iz nacionalnih, vjerskih, političkih i ekonomskih razloga, srpski pravoslavni narod Like se stalno i osjetno smanjivao. Naročito je to bilo izraženo u toku, za Srbe, nesrećnog 20. vijeka.

 Iz knjige: „Lička narodna nošnja“, autor Dobrivoje Pavlica

Lička narodna nošnja pripada tipu dinarskih narodnih nošnji.
Nošnje dinarskog planinskog područja zahvataju predele Srpske krajine - Kordun, Liku i severnu Dalmaciju, zatim veliki deo Bosne i Hercegovine, kontinentalne predele Crne Gore i jugozapadne krajeve Srbije. Utom prostranom planinskom području stočarstvo, odnosno ovčarstvo, bilo je osnovna grana privređivanja, kome je bio prilagođen čitav način življenja. Narodne nošnje bile su pretežno izrađene od vune. Posle tkanja vunena domaća tkanina nošena je u specijalne stupe, "valjavice", kojih je nekada bilo mnogo na manjim rekama. Ta dorađena tkanina, tj. sukno, u nekim krajevima bila je prirodno bele i smeđe boje, a u drugim predelima bojena je u crnu, tamnomodru, ili crvenu boju. Pored mnogih delova odeće od domaćih vunenih tkanina i sukna, u čijoj se strogoj formi naziru tragovi starobalkanske ali i tursko-orijentalne odevne kulture, osnovu i ženske i muške odeće činila je konopljana ili lanena košulja u obliku tunike s rukavima, obilno ukrašena vunenim vezom.

U ženskoj odeći su preko dugačke košulje neizostavni delovi bili tkani vuneni pojas i pregača, skladno komponovanih motiva i boja. Od suknenih haljetaka najrašireniji je bio "zubun", "sadak" ili "koret" - vrsta dugačkog prsluka, kao i haljina s rukavima, ukrašeni vezom i aplikacijama čohe u boji. Glavu devojke krasila je crvena kapa, preko koje su udate žene polagale maramu pres loženu na razne načine. U muškoj nošnji karakteristične su uzane čakšire, a u nekim regijama prostrani "pelengiri" sa širim nogavicama, veoma stari delovi nošnje. Uz njih su nošeni prsluci sa ravnim i preklopljenim polama (gunjić, zubun, ječerma, džemadan) i kraći kaputi s rukavima (gunj, gunja, koporan, aljina). Obavezan je bio tkani pojas raznih boja, a na glavi plitka crvena kapa, oko koje je u mnogim krajevima zimi omotavan vuneni šal.

Ukrasi, bogato primenjeni na muškim, a osobito na ženskim nošnjama, odlikuju se izvanrednim skaldom ornamenata i kolorita. Iznijansiranoj skladnosti umnogome je doprinosila prefinjena obojenost građe za tkanine i ukrase postignuta tradicionalnim postupkom bojenja biljnim bojama. U ornamentici polihromnog obilnog veza i u aplikacijama čohe i drugih ukrasa, koji prekrivaju gotovo sve vidljive površine haljetaka, jednako i u tkanju, preovlađuju geometrijski i geometrizovani vegetabilni motivi. U ostvarivanju dekorativnih i estetskih vrednosti vunene dinarske odeće značajnu ulogu imao je raznovrstan srebrni nakit, koji je još više pojačava njenu tešku i monumentalnu celokupnu formu. Jedan od najistaknutijih oblika bile su muške "toke" za grudi, sastavljene iz više srebrnih ploča ili pucadi, često pozlaćenih. Bile su simbol junaštva i uz njih je nošeno oružje visokokvalitetne zanatske izrade, zadenuto u pregrade širokog kožnog pojasa.

Ličanin 1902

Ličanke 1820.

Ličanka 1842.god

***********************************************************************************************************************************************************************

 Lička kapa

Lička kapa je nastala na području kršne Like. Simboliše stradanje Srpskog naroda u periodu Otomanske imperije i Kosovskog boja. Kapa je simbol Starog Jug Bogdana, a devet resa je simbol devet Jugovića. Crvena boja simbolizuje prolivenu srpsku krv u borbi za slobodu Srpskog naroda. Crni obod simboliše žalost srpskih majki, sestara i kćeri kao i ostalog ženskog srpskog roda za stradanjima Srpskih vitezova. Obod kape je urađen od čvrsto izvezenog konca kao simbol veze među Srbima. Rese su od čvrstog crnog predenog konca. Postavljena je sa unutrašnje strane sa crnom postavom. Nema nikakvih obilježja na sebi.

Lička kapa se nosi i u Dalmaciji, Hercegovini i Crnoj Gori. Razlika je između Ličke i Dalmatinske u dužini resa. Dalmatinske rese su kraće dok Crnogorska nema resa. Lička kapa nosi se i u Bosanskoj Krajini zbog toga sto je Bosanska Krajina naseljena sa narodom iz Ličke Krajine i Dalmacije.

Srpska lička kapa - sestra blizankinja crnogorske zavrate - zavjetna je pokrivka srpske glave koja pamti stradanja svakojaka. U crvenilu njenom je i crvenilo srpske krvi, od Kosova i prije Kosova, a u crnom oblistu kao da je crni flor, znak naše tuge velike i korote. Noseći je vječno, makar na srcu ako ne na glavi, i danas možemo (i moramo) biti zatočnici hrišćanskog zavjeta i Knezeve kletve, dostojni časnog "Srpskog roda". Da se od nas božuri ne postide, ako drugoga stida ne prežemo... Jer, ta je kapa ne samo korotna no i svečarska - znak našeg nacionalnog ponosa: narod bez ponosa je narod robota i robova.

Srpska kapa je talisman i znak, onako kako ispjeva Rajko Petrov, starinom Rašević iz Kuča, Nogo:

Crni konjanici i vrani gavrani. Svu od mjesečine zobnicu vedrine. Crn zavoj smijeha i božur na rani. Nosimo vo vjeki svi mi preko Drine.

***

Lička kapa

Zemljačino rode moj, kapu de ustakni
zar ne vidiš otkud vjetar duva,
i na desnu stranu je namakni
Lička kapa uspomene čuva,
i na desnu stranu je nakrivi
nek se vidi da Ličanin živi.

Crvena boja, krv crvena na Kosovu prolivena
crni obod, teška rana, Vaskršenje Vidovdana
devet resa, devet Jugovića,
Krst sudbine i četiri slova,
to je Lička kapa Jovanova

Svilen konac crni i crvena čoja
grb izvezen u bojama zlata
izvezla mi mila seja moja
Lička kapa nama Bogom data.
Metni je na glavu pa neka se vidi
da nas nasi potomci ne kletu
svoj se svoga ne smije da stidi
po njoj Liku poznaju u svijetu.

Crvena boja, krv crvena na Kosovu prolivena
crni obod, teska rana, Vaskršenje Vidovdana
devet resa, devet Jugovića,
Krst sudbine i četiri slova,
to je Lička kapa Jovanova.

Dobrivoje Pavlica

---

Lička kapa je tipična srpska kapa koja nosi simboliku i duh Kosovskog zaveta i Vidovdanskog predanja. To se vidi po sledećim delovima i njihovim odnosima.

Osnova kape je kružna. Uvek je crne boje. Asocira na tugu i žalost zbog poraza Srba na Kosovu na Vidovdan 1389. godine i pada srpskog carstva. Ova boja ujedno pokazuje pijetet i divljenje, slavu i poštovanje kosovskim junacima. Gornji temeni deo kape je od crvene čoje. Simbliše njihovu krv prolivenu za odbranu časti i slobode, naroda, vere, otadžbine i države, od turskog osvajača, pljačkaša i nasilnika.

Sa zadnje strane kape nalazi se devet dugih kićanki od crne svile. One pak imaju dvostruku simboliku. S jedne strane, simbolizuju devet braće Jugovića, a s druge slikovito simbolizuuju put koji je deo našeg naroda prešao od Kosova do Like izmičući se turskom ropstvu, pljački i teroru. Što je ovaj put migracije pred turskim nasiljem od Kosova i stare Srbije kao matice tadašnje srpske carevine do bio duži, to su i ove kićanke bile duže. Tako na primer, kićanke kape narodne nošnje Srba sa Kupresa ili Glamoča su nešto kraće u odnosu na ove sa ličkih kapa jer je i njihov put nasilnih migracija od Stare Srbije i Kosova do navedenih prostora kraći.

Kićanke koje predstavljaju devet Jugovića, sa osnovom kape koja dodatno simboliše i njihove roditelje Starog Jug Bogdana i Majku Jugovića jer iz njih (od njih) nastaju, ujedno predstavljaju slavnu srpsku porodicu Jugovića. Ova simbolika se može povezati za predačkim junačkim vidovdanskim kultom. Naime, za porodicu Jugovića ne postoje istorijski dokazi da je u srpskom plemstvu postojala. Međutim, srpski vojvoda, župan i knez Vratko Nemanjić iz sredine 14. veka je u epskoj narodnoj poeziji poznatiji kao Jug Bogdan. Vodi poreklo iz bočne grane Nemanjića, od Nemanjinog najstarijeg sina Vukana, čiji je praunuk bio. Njegova ćerka Milica se udala za kneza Lazara. O njegovim sinovima nema pouzdanih podataka. Vratko je sahranjen u manastiru Davidovići kod Brodareva. Njegovi dvori se ne vezuju za njega lično, nego se upravo predstavljaju kao objekti Jug-Bogdana i njegovih sinova. Po sličnim motivima postoje i drugi objekti, od kojih je značajna, na primer, „Jugovića česma“ kod Tronoše.

Preličenje kneza Vratka u epskom duhu i kosovskom mitu u Jug-Bogdana, odnosno porodicu Jugovića (u kojoj dominiraju impresivnim likom Majka Jugovića, a potom i braća Jugovići), ima posebnog smisla. Naime, Jug-Bogdan jasno označava: s jedne strane, Jug – stranu sveta i pravac kada je Sunce svaki dan u zenitu – s tim, da je Sunce na Jugu samo na Vidovdan (15 juna po starom kalendaru) na najvećoj tački na nebu u toku cele godine. S druge strane, dodatno se kroz Bogdan (Bog-dan) označava Bog Vid jer je 15. juni bio dan proslavljanja Bog Vida, Boga (toga) dana. On i sinovi junački ginu u boju, da bi se sjedinili sa svojim Vrhovnim bogom predačke vere (herojskim rodonačelnikom srpskog naroda), te nastavili da žive večni život, uz ponovno rađanje u ovom svetu. Po tom duhu, smislu i zavetu, Oni su dakle, stalno rađajući, odnosno vaskrsavajući junaci našega naroda, koji se tako za ostvarenje odbrandbenih, slobodarskih i nacionalnih ideala i težnji, u realnom svetu i projavljuju. Upravo lička kapa, kao da po predanju duha Vidovdana, opominje i obavezuje roditelje i porodice na značaj i moć brojne, odane, složne, časne i vredne kuće i zadruge na braniku otačastva, odnosno Otadžbine, Pravde, vere i nacije. Iz takvih porodica trebaju da se javljaju novi barjaktari Srbstva na svim blagorodnim poljima borbi, napretka, rada i stvaralaštva naroda i države.

Pored toga, kroz simboliku, rodoljublje i duh ove porodice ukazuje se lepotu i etiku tradicionalnog porodičnog poštovanja roditelja, njihovog patriotskog vaspitanja dece, i neprikosnovenu porodičnu slogu u svim, pa i u najtežim okolnostima rata i požrtvovanja. Devet kićanki podsećale su naše porodice na potrebu većeg broja dece, pa ukoliko roditelji imaju devetoro i više dece, to je bila osnova obaveze da se država oduži kumstvom devetom detetu i pomogne ovakvim porodicama. Naravno da se ovom simbolikom ukazivalo da su brojna deca bogatstvo, snaga, život i nada porodice, roda, naroda i države u celini.

Gledana odozgo, kapa je kružnog oblika, poput gumna. A gumno je (pored ognjišta koje je po predačkom verovanju bilo prvo), od davnina predstavljalo drugo kultno mesto porodice, roda ili plemena. Na gumnu se vrlo žito i odvajalo zrno od kukolja, odnosno u moralnom smislu dobro od zla. Tu se sudilo i presuđivalo, dogovaralo i kretalo u svaki ozboljan posao, odnosno rat, i na njega se s verom i nadom uvek vraćalo. Na gumnu se igralo kolo i pevalo, guslar slušao i Kosovski zavet kao predanje prenosio s kolena na koleno.

Na crvenoj čojanoj temenoj površini na pojedinim ličkim kapama bilo je zlatnom srmom izvezeno „Mudro slovo“. Ono svojom zatvorenom krivom a pravilno i simetrično oblikovanom i vođenom linijom veza, predstavlja stilizovan oblik Krsta Svetoga Save. Mudro slovo je dakle, slovo, što u izvornom pojmu znači govor; odnosno poruku, zavet i svetu obavezu srpskog naroda da očuva sabornost, i održava svoju pravoslavnu veru u duhu vekovnog slogana borbe „Za Krst Časni i Slobodu Zlatnu“.

Kako ličku kapu pravi i veze žena, odnosno majka, to se njen rad prelama u simbolici ove kape onim što Majka Jugovića po ženskoj časti predstavlja u Srpstvu. Ona je sav svoj život posvetila svetoj službi najviše lepote ženske časti. Narodni pesnik je u njoj na najdostojanstveniji način prikazao svu moralnu lepotu i čast srpske majke; onih majki koje su bile dostojne divljenja, trpljenja i velike energije potrebne kroz teške vekove da bi rađale, odgajale i vaspitavale herojske naraštaje za nacionalna dela.

Stara, odnosno predačka uverenja i shvatanja u Srba su podrazumevala da je kapa jedna vrsta amajlije, te da kao takva štiti onoga ko je nosi. Ranije se svaka kapa, pa i lička retko skidala sa glave, a kada se skidala onda se tim gestom iskazivalo nekome ili nečemu posebno poštovanje. Značajno je istaći i narodna verovanja da kapa može imati natprirodnu snagu, pa ako se kapa oduzme nekome, onda je taj kao obezoružan, i višom silom nezaštićen čovek.

Ličku kapu je vredno uporediti sa crnogorskom kapom, potom šajkačom, pa i šubarom vučetinom. Svaka na svoj način ima i nosi veoma karakterističnu, pa i mističnu, našu narodnu slobodarsku simboliku i duh. Uz ostale delove naše narodne nošnje, lička kapa uz druge navedene, zaslužuje(u) ljubav, razumevanje i poštovanje.

Rade S. N. Rajić

nastavak

"Bosanska vila" 1899.

nastavak

nastavak

"Sion" - 1894.

Život i obićaji naroda srpskog - Vuk S.Karadžić, u Beču 1867.

Srpsko-dalmatinski magazin, 1869.

---

---

LIČKA GRUPA
Zemljišni oblici i sredstva koja daje zemljište. — Poreklo stanovništva. — Psihičke osobine. — Uticaj Vojne granice. — Novi nacionalni duh.
Jovan Cvijić
Balkansko poluostrvo i Južnoslovenske zemlje

Od osobitog je interesa odmah posle crnogorskih plemena proučiti grupu stanovništva u Lici, dobro doznate Ličane. U ovim dvema oblastima, vrlo udaljenim jedne od druge, nailazi se na iste glavne psihičke osobine.

Ali su geografski, socijalni i istoriski uzroci učinili te su se raznoliko razvijale i dali im posebne pečate.

Ličani su stanovnici zaleđa Kvarnerskom Kanalu, između planina Velebita na zapadu i Kapele i Plješevice na istoku. Ovo je jugozapadni deo Hrvatske, planinska, periferiska i zabačena oblast, koja je još i danas bez dovoljnih saobraćajnih veza sa panonskom Hrvatskom. Tri glavna puta koji iz Like vode prema Jadranskom Moru, penju se na visinu od nekoliko stotina metara i prolaze kroz predele u kojima duva senjska bura, najopasnija na jadranskoj obali, koja često u toku zime prekine svaku vezu. Najzad, jadranska pristaništa senjske obale su mala, primitivna i gotovo bez trgovinskog značaja.

Lički reljef je sličan crnogorskom. Ovo je kršna celina, ograđena i sa istoka i sa zapada planinama (Velebit i Kapela). Između njih se pruža u dinarskom pravcu lička površ u kojoj su uložena karsna polja: Gospićko, Krbavsko i Gacko, oko istoimenih reka ponornica. Na istočnoj granici Like su Plitvička Jezera, niz malih jezera osobite lepote, koja su stepenasto jedna ispod drugih poređana i bigrenim prečagama rastavljena. Viši delovi ličke površi prosečeni su mnogobrojnim vrtačama i uvalama, sa čijeg dna, uz kiše i topljenje snega, uzme izbijati voda i privremeno ih poplavi. Osim dna karsnih polja i uvala, ostali su delovi Like pod kršem i „gričem" (goletima) i samo ovde-onde ima malo zemlje crvenice, koja se može obrađivati. Ali neka karsna polja, kao npr. Gospićko, pokrivena su kvarcevitim peskom i šljunkom, koji su nepogodni za kulturu ili daju samo slabe žetve. Klima je oštra: zime su jako snežne i vrlo hladne; preko jeseni su česti i jaki vetrovi i karakteristične hladne kiše iz bure; leta su sveža. Ovo je oblast u kojoj se teško živi i od čijeg zemljišta treba uz velike napore otimati mršave plodove. U ovoj se je sredini razvio čvrst, gotovo čeličan svet, koji može podnositi oskudicu i nevolje kao Crnogorci. Ali je ovo narod koji se kraj svih nevolja jako umnožava, i pošto taj priraštaj ne može živeti od ličke zemlje, neprekidno se iseljavao i iseljava u panonske predele naseljene Srbo-Hrvatima, u Bosnu, u Srbiju i u poslednjim decenijama naročito u Ameriku. Zato je broj stanovnika gotovo stacioniran. Godine 1910 u Lici je bilo 205.000 duša, među kojima pravoslavni čine neznatnu većinu.
Kakvog je porekla ovo stanovništvo ? Među današnjim ličkim stanovništvom ima malo starinaca od pre 16. veka, i to poglavito među katolicima čakavskog dijalekta. Ogromnu većinu čine doseljenici iz Bosne i Hercegovine. Mnogi se od ovih poslednjih nazivaju Bunjevcima i kažu, da su iz Hercegovine, od reke Bune. Ima i potomaka senjskih uskoka, koje su austriske vlasti naselile naročito oko Otočca i Brinja, ali su i oni u Senj došli iz Bosne i Hercegovine. Ovo su pravi i čisti Dinarci i poglavito Dinarci erskog varijeteta. Pošto se je staro stanovništvo pred turskom najezdom iselilo u panonsku Hrvatsku i u Kranjsku, počelo je u 16. veku novo naseljavanje. Ono je nastavljeno za vreme turske vladavine (begovi su naselili kmetove, naročito pravoslavne Srbe iz Bosne) do 1689 godine, a nije prestalo ni docnije, za vreme austriske vladavine u Lici. Ovi su dinarski ljudi doneli u Liku najčistiji štokavski dijalekat. Zato nije čudno, što se ovde, više no igde u Hrvatskoj, čuje onaj naš zvučni dinarski jezik, bogat rečima i frazama, i što se naiđe na pričala i rođene pripovedače. Čakavski dijalekat starog stanovništva stalno se gubi. U Lici nema drugih predanja osim onih o Kosovu, o Kraljeviću Marku i o Nemanjićima, koje je donelo dinarsko stanovništvo.
Duša u Ličana je splet dinarskih osobina o kojima smo govorili. Kod njih se nailazi na erske psihičke nianse. Kao kod dinarskih ljudi, ove su osobine pretrpele promene za vreme turske uprave. Ali je na njih od velikog uticaja bilo osnivanje Vojne granice, i ono je učinilo, da su Ličani dobili neke gotovo nove psihičke osobine.
Široki narodni slojevi kod Ličana su sačuvali dinarske osobine:
vrlo razvijeno saučešće, osećajnost i blagorodnost. Podilaze ih žmarci od zebnje i ganuća. Imaju čednosti, stida i srama, koje nije mogla mnogo oslabiti ni Vojna granica ni austriska kasarna. Imaju velikih pokreta duše: mogu mnogo opraštati i žrtvovati se, a mogu se i svetiti do istrage. Mogu se do dna duše uzmutiti i uzrujati. Ogrešiti se, to je najteže i najdublje osećanje, koje više peče dušu no što je ma kakva radost može razveseliti; nema ispaštanja koje ne bi podneli da olakšaju duši. Osobito cene ljude „od prave, od Božje strane" ili „desne ljude", dobre i na dobro upućene; za čoveka rđavih osobina i koji veru ne drži imaju reč raščovek. Teše se sudbinom u najgorim prilikama i njoj se pokoravaju.
I na Ličane je uticalo doba turske vladavine i hajdučija, kojoj su se za vreme te vladavine i docnije odavali. U tursko su vreme Liku bili pritisli i držali bosanski, poglavito krajišnički, begovi naše krvi, snažni i violentni Dinarci, i podigli po njoj svoje kule i gradiće, da se bore sa domaćim hajducima i senjskim uskocima. Ličani su se odmetali u hajduke i stalno se borili sa begovima. Posle oslobođenja, 1689. god., Turci su izbegli ili se pokrstili, ali je Lika ostala na međi turske Bosne i mletačke Dalmacije, dakle na položaju zgodnom za hajduke, koji su mogli, prelazeći granicu, sklanjati se od neprijatelja. Hajdučija se, dakle, u Lici produžila i posle oslobođenja, kroza sve vreme Vojne granice, do u drugu polovinu 19. veka. Lička hajdučka epopeja trajala je oko tri veka, i ostavila je u njihovu mentalitetu jake tragove. To je bila ona dinarska hajdučija, u kojoj pored surovoga, osvetničkoga i plahovitoga, ima isto toliko i vlastelinskoga i duševnoga. Za njih je „vera", data reč, čak i neprijateljima, bila svetinja; oni, koji datu reč nisu poštovali, bili su ljudi bez vere. Voleli su dvoboje i nisu se plašili časne smrti. Hajduci su bili zaštita protivu turskih i domaćih pakosnika. Bilo je i hajdučica. Surovi prema nasilnicima, oni su ipak bili vrlo pobožni: često su u kundaku od puške nosili kost nekoga sveca, da im ne mogne nauditi nasilničko zrno; mnogi nisu sedali za jelo, dok ne očitaju Očenaš; na polasku sa daništa okretali su se istoku i molili Bogu. Mnoge je od hajduka narod smatrao svetim, jer im je život ugodan Bogu i ljudima. Kad poginu, devojke su ih u kolu opevale. Iako nisu imali one uzvišene ideale šumadiskih i crnogorskih junaka, ipak im se često pripisuje misao o narodnom oslobođenju. Bilo ih je koji su išli u hajduke od junačkog zora i da se nanose junačkog ruha i oružja. Drugi su i zbog malih uvreda išli u hajduke, jer su kao svi dinarski ljudi smatrali, da se bez obraza ne može živeti i da se uvreda mora osvetiti. Najviše ih je išlo u hajduke zbog nepravde i od razjarene mržnje. Pušku, koja sveti nepravdu, zvali su kosovka. U docnije vreme su se odmetali u hajduke, jer su ih vređale uredbe Vojne granice, prema kojima su ljudi i za sitnice batinani.
Uticaj Vojne granice je bio još jači. U 16. veku su Turci počeli sve više prodirati u Kranjsku, u Štajersku i u Korušku. To je bio razlog, da se ustanovi tzv. Vojna granica ili Vojnička krajina, i već oko sredine 16. veka razlikovale su se dve krajine, Slavonska sa Varaždinom kao centrom i Hrvatska krajina, čiji je centar postao Karlovac, osnovan 1579 godine. Posle oslobođenja Lika je postala glavni deo karlovačke Vojne granice.
Nemački upravnici Vojne granice su osetili, da se na osnovi onih ljutih i junačkih osobina ličkih može stvoriti vojska sa visokim vojničkim sposobnostima i upotrebiti za interese dinastije i države. Sve je bilo postavljeno na vojničku osnovu: administracija, škole, sudovi. Svaki je čovek bio vojnik. Sve je utvrđivano naredbama: i kako da se zemlja
obrađuje, i kada da se usevi seju i žnju, gde i kada da bude pazarni dan i gde da se crkva podigne itd. Pre Vojne granice Ličani su živeli samo u razbijenim selima, u odvojenim grupama kuća od izdeljenih zadrugara. Vojnička uprava ih je počela saseljavati i sašoravati u drumska sela, u kojima su kuće poređane s obe strane puta. Od toga doba naročito njihovu dinarsku kuću brvnaru počinje zamenjivati kuća alpiskog tila, slična kućama u Salcburgu i u Gornjoj Austriji. Pažljivom posmatraču padaju u oči i drugi uticaji civilizacije koji su došli iz austriskih pokrajina. Želeći da sve uredi i organizuje vojnička je uprava unosila mnogo sićušnoga i formalističkoga, naročito u varoške i u tzv. više slojeve. I sada se oseća koliko su ti viši društveni slojevi osetljivi na rang, na društveni položaj, pa čak i na najbeznačajnije sitnice. Da bi stanovništvo što jače vezali za dinastiju i državu, vojnička uprava je upotrebila korisne mere: ona je pravoslavne Srbe štitila od katoličkog plemstva, koje je htelo da ih eksploatiše, i bila je vrlo tolerantna u verskom pogledu. Znajući koliko su ovi dinarski doseljenici odani pravoslavnoj veri i kolika bi pogreška bila dirati u njihovu veru, bila je pažljiva i zaštićavala ih je od pokušaja obraćanja (u katoličku veru) koji su retko uspevali. Štiteći tako njihove zemlje i njihova verska osećanja, vojna uprava je našla u tome najbolje sredstvo da ih pridobije i da ih vaspitava u pogledu dinastičkom i vojničkom. Ove Dinarce, koji su iz krajeva pod turskom upravom izbegli u kršnu i siromašnu Liku da bi se spasli gladi i nepravde, lako je bilo dovesti u zavisnost i formirati ljude po određenom kalupu, kad im se otvore izgledi na koliko toliko bolji život i kad se zadovoljava njihova junačka sujeta, dinarska sujeta. Da Lika nije bila u Austro-Ugarskoj, bez sumnje bi po psihičkim osobinama svoga naroda postala drugom Crnom Gorom. Izvršio se unekoliko razvitak istih dinarskih osobina, sličan onome u Crnoj Gori, samo, razume se, u Crnoj Gori u svom samostalnom i nacionalnom smislu, a u Lici u ćesarskom duhu. Pazilo se samo da se vešto iskoriste nacionalna i verska osećanja ovoga stanovništva: raspaljivali su ih u ratovima protiv Turaka, tobož preduzetim radi oslobođenja njihove braće ,,od Turaka bez vere i zakona".
Vojnička je uprava na prvom mestu ukrotila disciplinom i redom ove dinarske ljude i dražeći i razvijajući njihove junačke osobine, dala im je svima vojničku fizionomiju i carsko-vojničku dušu. Možda nigde, ni u vekovnim austriskim zemljama, nije bilo toliko dinastičke duše kao u Lici za vreme Vojne granice. Poznato je bilo ovo pravilo: „Ko je stariji, stariji je, a opet carevi smo svi". Uzeli su razbrijavati bradu „po vojnički", po ugledu na cara. Više od svega u životu cenili su „previšnja odlikovanja", „svijetloga cara", to što su svi „carski sinovi", i, što je začudo kod ovih osetljivih Dinaraca, ostajali su pri tome i onda kad im je za sitnice dodeljivana „ljeskova pravda" (batine). Ličani su postali najbolji branioci dinastije na svima evropskim bojnim poljima, okoreli vojnici koji su u ratu čak činili surova dela. Njihova jedina sujeta je bila da dođu do višeg položaja u vojsci. Mnogi su Ličani dospeli do najviših vojničkih činova. Na habsburškom dvoru je uvek bio bar po jedan general rodom iz Like.
Ukidanje Vojne granice 1871 godine za Ličane je bilo grom iz vedra neba. Pošto su se otreznili od dinastičkog i vojničkog pijanstva, videli su, da im je zemlja jako unazađena, da nemaju nikakvo stvarno vaspitanje i da se njihov vrlo nazadni mentalitet ne poklapa čak ni sa mentalitetom ostalih austrougarskih oblasti u kojima je stalno vladao duh policijske države. Osim toga su, uza svu „carsku milost", ostali u krajnjoj bedi. U toku mojih putovanja po balkanskim zemljama nisam nigde video toliko izgladnelih ljudi i dece kao u Lici. Ličani su zatim shvatali, da oni nikada nisu išli za svojom vlastitom sudbinom niti se borili za svoje ideale; da se nikada nisu pokoravali onim velikim istoriskim strujama koje u punom sjaju težnji za nezavisnošću potresaju i zanose narode do dna duše. Jasno su uvideli, da nisu bili ništa drugo do „panduri". Bilo bi interesantno pratiti ovaj narodni duhovni pokret za poslednjih desetina godina.
Kad su se 1871 godine oslobodili vojničke stege, kod ovih ljudi, u siromašnoj zemlji i sa malim sredstvima, ali koji su izdržljivi, uporni i sa težnjama za boljim životom, razvio se ekonomski pokret, kod Srba naročito izazivan i potpomagan poznatom organizacijom „Privrednika" u Zagrebu. Hiljadama njih se odalo raznim zanatima, trgovini i naprednijoj zemljoradnji. Duboka nacionalna svest je počela sve više da ih obuzima. Zapaža se, da se poslednjih desetina godina sve više interesuju za prilike i događaje u životu Srbo-Hrvata, i vlasti su veliki broj Ličana optužile za veleizdaju. I pored stalnih pretnji oni su u sve većem broju stupali u redove srpske vojske. Nekoliko od najenergičnijih srpsko-hrvatskih rodoljuba rodom su iz Like. Svi oni koji se vraćaju kao bivši iseljenici, naročito oni iz Amerike, misle sasvim drukčije nego što se mislilo za vreme Vojne granice. S druge strane je nesumnjivo, da su neki od rezultata ovoga doba bili od koristi Ličanima u toku njihova novog razvitka: dinarski individualizam bio je ukroćen; oni su unosili više marljivosti u svoje poslove i zadobili sposobnost za organizovanjem, koja se, istina, retko pokazuje u delima širih razmera. Među Ličanima iseljenim u Ameriku vidno se istakao Nikola Tesla, naučnik velike vrednosti. Ali nov duh nije još prodro u ličanske mase, naročito u katoličke.
Ima, najzad, u duši Ličana nečeg zatvorenog, nepoverljivog, upornosti i krutosti. Po ovim su crtama slični Crnogorcima, ali samo sa još više oporosti. Neki od pripovedača, rodom iz Like, naročito Bude Budisavljević, jasno su istakli ove odlike, u kojima se, reklo bi se, zapaža uticaj njihove surove zemlje, ali još više vojničke uprave kojoj su bili potčinjeni. Najbolji pretstavnik ovih osobina u ličanskom karakteru je poznati hrvatski rodoljub Ante Starčević, osnivač suvog i krutog hrvatskog nacionalizma sa dosta lažnih ideja, koje je on branio s upornošću i potpuno vojničkom logikom; s druge strane Starčević je zbog svoje iskrenosti bio zaslužan čovek i od velikog uticaja.
 Dušan Uzelac - Srbi Like solunski dobrovoljci

Svatovska nazdravica (iz Like)

Kad se kumovski „čureg“ (kumovski kolač) dijeli u svate, stari svat nazdravlja ovako:
Uzdižem čašicu, napijam zdravicu za kuće gospodara, koji smo stupili u ovaj dom pod ovaj krov, da bi Bog poživio kuće gospodara, ostalo društvo koje se sabralo pod ovaj krov i u ovaj dom. (Iziosi čureg).

Evo me s kruvom, koliko na ovom kruvu šara, tolnko ima' snaja, koliko pisma, toliko ima' sina, on se njima ponosio, kao soko visinom, zec brzinom, junak na vranom konju na ravnom polju, širokim putem odlazio širijem dolazio.
Bog mu dao ravno polje, oštro gvožđe, duge uvrate, jake voke, u polju težake, ovnove vilaše, prasce zubaše, te prodavao ovnove vilaše i prasce zubaše za zlatne dukate, svijstle groše, te dariva snašice, punice i ostale prijateljice, a najkašnje siroma osta' boz krajcera.
Bog mu dao rajsko stanje, od ljudi počitovanje. Bog mu dao ravno polje, oštro gvožđe, duge uvrate jake voke u polju težake, oni orali šenicu
bjelicu, otud ide sv. Petar i Pava zlatnim se štapom noštapaju, tiha kiša porašala. Boga moli sv.Petar i Pava, da rodi ’šenica bjelica po dnu da je busata, po srijedi da js vlasata a po vr'u klasata; da bi bio snop ko pop, klas ko đak, strnika ko vrljika, na tom polju sađeli stog, na njem sjedi Gospodin Bog, nekom dijelio i šakom, nekom kapom, a nama krasna braćo i prijatelji s našom srećom i punom vrećom; u mlinu se nadomiljalo, u naćvama nakuvavalo u peći nadopjecalo i svoj braći nadotjecalo.
Evo hljeba i žarke pogače, koja na vjetru vijata na situ sijata, s jajima kuvata, oću je lomiti, Bogu se moliti, četir četvrti, 8 komada; 16 komadića više đelića, jer nas je masa, da bi bilo u sto dobrih časa!
Evo me s vinom: Ako bude vince vinovito, biće ljeto kišovito, ako bude vince vinokvas, biće nama dobar glas, ako bude rakija žeženica, rodiće nam proja i šenica i u brdu vinova lozica, tko nam je zlotvor, ubno ga Gospodin Bog, strijelom kroz plot, u luli noge prekrstio, kroz kamiš se provlačio, Bog mu dao lojenu glavu, voštane noge, te ne moga' ljeti na sunce, zimi k vatri, crnji bio od lonca tanji od konca.
Ovaj kuće gospodar imao dvoja vrata, jedna mu vrata dračom i trnjem zarasla, a druga mu otvorena bila, ona koja mu dračom i trnjem zarasla odonud mu neprijatelji dolazili, a ona koja mu otvorena bila, odonud mu prijatelji doodili i dobre glasove donosili, dakle uzimljem vrčinu, zasukujem brčinu, pazi druže kako Vujo struže, svi zdravi i ja s Vami!

Čuo pa zabiljžio
Miloš Đ. Škarić
učitelj
"Bosanska Vila" 1907.
Br.21. i 22.
Str.348

"Bosanska vila"

nastavak

"Bosanska vila" 1899.godina

 

Dinarke - Aoj,Liko

KUD "Krajina" - Lički ojkan

KUD "Krajina" - Ličko gluvo kolo

U mnogobrojnim seobama Ličani ne izgubiše sve ono, što doniješe iz stare postojbine. Iz stare postojbine donijeli su svoje običaje i svoju narodnu književnost, koja je odoljevala naletima turskog carstva, rimske propagande, Mletačke republike i Austro-ugarske monarhije. Narodna književnost Like bila bi osiromašena, a da se u okviru nje ne spomenu i lički ojkani, te najmanje lirske pjesme.

Koljevka najmanje lirske pjesme, tzv. "bećarac" je nesumljivo Bačka, Banat, Baranja i Srem, da bi se putujući Slavonijom obrela na današnjem podneblju Like, tako kažu naučnici. Međutim, sa sigurnošću mogu da tvrdim, da su i sami Ličani začas spjevali ove pjesme . Jedan od takvih narodnih pjesnika Like ostao je u sjećanju stanovništva op[ine Donji Lapac. Bi je to Rade Radaković poznat po nadimku Rajak iz Doljana kod Donjeg Palca.

Naime, postoje indikacije da su ove pjesme starijeg datuma nego što ih smatra većina naučnika. Samim tim, dole navedena pjesma može sa sigurnošću potvrditi, da su ojkani nastali i mnogo prije polovine camnaestog stoljeća neovisno od bećaraca.

Oj, kućo moja, kućili te vuci,
Joj, ženo moja, odveli te Turci.

Iz ove pjesme je vidljivo, a iz istorije dobro poznato, da su Turci odvodili đecu i žene, sa sobom u ropstvo, te je i ova pjesma spjevana u tuzi i bolu za izgubljenom ženom.

Ovi isti ojkani su se vremenom stapali ili u lirsko-epske pjesme ili jednostavno društveno-ekonomski uslovi bili dovoljno razvijeni, da bi se ove pjesme bolje razvijale.

Kada su uslovi za razvijanje ovih pjesama bili povoljni, polovinom osamnaestog i početkom devetnaestog stoljeća, one su se masovno pojavljivale u narodu, pa otuda i očita zabluda, što se tiče ovih pjesama.

Dodavanjem prefiksa OJ, AOJ i JOJ na početne stihove ovih pjesama dobili su ime OJKANI.

Ovih pjesama ima veoma mnogo, to je pjesma od dva stiha, deseterca, koja se rimuju i njeguju se u vremenu se u vremenu između škole i ženidbe, od časa "kad se đevojka zađevojči" a "mladić zamomči" pa sve dok se ona ne uda a on ne oženi.

Izvor ojkana je prije svega, ljubav između momka i đevojke, a potom različite životne situacije u kojima se oni nađu, ne samo oni, već i njihove porodice koje se razvijaju i doživljavaju razne obrte u društvenom životu. Ojkani prikazuju ne samo kako su Ličani doživljavali ljubav, nego istovremeno daju živu sliku samog naroda, njegovih misli, želja i shvaćanja.

Mnogo je narodnih umotvorina Like nestalo u nepovrat, samim činom izumiranja. Svaki grob u Lici sa sobom je zatrpao i nekoliko ojkana, koji su često govorili o ljubavi i bolu, o karakteru i čemernom životu na škrtoj crljenici i obilnom kršu, onoga, koji je u grob legao.

Samim tim, sveta je dužnost svakog Ličanina da čuva i sačuva od zaborava svoju narodnu književnost, koja je utkana u sve pore ličkog bivstvovanja. Ličani još nisu svjesni vrednosti svoje usmene književnosti, pa baš zbog toga, data mi je mogućnost da pomoću ove knjige pozovem sve Ličane na saradnju, da bi ispunili svetu dužnost prema sebi i generacijama koje dolaze.

Ne dozvolite da se: narodni običaji Like , porodična stabla, priče, šale, zdravice, poslovice, rozgalice, izreke, kletve, zagonetke, lirsko-epske pjesme, ojkani i sve što je narod Like vjekovima prenosio sa koljena na konjeno, izgubi iznumiranjem starijih generacija.

Želja mi je, a mogućnosti druge, da se na jednom mjestu nađe što više narodne književnosti Like i da se reprezentira kulturno bogastvo Ličana.

Ličko je srce široko, bez vidika, a duboko, bez dna, prihvatljivo za sve, a neshvatljivo za pojedince.

Ojkane sam podijelio prema srodnosti na dvadeset grupa. Pojedine grupe sam nadalje podijelio na više podgrupa, pa tako imamo:


I. ĐEVOJAČKA I MOMAČKA LjEPOTA

a) Đevojka hvali sebe

Prvi ljubavni dojmovi primaju se očima. Zato i nije čudo, što najviše ojkana ima o očima,garavim i plavim,
te kosi, licu, lijepom tijelu, hodu itd. Đevojka hvali ono , što smatra, da najvrednije posjeduje.


Oj, garava sam, loli nemila sam,
Oj, umit ću se, umiljat ću mu se!

Oj, koso moja, svilene, pa gusta,
Oj, ljubi janje, moja medna usta!

Oj, koga moje obrve primame,
Taj ne sluša ni rođene mame!

Oj, sinoć meni, moja dika veli,
Oj, smokvo žuta, đećerom posuta!

Oj, golub guče, u kući na gredi
Joj, golubice, bolje se naredi!

Oj, češljam kosu, i gore i dole,
Oj, gore, dole, da me momci vole!

Oj, oko plavo, i oko garavo,
Ta dva oka nemaju svjedoka!

Oj, oči moje prevarile vraga,
Oj, i tebe će, diko moja draga!

Aoj, crne oči, izašle iz mode,
I plave će, al šarene neće!

Oj, da se oči kupuju za pare,
Oj, ja bi sebi kupila garave!

Oj, meni vele, i vele, i kažu,
Oj, da mi oči varati pomažu!

Oj, lako j' meni, za drgana moga,
Čim namignem, sedam ih podignem!

Oj, ustaj diko, sa stolice svoje,
Oj, pa pogledaj bijelo lice moje!

Oj, malena sam, ali ništa zato,
Joj, svakojako mene voli zlato!

Oj, malena sam, ali neka, neka,
Oj, ko me voli, neka me pričeka!

Oj, tjelo moje, stoji kao štampa,
Gled'te žene, ne treba vam lampa!

Oj, tjelo moje, ko u gori srna,
Oj, ljubit će me, ona lola crna!

Oj, nijesam kriva , što sam diki mila,
Joj, mati kriva, što me je rodila!

Oj, bećarino, zelena ledino,
Oj, alaj sam te izvarala fino!

Oj, mene majka suvim sirom rani,
Da joj budem ljepša nego lani!


b) Momak hvali sebe

Radi se približno o sličnim pjesmama, kao i kod prethodne grupe.
S tom razlikom, što momak hvali svoje osobine.


Oj, ja baraba, oca siromaha,
Mušterija, mladih đevojaka!

Oj, garava, alaj si mi lijepa,
Rad tebe se moje srce cijepa!

Aoj, moja kabanice šura,
Dosta si mi ogrnula cura!

Oj, volim malu, mala voli mene,
Oj, mala mene, a ja oči njene!

Oj, garavušo, baš ćeš moja biti,
Joj, moja biti i mene ljubiti!

Oj, dečko žuti brzo se naljuti,
Oj, a garavi, to je dečko pravi!

Oj, crne oči, izašle iz mode,
Oj, kao ribe, iz zelene vode.

Oj, imam malu, kakve niko nema,
Crne oči, reko bi da drijema!

Oj, imam malu, kakve niko nema,
Oj, to je čiča, doveo iz Srema!

Oj, đevojko, tananoga stasa,
Ti si moja, tu ti nema spasa!

Oj, imam malu, kakve niko nema,
Danju spava a po noći drijema!

Oj, selo moje, selo pokraj vode,
Joj, u tebi su cure ko jagode! 

MILAN DIVJAK
Sve ojkane u ovoj knjizi zapisao sam
1968. godine po kazivanju svoje majke
DANICE DIVJAK VUKSAN
LIČKI OJKANI
BEĆARSKI DIVANI LIKE 

Đikac je najizvornije starinsko zatvoreno mješovito poskočno ličko narodno kolo.
Osobine kola

Spada u takozvana gluva ili njema narodna kola, jer se izvodi bez instrumentalne i vokalne pratnje. Tokom igranja samo se čuje komanda kolovođe, zveckanje toka na čermama momaka, đendara na prsima djevojaka i veoma naglašeni udarci stopala igrača. Naziv Đikac je izveden iz riječi “đikati“, “đisati“ ili “đipnuti“, što znači skočiti, skakati, visoko sa poskocima igrati, jer je to karakteristično kod ovog kola. Ovo kolo postoji i u ostalim krajevima dinarskog područja istog ili sličnog naziva, na Kordunu je Đikac, u Bukovici Bukovačko kolo, a u Bosanskoj Krajini Glamočko kolo, koje se igra na istovjetan način ili sa malim razlikama. U Đikac-kolu ne preovladava ljepota igranja, već snaga momaka i djevojaka.

Đikac
Igranje kola

Đikac je veoma živahno i energično kolo, a izvođači ga, uhvaćeni u krug licem u lice, držeći se čvrsto za ruke, sa polusavijenim tijelom i koljenima, sa raširenim nogama, izvode grubo, oštro i iz sve snage, da se zemlja trese, pod komandom jednog od igrača kolovođe, koji svojim gromoglasnim komandama, usmjerava tempo i način igranja odnosno izvođenja. U ovom kolu je posebno naglašeno udaranje nogama odnosno stopalima od podlogu na kojoj se igra, sa oslanjanjem tijela na čitavo stopalo, takozvano tabananje. Igra se slobodno, opušteno, bez čvrstih pravila (koreografije), osim što se sluša i postupa po komandi kolovođe, prema prethodno taksativno navedenim komandama. Na komandu kreni kolo igrači kreću lijevom nogom u lijevu stranu, koračanjem i tabanjem tri puta, a četvrti iskorak desnom nogom prema centru kola (unutra), nakon toga opet tri koraka, pa tabananje u mjestu, pa poskakivanje, pa tako naizmjenično redom, s tim da se oštrina igre i tempo, kako god kolo odmiče, sve više pojačava i igrači poneseni igrom ne znaju stati, a prostor na kom se igra bude sve manji, nakon čega dolazi do izvijanja kola. To znači da kolovođa komandom obrni kolo, na trenutak razdvaja kolo i okreće ga u suprotnom smjeru za 180 stepeni, tako da igrači dolaze u položaj da su okrenuti leđima jedni prema drugima odnosno prema centru kola. Na komandu kolovođe povrati kolo, igrači se ponovo vraćaju u prvobitan položaj licem u lice, to jest spajaju se ponovo u krug. Kada se kolo sve jače zahuktava i ubrzava, a na komandu kolovođe Kolo stoj! ili Veli Kosta, da je kola dosta!, kolo staje. Tokom igranja djevojke i momci su spontano vriskali, a znalo se i spontano zapjevati.

Ličke narodne pjesme, kola, plesovi i lički narodni muzički instrumenti, Dobrivoje Pavlica

Ličke dvostrune gusle

Ličke dvostrune gusle su srpski narodni muzički instrument i izraz su ukupnog dinarskog epskog muzičkog stvaralaštva. U ličkom narodu bile su manje zastupljene u odnosu na ličku tamburicu, dvojnice i diple.
Za razliku od jednostrunih, ličke gusle imaju dvije strune i dva klička, pa se zbog toga zovu dvostrune. Kličak prve strune, na koju se dodirom prstiju svira, po pravilu je postavljen nešto niže u odnosu na drugi. Obe strane su tonski iste visine odnosno jednako su složene, a gudalom se ravnomjerno prevlači preko njih. Uobičajen razmak struna od vrata, u njegovom gornjem dijelu gdje se svira, iznosi od 4 do 5 centimetara. Guslari uglavnom za strune koriste dlaku sa repa konja, jer je najkvalitetnija. Ličke gusle su uglavnom, na završnom gornjem dijelu glave imale lik konjske glave.
U odnosu na jednostrune ove gusle su nešto manje pogodne za praćenje epskih pjesama, jer pri sviranju druga struna stalno zvuči ležeći ton, slično gajdama. Zato svirka na ličkim guslama zvuči tužno i dirljivo. Pogodnije su za praćenje lirskih pjesama šaljivog sadržaja, poema i balada.
Ova vrsta gusala u rijeđoj je upotrebi na balkanskom poluostrvu. U Srbiji (okolina Niša, Pirota, Ćuprije), na njima su svirali samo prosijaci i slijepci. Međutim, da se ne bi umanjio kvalitet dvostrunih gusala, veoma je važno istaći da je dvostrune gusle svirao veliki i poznati slijepi srpski pjesnik i guslar Filip Višnjić.
Lički guslari su kroz burnu istoriju, gradeći poseban guslarski stil, guslali pjevajući stare junačke narodne pjesme o kosovskim junacima, o Marku Kraljeviću, o Gavrilu Principu i slično, kao i o hajducima, narodne pjesme iz NOB-a, o dizanju ustanka, o čuvenim bitkama, o narodnim herojima, o stradanjima i drugo. Lički guslari pjevaju mirnije, dok crnogorski pjevaju oštrije*. U toku 19. vijeka u Gackoj dolini bila su dva poznata lička guslara, Rade Rapajić iz Rapajina Dola, slijepi guslar umro 1892. godine i Ilija Trtica iz Crne Vlasti, Gornje Vrhovine. Lički guslar Tomo Nikšić iz Barleta je dizao ličke narodne mase na bunt protiv Austougarske monarhije. Najpoznatija mu je pjesma Junaštvo Maniše Novkovića i Sekulića. Između dva rata i poslije Drugog svjetskog rata bilo je nekoliko dobrih ličkih guslara oko vrela Zrmanje i Gračaca, kao i u srpskim selima Gornjoj Ploči, Mogoriću, Zavođu, Pavlovcu i Vrepcu.
Pavlica, Dobrivoje (2010). Ličke narodne pjesme, kola, plesovi i lički narodni muzički instrumenti

--------------

* Primjedba autora sajta - "i hercegovački guslači pjevaju oštrije"

 

• rsk,
• lika,
• lika,gracac,