Srbi u Federaciji BiH
- Detalji
- Datum kreiranja: 18 Mart 2015
Indeks članaka
Srbi u BiH 1991.god.
Srbi su jedan od tri konstitutivna naroda Bosne i Hercegovine, koji u najvećem broju žive u entitetu Republika Srpska. Osim u Republici Srpskoj, gdje čine oko 90% stanovništva, određeni broj Srba živi i u drugom entitetu Bosne i Hercegovine, Federaciji Bosne i Hercegovine.
U Bosni i Hercegovini Srbi naseljavaju oblasti Bosansku Krajinu, Semberiju, istočni dio Hercegovine, Posavinu, a manjim dijelom i središnji i istočni dio Bosne i Hercegovine. U Bosni i Hercegovini živi 1.479.930 Srba, koji formiraju 37,1% stanovništva Bosne i Hercegovine. Srbi uglavnom žive u Republici Srpskoj, dok ih u Federacije Bosne i Hercegovine ima u Unsko-sanskom i Kantonu 10.
Srbi su teritorijalno najrasprostranjeniji narod u Bosni i Hercegovini. Govore srpskim jezikom ijekavskog izgovora, i većinom su pravoslavne vjere, dok su dijelom i ateisti. U nekima od oblasti prije građanskog rata u Bosni i Hercegovini živjeli su većinom Srbi, ali su tokom rata te oblasti etnički očišćene. Isto tako, određeni broj Srba iz Bosne su morali napustiti svoje domove tokom rata od 1992. do 1995. godine. Oni su mahom izbjegli u Srbiju ili u druge krajeve BiH gde su prije njih živeli drugi narodi (Posavina, Semberija).
Najviše izbjeglica je bilo iz Bosanske Krajine i centralne Bosne (Drvar, Glamoč, Grahovo, Livno, Petrovac, Travnik i dr.). Istu sudbinu su doživjeli Srbi Sarajeva koji su prije Drugog svjetskog rata činili većinsko stanovništvo čitave BiH kao i Sarajeva, pretpostavlja se da se iz Sarajeva prisilno iselilo oko 250 000 Srba. Veliki broj Srba iz Bosne i Hercegovine se nalazi u dijaspori.
Po poslednjem službenom popisu stanovništva sprovedenom u Bosni i Hercegovini 1991. godine, broj stanovnika izjašnjenih kao Srbi, po opštinama, bio je sledeći:
Podaci za Federaciju BiH 1991.
| Grad Sarajevo | 133.695 | 27,11% |
Po opštinama Grada Sarajeva: Etnička mapa 1991.
| Vogošća | 8.813 | 35,75% |
| Ilijaš | 11.299 | 45,68% |
| Ilidža | 19.367 | 32,04% |
| Novi Grad | 37.194 | 27,43% |
| Novo Sarajevo | 29.249 | 32,12% |
| Stari Grad | 4.117 | 8,29% |
| Trnovo | 663 | 19,35% |
| Hadžići | 6.362 | 26,28% |
| Centar | 16.631 | 20,97% |
ostale opštine:
| Banovići | 4.514 | 16,97% |
| Bihać | 14.391 | 19,86% |
| Bosanska Krupa | 11.053 | 28,63% |
| Bosanski Petrovac | 11.322 | 74,26% |
| Bosansko Grahovo | 7.888 | 94,91% |
| Breza | 2.122 | 12,25% |
| Bugojno | 8.673 | 18,49% |
| Bužim | 91 | 18,49% |
| Busovača | 623 | 3,29% |
| Vareš | 3.644 | 16,41% |
| Velika Kladuša | 2.266 | 4,28% |
| Visoko | 7.471 | 16,18% |
| Vitez | 1.501 | 5,38% |
| Glamoč | 9.951 | 79,02% |
| Goražde | 9.071 | 27,40% |
| Gornji Vakuf-Uskoplje | 110 | 0,43% |
| Gradačac - | 3.544 | 8,48% |
| Gračanica | 2.817 | 5,90% |
| Grude | 9 | 0,05% |
| Drvar | 14.846 | 96,76% |
| Doboj Istok | 185 | 1,91% |
| Doboj Jug | 19 | 0,58% |
| Dobretići | 6 | 0,12% |
| Domaljevac-Šamac | 290 | 4,42% |
| Donji Vakuf | 9.364 | 38,42% |
| Žepče | 2.398 | 7,29% |
| Živinice | 3.525 | 6,43% |
| Zavidovići | 11.626 | 22,19% |
| Zenica | 23.705 | 16,14% |
| Jablanica | 504 | 3,97% |
| Jajce | 7.582 | 17,18% |
| Kakanj | 4.929 | 8,80% |
| Kalesija | 4.042 | 11,77% |
| Kiseljak | 740 | 3,06% |
| Kladanj | 3.645 | 22,84% |
| Ključ | 9.862 | 34,47% |
| Konjic | 6.647 | 15,01% |
| Kreševo | 34 | 0,50% |
| Kupres | 4.081 | 46,23% |
| Livno | 3.913 | 11,37% |
| Lukavac | 11.761 | 20,75% |
| Ljubuški | 65 | 0,22% |
| Maglaj | 9.788 | 28,49% |
| Mostar - Jug | 1.991 | 24,51% |
| Mostar - Jugoistok | 944 | 9,07% |
| Mostar - Jugozapad | 5.51 | 12,68% |
| Mostar - Sjever | 4.945 | 35,43% |
| Mostar - Stari Grad | 5.454 | 20,97% |
| Mostar - Zapad | 4.932 | 19,96% |
| Neum | 207 | 4,78% |
| Novi Travnik | 4.097 | 13,33% |
| Olovo | 3.372 | 20,24% |
| Orašje | 1.599 | 6,62% |
| Odžak | 4.796 | 16,66% |
| Pale-Prača | 596 | 29,15% |
| Posušje | 9 | 0,05% |
| Prozor | 45 | 0,22% |
| Ravno | 917 | 51,77% |
| Sanski Most | 22.1 | 40,07% |
| Sapna | 3.198 | 23,68% |
| Srebrenik | 5.308 | 12,97% |
| Stolac | 5.308 | 11,90% |
| Teočak | 235 | 2,93% |
| Tešanj | 1.547 | 3,76% |
| Tomislavgrad | 576 | 1,91% |
| Travnik | 7.300 | 10,41% |
| Tuzla | 20.002 | 15,23% |
| Usora | 95 | 1,06% |
| Fojnica | 157 | 0,96% |
| Foča-Ustikolina | 1.455 | 28,77% |
| Cazin | 778 | 1,22% |
| Čapljina | 3.753 | 13,46% |
| Čelić | 1.918 | 15,10% |
| Čitluk | 19 | 0,12% |
| Široki Brijeg | 148 |
0,54% |
Etnička mapa 2012.
Grahovo
Nalazi se blizu granice sa Republikom Hrvatskom u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine i pripada Kantonu 10.
Naseljena mjesta
Bastasi, Bosansko Grahovo, Veliko Tičevo, Vidovići, Gornje Peulje, Gornji Kazanci, Grkovci, Donje Peulje, Donji Kazanci, Donji Tiškovac, Duler, Zaseok, Zebe, Isjek, Jaruga, Kesići, Korita, Luka, Maleševci, Malo Tičevo, Marinkovci, Mračaj, Nuglašica, Obljaj, Pečenci, Peći, Preodac, Pržine, Radlovići, Resanovci, Stožišta, Ugarci, Uništa, Crnac, Crni Lug.
Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma Opština Bosansko Grahovo je u cjelini ušla u sastav Federacije BiH.
Grahovo posle građanskog rata
Bosansko Grahovo je dosta stradalo nakon operacije "Oluja" 1995. godine. Nakon rata određen broj Srba se vratio u svoje kuće. Iako nema zvaničnih podataka o trenutnom stanju, Srbi povratnici najverovatnije ponovo čine većinu u ukupnom broju stanovnika. Povratak teče sporo jer se Srbi susreću sa mnogim neprilikama pri pokušaju da nastave normalan život u tim krajevima. Tu pre svega treba istaći da Srbi nemaju ravnopravne uslove za zaposlenje. Poslodavci, koji su u najvećem broju slučajeva Hrvati, u radni odnos najčešće primaju samo svoje sunarodnike. Obnova imanja je teče sporo i najčešće je samo delimična. Ipak proces povratka i dalje postoji u relativnoj meri.
Kultura
U Grahovu se nalazi hram Srpske pravoslavne crkve posvećen apostolima Petru i Pavlu.
|
|
 |
nastavak
nastavak
"Bosanska vila" 1892.god.
nastavak
nastavak
nastavak
Dabro-bosanski istočnik, 1891.
Glamoč
Porijeklo imena Glamoč
Glamoč je grad i središte opštine koja se nalazi u jugozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine. Pripada Kantonu 10, odnosno Hercegbosanskoj županiji. Glamoč se prema nekim izvorima prvi put spominje 1078. godine, kao granična župa Splitske nadbiskupije, ali se pretpostavlja da je mjesto starijeg perioda nastanka.
O samom nastanku imena Glamoč postoji više teorija. Prema prvoj teoriji, grad je dobio ime od riječi dumača (što znači uvala), koja je raznim jezičkim transformacijama zbog praktičnih razloga preinačena u Glamoč. Prema drugoj teoriji, a prema nalazima njemačkog lingviste Jozefa Šica, riječ glamoč nastala je od riječi glama, koja označava kamenito golo brdo, čuku... koja se sa jedne strane polako i potpuno uzdiže, a sa druge ima strmi odsijek. U bugarskom jeziku riječ glama označava visoku stijenu, a izvorni oblik riječi je goloma, riječ prasrodna sa letonskom riječi pagalms. Prema jednoj od teorija o nastanku imena Glamoč, ovaj kraj je naseljavalo Ilirsko pleme Dalmati kao i širi prostor Balkanskog poluostrva, a naročito pojas dinarsko-dalmatinske zone. Ovo pleme je uglavnom zavisilo od ovaca kao pokretne imovine, lako prilagodljive za tadašnji način života. Prema imenici delma (u značenju ovca ) pleme je nazvano Delmatima, a regija u kojoj su živjeli Delmatia, što odgovara današnjem nazivu Dalmacija.
I danas postoje materijalni dokazi o životu Delmata u ovim krajevima, a to su uglavnom naseobine na vrhovima brda, nazvane gradine. Dalmati su zaposjedali vrhove brda radi preglednosti terena, a do danas živi uspomena kako su Iliri od Glamoča do Solina prenosili vijesti velikim platnenim površinama, obojenim naročitim bojama sa tačno određenim značenjem.
Dakle, po delmi, naseobina je prvo dobila naziv Delmoč, zatim Dlamoč , da bi dans nosila naziv Glamoč. Prema tome , ova riječ bi označavala kraj pastira-ovčara.
Istorijski podaci
Prema nalazima profesora Ivana Bojanovskog, prvog arheologa koji se bavio detaljnijim ispitivanjima spomenika ovog kraja, najstarije očuvane građevine na ovom području datiraju iz doba kada su ovaj kraj naseljavala ilirska plemena (praistorijski period). Na mnogim mjestima po čitavom polju pronađeni su ostaci njihovih građevina , a negđe i groblja. Njihove građevine su dobile ime gradine.
Poslije njih na ova područja dolaze Rimljani, čiji su se tragovi takođe zadržali. Važno je napomenuti da je kroz Glamočko polje prolazio stari rimski put Solin-Budimpešta, što govori o važnosti ovog mjesta. Pronađeno je mnoštvo ostataka iz tog perioda koji su prikupljeni do 1970.godine i izloženi u krugu osnovne škole da bi tokom rata nestali. Radilo se i na rekonstrukciji rimskog puta duž kojeg su pronađeni miljokazi. To su kameni stubovi visine oko 1,5 metara ukopani u zemlju te su imali funkciju da pokazuju udaljenost između mjesta na putnom pravcu i da predstave graditelje puteva iz tog vremena .Takva dva miljokaza postoje u dijelu grada koji nosi slikovit naziv Busija. Najveći broj spomenika pronađen je u području sela Halapić.
Novija istraživanja provedena tokom 2007, 2008. i 2009. godine dovela su do značajnih otkrića na teritoriji sela Halapić, gdje je pronađena bazilika iz trećeg vijeka i ostaci urni koje datiraju iz perioda ranog bronzanog doba. U selu Vrba pronađena je bazilika iz rimskog perioda. Rekonstrukcijom je utvrđeno da je izgrađena od ostataka religijskih objekata naroda iz predrimskog perioda, a čiji su temelji bili na istom mjestu. U istom zidu su pronađeni i ilirski i slovenski i rimski ornamenti. Po bazilici se da zaključiti da je ovaj prostor bio gusto naseljen, jer takvi objekti nisu postojali u slabo naseljenim područjima.
U srednjevjekovnim mapama mogu se pronaći još dva sada potpuno razrušena i zaboravljna grada. Jedan se zvao Orlac i nalazio se na strmoj litici u podnožju brda Rajan. Sada je taj teren pod šumom bijelog bora i iznad njega se često mogu viđeti orlovi, po kojima je vjerovatno i dobio ime. Nikakva istraživanja nisu vršena. Drugi grad zvao se Zmajevac i nalazio se iznad sela Radaslije, gđe sada postoji istoimeni potok. Ni u ovom slučaju nisu vršena nikakva ispitivanja. Prema nekim podacima, najstariji i najznačajniji nalaz iz srednjeg vijeka je Marojevića grad, koji je pripadao kralju Maroji, a koji se nalazi iznad Dakića kuća u zaseoku Carevica.
Iznad centra Glamoča, u dijelu koji nosi ime Stari grad, vidljivi su ostaci tvrđave. Nosi ime Tabija, što na turskom znači tvrđava. Ostali su srušeni zidovi i jedna kula koja danas prkosi vremenu. O njoj se zna toliko da je iz pred-turskog perioda. Bosanski kralj Ostoja II je na prostoru Tabije podigao sebi zamak, koji je dao na upravljanje porodici Klešić. Ova porodica je upravljala zamkom sve do dolaska Turaka 1538.godine. Stari zamak, u čijim se prostorima nalazila Bogorodična crkva, spalio je Gazi Husref-beg, a Turci su na zidinama zamka podigli kulu koja je služila kao zaštita pred napadačima.Graditeljska cjelina-Stari grad u Glamoču proglašena je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine od strane Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika 2005.godine.
Zavičajno udruženje "Glamoč" Banja Luka
 |
 |
Bosanski Petrovac
Gradsko naselje i središte istoimene opštine u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine, sa 5.381 stanovnikom po popisu iz 1991.
Grad Bosanski Petrovac se nalazi na raskrsnici puteva Bihać - Jajce - Knin, u Petrovačkom polju, između planina Osječenice, Klekovače i Grmeča na nadmorskoj visini od 664 m. Opštinu okružuju planine Grmeč sa sjevera, sa zapada Risovac i Cava, a sa juga Osječnica. Planine su bogate šumama, što predstavlja osnovu ekonomskog razvoja opštine. Samu visoravan najviše karakteriše kraško tlo. Osim nekoliko neznatnih izvora na podnožju okolnih obronaka na ovoj visoravni nema ni jedne rijeke, čak niti ovećeg potoka.
Istorija
Kao naselje Bosanski Petrovac je postojalo još u rimsko doba kao raskrsnica puteva. Konstantin Porfirogenit ga spominje u 10. vijeku pod nazivom Pset. Razdoblje rimske dominacije ovde je potvrđeno nalazima na 15 lokaliteta, što već samo po sebi govori o veoma slabom naseljavanju ovih područja u to vreme. Na lokalitetu Bukovaca nalaze se tragovi rimske nekropole, gde je otkrivena kasno-antička grobnica i rimski novac. Samo 16 lokaliteta iz perioda srednjeg vijeka govori da je ovo geografski veoma prostrano područje slabo naseljeno i u ovom periodu. Treba spomenuti srednjovekovni grad Bjelaj (stari toponim Bilaj) koji se nalazi na rubu Bjelajskog (Bilajskog) polja. Prvi put se u dokumentima spominje 945. godine. Srednjovekovna arhitektura ovog grada je i danas dosta dobro očuvana. U pisanim dokumentima, naselje koje je bilo na mjestu današnjeg Bosanskog Petrovca spominje se 1334. godine pod nazivom St. Petri de eodem. Osmanlije ovo područje osvajaju između 1520. i 1530. godine i tu organizuju kadiluk Novosel. Petrovački grad je dočekao u dobrom stanju okupaciju Austrougarske 1878. godine. Verovatno je porušen 1905. godine prilikom sprovođenja regulacionog plana, koji je izgradila austrougarska vlast. U vrijeme osmanske dominacije bio je sjedište Petrovačke kapetanije. Za Bosanski Petrovac značajno je napomenuti proizvodnju ćilima u kućnoj radinosti.
"Golub" 1891.
nastavak
nastavak
nastavak
Dabro-bosanski istočnik, 1891.
 |
 |
Drvar
Drvar je grad u zapadnom dijelu Federacija BiH, tj. u Kantonu 10 (oblast: Krajina), nedaleko od granice sa Hrvatskom (od Bos. Grahova je udaljen oko 30 km, a od Knina je oko 60 km). Nalazi se na rijeci Unac.
Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma najveći dio opštine Drvar ušao je u sastav Federacije BiH. U sastav Republike Srpske ušla su naseljena mjesta: Potoci, Srnetica i Uvala (zajedno su imali svega 61 stanovnika 1991). Od ovog područja formirana je opština Istočni Drvar. Dio opštine Drvar je poslije Dejtona pripojen opštini Bihać, a radi se o naseljenim mjestima: Boboljusci, Bosanski Osredci, Gornji Tiškovac, Mali Cvjetnić, Malo Očijevo, Martin Brod, Očigrije, Palučci, Trubar, Veliki Cvjetnić i Veliko Očijevo.
Nekada gotovo 100% srpski grad je u operaciji hrvatske vojske „Oluja“ u avgustu 1995. godine etnički očišćen i u njega su naseljeni Hrvati iz srednje Bosne. Danas, 2008., u gradu ima oko 8000 Srba povratnika, tako da po nezvaničnim informacijama čine više od 94% stanovnika grada (opštine).
 |
 |
nastavak
nastavak
Dabro-bosanski istočnik, 1891.
Ključ
Ključ je grad i sjedište istoimene opštine u severozapadnoj Bosni i Hercegovini. Nalazi se u dolini reke Sane i pripada Unsko-sanskom kantonu Federacije Bosne i Hercegovine.
Tvrđava Ključ („Ključ Bosne“), po kojoj je grad dobio ime, nastala je u prvoj polovini 14. veka. Ovde je 1463. turska vojska zarobila poslednjeg kralja Bosne Stjepana Tomaševića. Tvrđava je stalno dograđivana, jer je imala veliki vojni značaj. Ovde je do 1838. bio stacioniran turski garnizon koji je štitio trgovačke puteve u dolini reke Sane
Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma, dio opštine Ključ, sa gradom Ključem ušao je u sastav Federacije BiH. U sastav Republike Srpske ušla su naseljena mjesta: Busije, Crkveno, Čađavica, Donja Previja, Donja Slatina, Donji Ribnik, Donji Vrbljani, Dragoraj, Gornja Previja, Gornja Slatina, Gornje Sokolovo, Gornji Ribnik, Gornji Vrbljani, Rastoka, Sitnica, Sredice, Stražice, Treskavac, Velijašnica, Velije i Zableće, te dijelovi naseljenih mjesta: Donje Ratkovo, Donje Sokolovo, Dubočani, Gornje Ratkovo, Jarice, Ljubine i Velečevo. Od ovog područja formirana je opština Ribnik.
|
|
 |
nastavak
"Bosanska vila" 1886. god. br.2
Kupres
Kupres je gradić i središte opštine Kupres u jugozapadnoj Bosni, a granicom sa opštinom Prozor i pogranična opština prema Hercegovini, smešten na krajnjem sjeveru Kantona 10, Federacija Bosne i Hercegovine, BiH.
Samo mjesto je poznato u prošlosti po mnogim velikim bitkama i sukobima zbog svog geostrateškog položaja (Kupreška visoravan) i kao mjesto prvih sukoba koji su označili početak građanskog rata u BiH, a danas po zimskim sportskim sadržajima, pa predstavlja jednu od posećenijih turističkih destinacija u Bosni i Hercegovini.
Današnja opština Kupres zahvata površinu od 651 km² (88% površine predratne opštine), dok 89 km² pripadaju opštini Kupres u Republici Srpskoj.
Po poslednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Kupres je imala 9.618 stanovnika, raspoređenih u 36 naseljenih mesta. Posle potpisivanja Dejtonskog sporazuma, najveći dio opštine Kupres ušao je u sastav Federacije BiH. U sastav Republike Srpske ušlo je naseljeno mjesto Novo Selo i delovi naseljenih mjesta Mrđanovci i Šemenovci. Od ovog područja formirana je opština Kupres (Republika Srpska).
Kupreški kraj obuhvaća osim Kupreškog polja još dvije znatno manje kraške visoravni: Vukovsko polje i Ravno. Nalaze se na oko 1135 m nad morem i imaju po oko 20 km². Vukovsko polje dele od Kupreškog polja Lupoglav, Crni vrh i Osoje, a od Ravnog Ravašnica (1565 m). Između Vukovskog polja i Ramske kotline izdiže se visoka Raduša s oštrim šiljkom Idovcem (1956 m), koju opet sa Stožerom povezuje Siver (1562 m). Ravanjsko polje od Duvanjskog deli vodom oskudna planina Pakline (1503 m) i Ljubuša (1797 m). Između Kupreškog i Glamočkog polja leži jednako tako bezvodna visoravan Hrbine, ispresecana s više gorskih lanaca.
Kupreško polje je velika kraška visoravan smeštena istočno od Livanjskog i Glamočkog polja, a sjeverno od Duvanjskog polja. Pruža se od sjeverozapada prema jugoistoku, dugačko je 24 km, široko 10 km i površine 93 km².
Kupreška visoravan sa svih strana je okružena planinama. To su na sjeveroistoku Mosor (1371 m), Stražbenica (Vučkovac 1504 m), Velika Plazenica (Demirovac 1766 m), Mala Vrata, Mala Plazenica (1556 m), pa sedlo Kupreška ili Velika Vrata (1384 m) i planina Stožer (1758 m); na jugoistoku Lupoglava (1448 m), Crni Vrh (1506 m), Osoje (1439 m), Javorni Vrh (1468 m); na jugu i jugozapadu Batoglav (1272 m), Kozja Glava (1482 m), Malovan (1828 m), Jaram (1662 m) i Kurljaj (1593 m); na zapadu i sjeverozapadu Krvajac (1662 m) i Mali Vitorog (1748 m). Sve su uglavnom pokrivene šumom i livadama, koje daju izvrsnu stočnu hranu. Severoistoče planine su razvodno, pa im s jedne strane vode teku u Jadransko, a s druge strane u Crno more.
Najveće jezero u Kupreškoj opštini je Kukavičko jezero kod sela Kukavice. To je glacijalno jezero površine 3750 metara kvadratnih, bogato je raznim ribama i rakom. Uz dva manja glacijalna jezera, Turjača površine 2500 m² i Rastičevo površine 1900 m², u kupreškom kraju je preko 20 vrtača glinenog podnožja, u kojima se voda zadržava čineći jezerca sa 100-200 m. Neka od njih imaju svoje izvore.
|
|
 |
Donji Vakuf
Donji Vakuf je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine u Srednjobosanskom kantonu, sa 8000 stanovnika (procena iz 2000.), leži na reci Vrbas; drvna industrija ("Janj"), fabrika gipsa;
Donji Vakuf je važna bosanskohercegovačka raskrsnica, kroz grad prolaze dve najvažnije magistrale (Zenica - Donji Vakuf, Banja Luka - Jablanica).
Grad je nastao 1572. godine gradnjom džamije Ibrahim-bega Malkoča.
 |
 |
Sanski Most
Sanski Most je grad i sjedište istoimene opštine u sjeverozapadnoj Bosni i Hercegovini. Nalazi se na reci Sani u regionu Bosanske Krajine između Prijedora i Ključa. Sanski Most administrativno pripada Unsko-sanskom kantonu Federacije Bosne i Hercegovine.
Sanski Most sa okolinom nalazi se u srednjem toku rijeke Sane, sa osloncem na planinu Grmeč na zapadu i planine Mulež i Behremaginicu na istoku. Područje opštine Sanski Most ima rijeku Sanu i osam rječica; Sanicu, Dabar, Zdenu, Blihu, Majdansku Rijeku, Japru, Sasinku i Kozicu i nekoliko kraćih ponornica. Na sanskom području ima nekoliko jakih kraških vrela koja su istovremeno i izvori rječica; Saničko vrelo, Dabarsko vrelo i vrelo Zdene. U selu Ilidža, podno planine Mulež, ima jači izvor radioaktivne sumporne vode sa značajnim ljekovitim svojstvima. Na svom području ima i nekoliko većih pećina među kojima su Hrustovačka i Dabarska.
|
|
 |
"Bosanska vila" - 1890.god.
Sarajevo
Sarajevo je glavni grad Bosne i Hercegovine i njen najveći urbani, kulturni, ekonomski i saobraćajni centar, glavni grad Federacije Bosne i Hercegovine i sedište Sarajevskog kantona, koji prema procenama ima 465.000 stanovnika. Kroz grad protiče reka Miljacka, a u neposrednoj blizini grada je i izvorište reke Bosne, sa popularnim izletištem Sarajlija, Vrelom Bosne. Oko grada su i planine: Trebević, Jahorina, Bjelašnica, Igman i Treskavica.
Grad Sarajevo je sedište najveće visokoškolske ustanove u zemlji, Univerziteta Sarajevo, i niza drugih visokoškolskih ustanova, čime se svrstava u red najvećih univerzitetskih centara u celoj regiji Jugoistočne Evrope. Uz nekoliko nacionalnih i gradskih teatarskih kuća, muzeja i kulturnih institucija Sarajevo je i važno mesto na kulturnoj mapi ovog dela evropskog kontinenta.
Sarajevo je grad burne istorije, koja je neretko imala uticaja i na globalna dešavanja. Tako je 1914. godine u Sarajevu ubijen austrougarski prestolonaslednik Franc Ferdinand, čime je otpočeo Prvi svetski rat, a sedamdeset godina kasnije, 1984. u gradu se održavaju 14. Zimske olimpijske igre. Tokom ranih 1990-ih godina ime grada Sarajeva ne silazi sa naslovnica dnevnih novina u celome svetu, jer se tu vodio jedan od ratova u novijoj evropskoj i svetskoj istoriji. Nakon rata od predratnih opština u kojima su Srbi bili većina osnovano je Istočno Sarajevo, koji je deo Republike Srpske.
Sarajevski region je bio naseljen još od neolitskog vremena. Iz tog vremena datira Butmirska kultura. Butmirsku kulturu su pronašli austrougarski arheolozi još 1893. godine. Butmirska kultura je bila jedinstvena sa svojom razvijenom grnčarijom i zanatstvom.
Sledeći su ovaj region naselili Iliri. Oni su potpali pod vlast rimskog cara Tiberija u 9. veku. Rimska kolonija Aquae Sulphurae je postojala na vrhu današnje Ilidže. Posle Rimljana, ovaj prostor su naselili Goti predvođeni Slovenima. U srednjem veku, Sarajevo je bilo deo Bosanske provincije Vrhbosna. Vrhbosna je bila glavni grad i nalazio se u centru današnjeg Sarajeva. Naslednici svetih Ćirila i Metodija su sagradili crkvu na Vrelu Bosne. Papski dokumenti govore da je 1238. u gradu sagrađena katedrala sv. Pavla. Naselje slovena Vrhbosna je postojalo od 1263. do osvajanja od strane Otomanske imperije 1429.
Intenzivni razvoj zanatstva i trgovine brzo su od Sarajeva stvorili bogat grad, raskrsnicu religija i kultura, trgovačkih puteva i svakojakih putnika. U XVI veku to je bio jedan od najbogatijih gradova na ovom području Balkana, kada su izgrađene i neke kapitalne građevine koje i danas predstavljaju bisere arhitekture i civilizacije tog doba. Tada je u Sarajevu, kao zadužbina Gazi Husrev-beg-a otvorena i Visoka škola, koja je gotovo u svemu podsećala na univerzitete u drugim velikim gradovima Evrope.
Sarajevo je od svog samog početka bio kosmopolitski grad. U njega se doseljavaju Jevreji isterani iz Španije, grade svoje sinagoge, grade se i pravoslavne crkve, a zatim i katoličke katedrale. Kao ni jedan grad u Evropi, Sarajevo je, stešneno između planina, našlo u sebi prostora za sve četiri velike svetske religije, kulture i civilizacije koje oni nose. Suživot koji je trajao vekovima stvorio je nove vrednosti, reklo bi se jedan novi kulturni i religijski sklad koji je izdržao sve istorijske izazove.
Dolaskom Austrougarske uprave na ove prostore, do tada uglavnom orijentalni grad Sarajevo, ulazi u zapadnu Evropu krajem XIX veka. To je vreme snažnog prodiranja na ove prostore zapadno-evropske kulture, privrede, običaja i drugih civilizacijskih vrednosti. Tada se u Sarajevu grade moderne fabrike, otvaraju škole zapadnog tipa, grad se obogaćuje zapadnoevropskom kulturom i arhitekturom, a otvara se i Zemaljski muzej, jedna od najznačajnijih institucija kulture na Balkanu.
Posle Prvog svetskog rata, koji je počeo ubistvom austrougarskog prestolonaslednika Franca Ferdinanda u Sarajevu 28. juna 1914, grad je došao na marginu interesa tadašnjeg režima i dinastije Karađorđevića, i može se reći da je grad Sarajevo između dva svetska rata stagnirao, pa i nazadovao.[traži se izvor od 09. 2009.]
Iza Drugog svetskog rata u Sarajevu se razvija industrija, školstvo, kultura i mnoge druge institucije koje ga čine metropolom i glavnim gradom Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine. U tom periodu osniva se i Univerzitet savremenog evropskog tipa, osniva se opera, mnoštvo muzeja i galerija, naučni instituti i drugo. Grad narasta na više od 400.000 stanovnika. Takvom kosmopolitskom i modernom gradu svijet povjerava organizovanje XIV Zimskih olimpijskih igara, koje su sa velikim uspehom i održane 1984. godine.
Nakon raspada SFRJ, Sarajevo je postalo glavni grad Bosne i Hercegovine. Tokom rata u Bosni i Hercegovini grad je bio pod opsadom Vojske Republike Srpske. Nakon rata od predratnih optšina u kojima su Srbi bili većina osnovano je Istočno Sarajevo.
Grad Sarajevo se sastoji od četiri gradske opštine: Stari Grad, Centar, Novo Sarajevo i Novi Grad, a zajedno sa susednim opštinama čini Kanton Sarajevo, koji je u sastavu Federacije Bosne i Hercegovine.
Grad Sarajevo je pre rata u Bosni i Hercegovini činilo deset opština: Vogošća, Ilijaš, Ilidža, Novi Grad, Novo Sarajevo, Pale, Stari Grad, Trnovo, Hadžići i Centar.
Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma i reintengracije pojedinih naselja, nastaje Kanton Sarajevo, unutar kog se formira Grad Sarajevo od četiri opštine.
Sa druge strane opština Pale i Trnovo, kao i neki dijelovi opština koji su ostali u Republici Srpskoj čine grad Istočno Sarajevo. Istočno Sarajevo se do odluke Ustavnog suda o neustavnosti naziva zvalo Srpsko Sarajevo. Zvanično Grad Istočno Sarajevo čine: Istočni Stari Grad, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo, Pale, Trnovo RS i Sokolac.
| |
 |
Etnicka karta opštine Sarajevo 1991.
Ilijaš je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine koja se nalazi u kantonu Sarajevo, sjeveroistočno od grada Sarajeva. Površina opštine je 309 km², ili 24,2% teritorije kantona Sarajevo. Leži na nadmorskoj visni između 450 i 1500 m. U Ilijašu se nalazi pravoslavna crkva Svetog proroka Ilije sagrađena krajem 19. veka.
Po poslednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Ilijaš (u to vrijeme jedna od prigradskih opština Grada Sarajeva) je imala 25.184 stanovnika, raspoređenih u 77 naseljenih mesta.
Većinski naseljena srpskim stanovništvom, opština je od 1992. do 1996. svojim najvećim dijelom bila pod kontrolom Vojske Republike Srpske. Dejtonskim sporazumom opština je pripala Federaciji BiH, a srpsko stanovništvo se u strahu mahom iselilo i naselilo širom Republike Srpske i drugih zemalja.
Geografske osobine predjela koji danas čine opštinu i njihov položaj sa povoljnom klimom, podesnost za zemljoradnju i stočarstvo, rudna i šumska bogatstva uslovili su rano naseljavanje na ovim područjima.
Najstariji tragovi života na ovim prostorima vezani su za doba paleolita, o čemu svjedoči i kompleks Bijambarskih pećina na Crnoriječkoj visoravni.
Između Olova i Vareša, Srednjeg i Čevljanovića, na prostornom platou Crnoriječke visoravni nalaze se bogata rudišta željeza, olova, mangana i žive. Na tom prostoru naplaćivana je carina još davne 1384. godine, a ruda je prenošena u Dubrovnik.
Prirodna bogatstva šume, rude, neiskorišteno zemljište i radna snaga, postaju naročito interesantna u doba Austrougarske vladavine kada se podižu i prva industrijska preduzeća, otvara rudnik, grade željezničke pruge.
S prvim godinama okupacije Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske pristupa se otvaranju rudnika, pa je tako već 1880. stupio u život rudnik mangana "Bosna" u Čevljanovićima koji je cijeli niz godina podmirivao potrebe Austrougarske monarhije.
Organizovano školstvo opštine vezano je za posljednje godine Austrougarske vladavine u BiH. Prva škola počela je sa radom 1908. u Čevljanovićima, zvala se "Werkhauss" koju su pohađala djeca rudara rudnika mangana.
Osmogodišnje škole u Ilijašu i Ivančićima počinju sa radom školske 1955/56 godine, škola u Ljubini je počela sa radom 1960/61, a zatim škole u Šićima, Sirovinama, Vukasovićima, Bioči, Malešićima, Karauli i Visojevici.
U školskoj 1991/92 godini neposredno pred rat u BiH nastava osnovnog obrazovanja se izvodila u sljedećim osnovnim školama: O. Š. "27. jul" Ilijaš, OŠ "Vlado Vuković" Podlugovi i OŠ "Evgenije Spahić Željko" u Srednjem i Podlipniku.
PAROHIJA U ILIJAŠU
Crkvena opština ilijaška ima jedan hram posvećen Sv. proroku Iliji. Hram je građen od 1879. do 1881. godine. Posle potpisivanja Dejtonskog sporazuma Ilijaš je pripao muslimanima. Vraćajući se na ovaj prostor 1996. godine muslimani su uoči Vidovdana provalili u hram i delimično ga zapalili. Crkvena opština je imala do rata 1992. godine tri zgrade: Svetosavski dom, prva srpska škola, sagrađen 1875. godine, služio je kao parohijski dom; parohijski dom, sagrađen 1925. godine, služio je kao sveštenički stan; parohijski dom (nekadašnja škola) sagrađen 1935. godine, nacionalizovan 1959, vraćen sudskim putem 1985. i služio kao stan drugom svešteniku. Sve tri zgrade su 1996. godine devastirane posle ulaska muslimana.
Do rata 1992. godine bile su dve ilijaške parohije. Prva parohija je obuhvatala sledeća mesta: Stari Ilijaš, Luka, Malešići, Bioča. D. Vogošća, Vlaškovo i Semizovac; Druga parohija: Novi Ilijaš, Podlugovi, Kadarići, Mrakovo, Sovrle, Ljubnići, Čifluk, Podgora i Očevlje.
Ilijašku parohiju od 1885. do 1996. godine opsluživali su sledeći sveštenici: Prokopije Damjanović; Trifko Maksimović, ubijen 1914; Nikola Skakić; Vasilije Zečević +1952; Danilo Marjanac 1952-1983; Jeremija Starovlah 1978-1996; Cvijan Golubović 1983-1996.
Mitropolija Dabro-bosanska
Katić Marko – Dvije ikone jerusalima iz Ilijaša
Vogošća je gradsko naselje i sjedište Opštine Vogošća, jedne od devet opština Kantona Sarajevo. Pre rata u Bosni i Hercegovini pripadala je Gradu Sarajevo.
Opština Vogošća pokriva 72 km², i udaljena je 6 km od centra Sarajeva, 70 km od Zenice i 100 km od Tuzle. Posjeduje komunikacijske veze, magistralni put Brod–Sarajevo-Metković, magistralnu železničku prugu Vinkovci (Hrvatska)–Sarajevo–Ploče (Jadransko more). Područje ima razvijenu infrastrukturu, elektroenergetske medije, ugalj, prirodni gas, prirodne resurse plodne doline rijeke Bosne itd.
Ilidža je opština u kantonu Sarajevo. Poznat je po banji, rekreativnim i turističkim sadržajima među kojima su najpoznatiji Vrelo Bosne i Stojčevac.
Opština Ilidža je jedna od devet opština Kantona Sarajevo i obuhvata njegovo jugozapadno područje. Ilidža se nalazi na 499 metara nadmorske visine, a najviša tačka teritorije opštine je Crni Vrh sa 1.504 metara nadmorske visine. Prostire se u samom podnožju planine Igman. Locirana je na centralnom dijelu važnog prirodnog magistralnog pravca koji ide dolinom rijeke Bosne i Neretve, spajajući se, na sjeveru, sa srednjom Evropom, i na jugu, izlazeći na Jadransko more. Ilidža spada u umjerene subalpske oblasti.
Ime Ilidža potiče od stare turske riječi iladž - što izvorno znači i označava mjesto koje je zdravo, koje nudi, daje i osigurava zdravlje, mesto koje liječi i na kojem svako može naći lijek.
Do 1992. godine površina teritorije opštine bila je 16.946 hektara. Dejtonskim sporazumom dio teritorije je ostao u Republici Srpskoj, tako da sada područje opštine obuhvata površinu od 14.950 hektara, odnosno 84,8% prijeratne površine. Prema popisu iz 1991. godine, odnosno podacima Federalnog zavoda za statistiku, na području opštine Ilidža živjelo je 67.937 stanovnika, a danas ima oko 60.000 stanovnika koji žive u 16 mjesnih zajednica: Blažuj, Butmir, Donji Kotorac, Hrasnica I i II, Ilidža Centar, Lužani, Osjek, Otes, Rakovica, Sokolović-Kolonija, Stup, Stup II, Stupsko brdo, Vrelo Bosne i Vreoca.
Po poslednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Ilidža (jedna od gradskih opština Grada Sarajeva) je imala 67.937 stanovnika, raspoređenih u 14 naseljenih mesta.
Teritorija opštine Novo Sarajevo zauzima centralni dio Sarajevskog polja. Graniči sa opštinama Centar, Novi Grad, Vogošća i jednim svojim dijelom, sa Republikom Srpskom, tačnije sa opštinom Istočno Novo Sarajevo. Opština Novo Sarajevo je administrativni, poslovni, kulturni, obrazovni, trgovinsko-uslužni dio grada Sarajeva.
Prostire se na površini od 11,43 km². Prije rata opština je zauzimala površinu od 47,15 km² što znači da sada oko 75% prijeratne teritorije pripada Republici Srpskoj, a ostatak Federaciji BiH. Prije rata, a prema popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Novo Sarajevo je imala 95.255 stanovnika i bila među najnaseljenijim gradskim opštinama. Danas na području opštine Novo Sarajevo živi 75.662 stanovnika (31.12. 2004. godine ).
Po poslednjem službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Novo Sarajevo (jedna od gradskih opština Grada Sarajeva) je imala 95.089 stanovnika, raspoređenih u 8 naseljenih mesta.
Opština Novo Sarajevo se sastoji od sljedećih mjesnih zajednica: Pofalići I, Pofalići II, Velešići, Gornji Velešići, Željeznička, Dolac, Malta, Čengić Vila I, Kvadrant, Čengić Vila II, Hrasno, Hrasno Brdo, Trg Heroja, Grbavica I, Grbavica II, Kovačići, Gornji Kovačići, te Vraca.
"Bosanska vila" 1913.god.
Mostar
Mostar je grad u Bosni i Hercegovini, smešten na obalama reke Neretve u sred Hercegovine. Mostar je jedan od četiri službena grada Bosne i Hercegovine, upravno sedište Hercegovačko-neretvanskog kantona i najveći grad u Hercegovini. Prema popisu iz 1991. godine imao je 75.865 stanovnika. Grad je poznat po čuvenom Starom mostu, izgrađenom u 16. veku, koji je srušen po naređenju komandanta HVO-a (Hrvatsko vijeće odbrane) Slobodana Praljaka, po zanimanju istoričara umetnosti, 9.11. 1993., da bi nakon rata most bio izgrađen ponovo. U celoj opštini, prema procenama federalnog zavoda za statistiku federacije Bosne i Hercegovine iz 2003. godine, ukupno živi 105.448 ljudi. Od toga, 50.019 Bošnjaka, 50.929 Hrvata, 3.644 Srba, i 856 ostalih. Okolina Mostara je veoma naseljena sa bogatim selima poput sela Potoci (2921 stanovnika 1991. god.), Vrapčići (3461 stanovnika 1991. god.), i Rodoč (4499 stanovnika 1991. god.).
Mostar se nalazi na jugu Bosne i Hercegovine, tačnije rečeno nalazi se u centru Hercegovine. Gradsko područje (Mostar i njegova okolina) se geografski može opisati kao čvorište sjeverne, zapadne i istočne Hercegovine. Kroz centar grada se proteže kanjon rijeke Neretve pa je Mostar poznat i pod nadimkom „grad na reci Neretvi“.
U gradskom području (opštini) Mostar smeštene su tri kotline: Bijelo Polje na severu, u kojoj je smeštena većina severnih prigradskih naselja; Mostarska, u kojoj je smešten grad Mostar i većina zapadnih prigradskih naselja i Bišće Polje na jugu, u kojoj je smeštena većina južnih prigradskih naselja i mostarska industrijska zona.
Najpoznatija brda oko mostarske kotline su: Hum, Brkanovo Brdo, Galac, Orlovac, Mikuljača, Žovnica, Planinica i Fortica, a sam grad se nalazi na nadmorskoj visini 60-80 metara. Dve najpoznatije planine koje se nalaze u blizini Mostara su Velež i Prenj. Kroz Mostar teku rijeke Neretva i Radobolja, a u njegovoj bližoj okolini nalaze se: Drežanjka, Buna, Bunica i Jasenica. Mostar je kao i većina hercegovačkih gradova veoma krševit.
Šire područje današnjeg Mostara bilo je naseljeno još u praistorijskom vremenu, što potvrđuju brojna nalazišta (više od 150) iz neolita, bakrenog, bronzanog i železnog doba. Među njima su naseljene pećine, grobovi, oružje, predrimski novac i sl. Uz stočarstvo i zemljoradnju u železnom dobu se razvija i trgovina s okolnim središtima.
Za vreme rimske uprave područje su naseljavala ilirska plemena, a administrativno je pripadao dalmatinskoj provinciji. U to doba nastaju i putevi u dolini Neretve. Bazilika iz 3. - 6. veka u Cimu (danas deo Mostara) verovatno je bila sedište biskupije Sarsenterum, koja se nalazila na području današnje Hercegovine.
Novo razdoblje nastaje padom Carstva i doseljenjem Slovena. Tokom ranog srednjeg veka područje Mostara pripadalo je pokrajini Zahumlje (Hum). Uprkos vrhovnoj vlasti Franaka, ovi su krajevi imali određeni stepen samostalnosti, posebno za kneza Mihajla Viševića (910. - 950.). Područjem su jedno vreme vladali Nemanjići, zatim bosanski ban, a tokom 14. - 15. veka sve su snažniji humski knezovi. Jedan od njih - Stefan Vukčić Kosača (u narodnim pesmama poznat i kao Stjepan zbog ijekavskog govora), koji je stolovao u Blagaju pored Mostara 1448. dobija naslov hercega (odatle i naziv Hercegovina).
Dan osnivanja grada Mostara vezan je uz izgradnju dve kule/utvrđenja, sredinom 15. veka, verovatno u doba hercega Stjepana. Utvrđenje na desnoj obali Neretve zvala se Cimski grad, a na levoj Nebojša. I prvi pisani spomen Mostara vezan je uz ove dve kule: dubrovački izveštaj od 3. aprila 1452. opisuje kako se Vladislav Hercegović pobunio protiv oca Stjepana, otevši mu neke posede. U izveštaju stoji: "ha preso quello di ... Blagay et do castelli al ponte de Neretva (uzeo je ... Blagaj i dva utvrđenja na mostu na Neretvi).
Ime Mostar prvi se put pojavljuje u turskom popisu stanovništva iz 1468.-1469., a da se ono odnosi na naselje oko dve kule na Neretvi jasno je iz jednog dokumenta sa sednice veća Dubrovačke republike 1474.
Tursko osvajanje Mostara dogodilo se verovatno 1468. U Mostaru je tada boravilo oko 35 osmanlijskih vojnika, kojima su podeljeni posedi, a zatečeni stanovnici su postali kmetovi. Ispočetka središte kajmakamluka, Mostar je zahvaljujući saobraćajnoj važnosti prelaza preko Neretve početkom 16. veka postao sedište hercegovačkog sandžaka. Godine 1566. dotadašnji drveni most zamenjen je kamenim, odluka kojoj je doprinio administrativni i saobraćajni razvoj grada.
U 16. i 17. veku beleži se intenzivno širenje grada; krajem ovog razdoblja Mostar je imao oko 10.000 stanovnika. Grad se razvijao kao tipično osmanlijsko naselje, s karakterističnim stambenim četvrtima - mahalama, i trgovačkom četvrti - čaršijom. Tokom 18. veka došlo je do stagnacije i pada broja stanovnika.
Godine 1833. osnovan je poseban hercegovački pašaluk sa sedištem u Mostaru, na čelu s Ali-pašom Rizvanbegovićem, koji je dobio i vezirski naslov. Otvoreni su i konzulati nekih zemalja (Austrija, Italija, Rusija, Britanija i Francuska). Saobraćajnom značaju pridonela je izgradnja puta Mostar-Metković 1862.
|
|
|
nastavak
nastavak
Dabro-bosanski istočnik, 1889.
Draga Mastilović - Mostar kulturno središte hercegovačkih Srba
nastavak
nastavak
Dabro-bosanski istočnik, 1889.
Glasnik zemaljskog muzeja
 |
 |
| Srpkinje - Jajce | Srbin - Bugojno |
|
Konjic |
 Livanjsko Polje |
 Livanjsko polje |
|
Travnik |
Zapadna Hercegovina |
Zenica |
