Atanasije Šola
(Trst, 1878 — Sarajevo, 19. septembar 1955)
Istaknuti srpski političar i kulturni radnik iz Bosne i Hercegovine. Obavljao je dužnost predsjednika Narodne vlade Bosne i Hercegovine od 3. novembra 1918. do 31. januara 1919. i predsjednik Zemaljske vlade Bosne i Hercegovine od 1. februara 1919. do 11. jula 1921. Godine.
Atanasije je rođen 1878. godine u Trstu, gdje se njegov otac Jovan sklonio pred Turcima. Šola je pripadao uglednoj trgovačkoj porodici. Njegov djed Risto Šola je bio bogati trgovac, jedan od najaktivnijih i najobrazovanijih kulturnih radnika u Mostaru, a bio je nadležan za nadgledanje škole u manastiru Žitomisliću.Atanasijev prvi rođak bio je poznati srpski političar Vojislav Šola.
Jovan Šola je u radio Trstu kao trgovački preduzimač, a nakon smrti žene vratio se 1886. u Mostar sa dvoje male djece.Atanasije je kao dječak pratio rad srpskog pjevačkog i kulturnom-umjetničkog društva „Gusle” (SPKUD „Gusle”) i njihovog pozorišta, koje su vodili Aleksa Šantić, Svetozar Ćorović i Jovan Dučić. Nije pohađao osnovnu školu, nego se obrazovao kod kuće i onda polagao ispite u Mostaru. Poslije toga se godinu dana školovao u Trstu, a onda se šest godina školovao u Parizu, gdje je završio gimnaziju i tri semestra studija francuske književnosti.Zbog očeve bolesti morao je 1899. da prekine školovanje i vrati se u Mostar, da bi nadzirao porodičnu trgovinu.
Još kao mlad bio je veoma aktivan u SPKUD „Gusle”, pa je jedno vrijeme bio sekretar društva. Bio je i reditelj pozorišnih predstava, po čemu se isticao od 1899. do 1904. Kao pozorišni kritičar uticao je na razvoj svoga prijatelja Svetozara Ćorovića kao dramskog pisca. Od 1904. do 1908. bio je predsjednik SPKUD „Gusle”. Zajedno sa Aleksom Šantićem, Svetozarom Ćorovićem i Jovanom Dučićem pokrenuo je 1895. proces osnivanja književnog lista „Zora”. Idejni tvorac „Zore” bio je Svetozar Ćorović. Prvi broj izašao je 1896. Atanasije je bio urednik „Zore” 1900. i 1901. godine, upravo u vrijeme kada se pun znanja vratio sa studija u Parizu. List „Zora” je ugašen 1901. zbog finansijskih razloga, a i da ne bi došlo do rasipanja snage u trenutku kada je osnovan „Srpski književni glasnik”.
U Mostaru je 1907. osnovan list „Narod”, a među njegovim osnivačima bili su Aleksa Šantić, Nikola Stojanović, Svetozar Ćorović, Dušan Vasiljević, Kosta Kostić, Luka Grđić, Milan Radulović, Lazar Milićević i Atanasije Šola. Risto Radulović je bio prvi urednik lista. Šola je 1907. izabran za poslanika u Bosansko-hercegovačkom saboru.Pripadao je poslaničkoj grupi okupljenoj oko lista „Narod”, oko kog se počela okupljati opozicija, koja se nazivala Narodna grupa. Narodna grupa se zalagala za potpunu političku autonomiju Bosne i Hercegovine kao sastavnog dijela Osmanskog carstva, ali sa demokratskim i parlamentarnim uređenjem. Tu autonomiju su shvatali samo kao prelaznu etapu prema ujedinjenju sa Srbijom i Crnom Gorom. U toj grupi pored Atanasija Šole bili su Uroš Krulj, Risto Radulović, Vasilj Grđić, Šćepan Grđić, Nikola Stojanović, Aleksa Šantić, Svetozar Ćorović, Kosta Kujundžić, Gligorije Jeftanović, Dušan Vasiljević i Milan Srškić. Atanasije Šola je bio i jedan od pokretača lista Srpska riječ, koji je izlazio u Sarajevu od 1905. do 1914. Šola je imao značajnu ulogu u raskrinkavanju austrijskog špijuna Đorđa Nastića.Nakon aneksije Bosne i Hercegovine Atanasije Šola, Dušan Vasiljević i Rista Radulović zajedno sa još nekoliko srpskih i muslimanskih predstavnika otišli u Pariz, London, Berlin, Sankt Peterburg i Beograd agitujući protiv aneksije. Kasnije su im se pridružili Nikola Stojanović, Uroš Krulj i Vasilj Grđić. U aprilu 1909. Šola je prisustvovao Sveslovenskom kongresu u Sankt Peterburgu.
Izabran je za poslanika Bosansko-hercegovačkog sabora 1912. godine. Od 1912. do 1914. bio je predsjednik srpskog poslaničkog kluba „Narod”. U to vreme obavljao je povjerljive misije u Beogradu i Cetinju, a sarađivao je i sa predstavnicima Hrvatsko-srpske koalicije. Često je sarađivao sa Nikolom Pašićem. Za razliku od grupe okupljene oko Petra Kočića, vodio je politiku poboljšanja položaja Srba putem političke borbe u Saboru nastojeći da nađe kompromis sa austrougarskim vlastima na čelu sa Oskarom Poćorekom. Grupa oko Petra Kočića prebacivala je Narodnoj grupi da vodi isuviše kompromisnu politiku. Kočićeva grupa se zalagala za ubrzano sprovođenje agrarne reforme. Iako je Kočićeva grupa kritikovali Šolinu kompromisnu politiku smatrali su da je on lično ispravan i možda najbolji od cijele narodske klike. Krajem 1913. Kočićeva grupa i Šolina narodska grupa su zajedno izašle na izbore. Napustili su svečanu sjednicu sabora krajem 1913. zbog diskriminacije vlasti prema srpskom narodu.Atanasije Šola se borio za saradnju pravoslavnih Srba sa muslimanima i sa Hrvatima. Pred Prvi svjetski rat mnogo je sarađivao sa dalmatinskim političarima Antom Trumbićem i Josipom Smodlakom. Sa njima i sa Nikolom Stojanovićem januara 1913. održao je u Splitu sastanak, na kome su odlučili da se nakon oslobođenja svi južnoslovenski narodi ujedine u jednu državu sa Srbijom u pijemontskoj ulozi.
Nakon Sarajevskog atentata počeo je lov na istaknute Srbe, pa je Šola uhapšen u julu 1914, kao istaknuti kulturni i sokolski radnik. Do suđenja je bio utamničen u Mostaru, Sarajevu i Banjoj Luci.Suđeno mu je na Banjalučkom veleizdajničkom procesu, a osuđen je 22. aprila 1916. na 12 godina teške tamnice.Optužili su ga da je često boravio u Beogradu, da je sarađivao sa Srbijom, a posebno sa organizacijom Narodne odbrane. Zatvorsku kaznu izdržavao je u Nevesinju, Zenici i Travniku. Pušten je iz zatvora krajem oktobra 1918.
Odmah nakon izlaska iz zatvora postavljen je za predsjednika Narodnog vijeća Slovenaca, Hrvata i Srba za Bosnu i Hercegovinu. Narodno vijeće je formiralo Narodnu vladu, a Atanasije je 3. novembra 1918. postao predsjednik Narodne vlade Bosne i Hercegovine.Narodna vlada je odmah na slobodu pustila sve političke zatvorenike. Šola je kao predsjednik doprineo stabilizaciji političke situacije. Uticao je na Svetozara Pribićevića kao glavnog u zagrebačkom Narodnom vijeću da se što ranije izvede ujedinjenje. I nakon formiranja Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca ostao je na položaju predsjednika Narodnog vijeća u Sarajevu. Narodno vijeće je preraslo u Zemaljsku vladu Bosne i Hercegovine, pa je Šola 1. februara 1919. postao predsednik Zemaljske vlade. Zemaljsku vladu zamijenila je 11. jula 1921. godine Pokrajinska uprava za Bosnu i Hercegovinu. Na zahtijev Svetozara Pribićevića rukovodio je zborom, na kome je u Sarajevu 15. i 16. februara 1919. osnovana Demokratska stranka.Tada se većina bivših članova političkoga kluba „Narod” priključilo Demokratskoj stranci. Na Svetozarovo insistiranje je kao predsjednik Zemaljske vlade ometao zbor Radikalne stranke u Sarajevu 18. maja 1919.
Krajem 1919. povukao se sa mjesta predsjednika Zemaljske vlade. Nakon toga bio je kraće vrijeme poslanik u Kopenhagenu. Vratio se u Sarajevo, gdje je otada živio kao penzioner. Bio je ranije predložen za regentovog sekretara, ali je regent to odbio. Kao ubjeđeni jugoslovenski integralista podržavao je djelovanje Organizacije jugoslovenskih nacionalista, osnovane 23. marta 1921. u Splitu. Posle rascjepa u Demokratskoj stranci ostao je uz Ljubomira Davidovića. Izabran je 1932. za senatora u Drinskoj banovini.Priključio se 1933. Jugoslovenskoj nacionalnoj stranci.
Tokom i nakon Drugog svjetskog rata živio je usamljeno u svojoj kući u Sarajevu. Obnovio je 1945. društvo „Gusle”, ali vlasti su ga ukinule 1948. Umro je u Sarajevu 19. septembra 1955.
Vikipedija
