Bosanska Krajina je oblast koja se prostire od Une na zapadu do Vrbasa na istoku, i od Save na severu do Livanjskog i Duvanjskog polja u Hercegovini na jugu. Danas dve eparhije Srpske pravoslavne crkve pokrivaju ovu teritoriju, a to su Eparhija banjalučka i Eparhija bihaćko-petrovačka.Bosanska Krajina je podijeljena između dva entiteta: Republie Srpske i Federacije Bosne i Hecgovine.
Najveći grad je Banja Luka a ostali gradovi su Bihać, Prijedor, Dubica, Gradiška‚ Novi Grad, Sanski Most, Mrkonjić grad, Petrovac, Drvar, Grahovo, Glamoc, Ključ…
O krajiškim Srbima etnograf i antropogeograf Milan Karanović zapisao je 1934. godine: „Kod njih se ogleda, u najvećoj mjeri razvijeno, duboko i istinsko nacionalno osećanje u harmoniji sa osećanjem socijalne pravde i pravičnosti, čak do tragične mere. Obuzeti su stalnom težnjom u tome na uštrb svojih ličnih interesa i potreba; oni su onaj tip ljudi za koji se rekne da „vazda ispravljaju krivu Drinu“, tj. isteruju vazda ono što se ne dade i ne može da ispravi. Tih osobina ima i kod drugih delova našega naroda, ali su kod bosanskog Krajišnika jače izražene, i kod većeg procenta stanovništva. Oni koji su prošli kroz škole zadržali su onu poznatu patrijarhalnu čestitost, stidljivost i pristojnost društvenu; altruiste su i prožeti shvatanjima i pogledima moderne prosvećene demokratije. Skromni su, gotovo stidljivi i snebivljivi u zauzimanju položaja. Kod njih je u najvećoj mjeri razvijena odvratnost prema korupciji“.
Migracije i porijeklo stanovnistva
Brojna su svjedočanstva o boravku čovjeka u ovim krajevima još od najstarijih vremena.Naselja u pećini Hrustovači kod Vrpolja (Sanski Most) postojalo je u vremenu prelaza na upotrebu metala.
Jedno
od većih predistorijskih naselja su sojenice u Donjoj Dolini na bos. obali Save, 13 km niže od Gradiške.
Isto tako u okolini Kozarske Dubice i Laktaša pronađeni su brojni predmeti iz praistorijskog doba,kao gradine (uzvišeni brežuljci pripodno ili vještački urađeni) u okolini Prijedora i u Knešpolju.
U vremenu dolaska Rimljana glavni tipovi naselja na teritoriji BiH bile su gradine i sojenice.
Značajno rimsko naselje otkriveno je u Suvaji,nekih 6 km zapadnije od Koz.Dubice,na obali Une,zatim u Podgradcima,Laktašima,Trnu (sjeveroistočno od B.Luke). Na mjestu današnje B.Luke nalazilo se u rimsko doba znatnije naselje sa logorom (Castra) koji se uzdizao nad lijevom obalom Vrbasa,tačno na onom mjestu gdje je sada stara vojnička tvrđava.
U porečju Sane brojno su zastupljene utvrde kod mjesta gdje su sačuvani tragovi rudnika i topionica.
Porečje Sane i Japre spada u red vrlo bogatih rudarskih rejona.
Slovenska naselja datiraju od VI vijeka. Tipične slovenske nekropole pronađene su u Mahovljanima,Bakincima,Laktašima,Baltinim Barama,Orašju i Vinogradima.
*
Migracione struje srpskog stanovništva kretale su se iz tadašnjeg Starog Vlaha i Raške,Zete i Huma,odnosno stare Srbije,Crne Gore i Hercegovine u sjevernu Dalmaciju,oko Cetine,preko Krke do Zrmanje i naseljavale su Liku.O tim migracionim strujama postoje istorijski podaci. Najstarije poznato nasljavanje iz navedenih centara,pravcem navedene migracione struje pada u vrijeme Cara Dušana (1337 – 1351),koji je neke stanovnike iz tadasnjeg Huma, a današnje Hercegovine,preselio u krajeve oko Klisa i Skradina.
Turci su zauzeli 1522. Knin i Skradin,a 1524.Sinj
Migraciona struja iz sjeverne Dalmaije i Like za sjeverozapadnu Bosnu kretala se pravcem starih rimkih puteva,koji su tad korišćeni,naseljavali su slobodnamjesta i tu ostajali ili postepeno kretali dalje.Jedan riski put bio je od Splita preko Klisa-Livanjskog polja-Glamočkog polja-Ključa.Drugi krak je išao dolinom Sane preko Jajca.Jedan krak bio je dolinom Vrbasa sve do Gradiške i Save.Prije livanjskog polja jedan pravac puta se odvajao preko Duvanjskog polja,Kupreškog polja za Uskoplje i nastavio dolinom Vrbasa.Drugi pravac nekadašnjeg rimskogputa vodio je iz sjeverne Dalmacije i Like preko Knina-Strmice –Grahova na Unačko Vrtoče za Petrovac.
Odmah kako su Turci zauzeli Bosnu 1463. Naseljavali su pravoslavno stanovništvo blizu granice.
Naseljavanje sjeveroistocne Bosne moglo je početi odmah poslije 1512.krajeva oko srednjeg i donjeg toka Vrbasa poslije 1528.
Turci su ovo naseljavanjepravoslavnim stanovništvom vršili iz ekonomskih i odbrambenih razloga,s obzirom da su ovi gorštaci-stočari bili i dobri ratnici,pa su ispočetka imali i privilegije.Poslije izvjesnog vremena dolazi do ukidanja privilegija ovim doseljenicima pa su uslijedila sve češća bježanja u Austriju.
Savremenik Benedikt Kuprešić,koji je 1530.prošao Bosnom skroz od Kladuše preko Ključa i Sarajeva, veli da su Turci doveli Srbe iz smederevskog sandžaka i naselili ih po Bosni.
U daljem osvajanju prema sjeverozapadu i zapadu Turci naseljavaju osvojenu teritoriju srpskim življem iz Hercegovine i crnogorskih brda.Na taj način sliv rijeke Vrbasa,Sane,Une sa Uncem postaju krajevi naseljeni srpskim stanovništvom.Tursko područje zapadno od rijeke Bosne oko sredine XVI vijeka predstavlja teritoriju sa pretežno srpskim stanovništvom.
Vjerovatno je da je pred kraj XVI stoljeća Hasan-paša Predojević doveo iz Hercegovine od Bileća, svoje sunarodnike i nastanio ih u krajevima oko rijeke Une.Bez sumnje je velika seoba pred kraj XVII vijeka donijela doseljenike i ovome kraju.U narodu sjeverozapadne Bosne sačuvao se spomen na porijeklo iz Hercegovine i stare Srbije.
Ovo često pomijeranje stanovništa u ovom graničnom pojasu,koji se često nazivao ničija zemlja,zemlja između dvije vojske na granici,između dvije carevine,a ponekad i između tri carevine – otud ima i naziv Krajina.
Porijeklo naroda Krajine izučavali su Skarić,Milan Karanović,B.Milojević,Petar Rađenović,G.R.Grujić.Mitropolit Savo Kosanović skupio je podatke za Mitropoliju Dabro-bosansku o porodicama i slavama i to štampao 1883.
Iz Knjige „Kozara,priroda,covjek,istorija“ – Dr.Ljubo Mihić
Vladislav Skarić – Porijeklo pravoslavnog naroda u sjevero-zapadnoj Bosni
Dr Milan Vasić – Etnička kretanja u Bosanskoj Krajini u XVI vijeku