Manastir Paprača
Manastir Paprača je manastir Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se 12 km od manastira Lovnice u selu Papraća jugozapadno od Zvornika. Prelijepi planinski kraj sa čistim izvorima i bujnim šumama, dopunjuju ova dva manastira i predstavljaju pravu oazu mira i duhovnosti.
Manastir Paprača je manastir Srpske pravoslavne crkve. Nalazi se 12 km od manastira Lovnice u selu Papraća jugozapadno od Zvornika. Prelijepi planinski kraj sa čistim izvorima i bujnim šumama, dopunjuju ova dva manastira i predstavljaju pravu oazu mira i duhovnosti.
Za manastir Papraču zabilježeno je nekoliko narodnih predanja koje govore o datiranju i podizanju ove svetinje.
Prema prvom, manastir su podigli kralj Dragutin i njegovi sinovi Vladislav i Urošic, (Pećki i Tronoški ljetopis iz XVIII vijeka), dok narodna poezija u pjesmi „Miloš u Latinima“ kaže da je manastir zadužbina župana Vukana koji manastir podiže u znak pokajanja štoje namjeravao promijeniti vjeru.
U drugoj, pak, pjesmi manastir se pripisuje brojnim zadužbinama Stefana Nemanje koji kao veliki župan podiže „Papraču blizu Borogova“.
Predanje o četiri sestre srpskog „car Šćepana“ takođe je interesantno jer govori daje svaka od njih sagradila po jednu crkvu: u Tavni, Papraći, Lovnici i selu Cikotama.
U oblasti Birač (gdje se manastir i nalazi) živjelo se još u antičko doba što potvrđuju pronađeni rimski novčići, mnogi stećci srednjovjekovnih grobalja kao i staro srednjovjekovno utvrđenje „Perin-grad“.
U doba turske vladavine ovaj kraj je predstavljao važnu komunikaciju. Prvi pisani dokazi o manastiru Papraća nalaze se na jevanđelju iz 1550/51. godine koje je iguman manastira Papraća Grigorije dobio od ruskog protoprevitera Jakova. Smatra se da je prilikom posjete igumana Grigorija Rusiji i sam ruski car Fjodor I Ivanovič poklonio 120 rubalja za gradnju crkve, te se ta 1551. godina navodi za godinu kada je podignuta današnja manastirska crkva.
U nekim drugim zapisima kao što je turski popis iz 1528. godine govori se o postojanju crkve još i ranije, gdje se spominje sveštenik Radica iz Papraće. Dalje se spominje i sveštenik Oliver koji je opisivao teška vremena turske ofanzive na sjevernu Bosnu, osjećanja pravoslavnih hrišćana tog vremena i pad Srebreničke banovine 1512. godine. Isti sveštenik je prepisao jevanđelje 1513. godine, i ono se sve do 1578. godine čuvalo u Papraći. Na osnovu tih podataka može se zaključiti da je već u prvoj polovini XVI vijeka vjerovatno u Papraći postojala parohijska crkva koja je prije 1550. godine postala manastir, a da je novčanom pomoći ruskog cara 1551. godine crkva obnovljena, ili možda dograđena.
Posle 1551. godine ovaj manastir karakteriše intenzivno prepisivanje crkvenih knjiga od strane monaha i učenih ljudi tog vremena. Tako je npr. Mihajlo Zborožević Aleksandrović 1553. godine u Poljskoj prepisao jedan psaltir i poslao u Papraću. Manastir Papraća se dalje spominje 1559. godine kada je iguman manastira Tronoše Pajsije pozvao Arsenija iz Papraće da njegovom bratstvu pomogne savetima u gradnji novog hrama na starom crkvištu.
Smatra se da je Arsenije bio bogat i ugledan čovjek i da je imao ne samo savjetodavni nego i materijalni udio u gradnji Tronoše. Još jedno svjedočanstvo govori o Papraći u XVI vijeku kroz ukrašeni kivot koji je jeromonah Longin uradio za ovaj manastir 1586. godine. Kivot se čuvao u Staroj srpskoj crkvi u Sarajevu.
Krajem XVI i početkom XVII vijeka ponovo se intenzivira saradnja sa Rusijom kada bratstvo Papraće 1588. godine od ruskog cara dobija novčanu pomoć i tkanine, a 1592. i 1607. godine papraćki iguman Longin putuje u Rusiju gdje od lavre Kirila Čudotvorca dobija rukopisne knjige. Neke poklonjene ruske knjige iz Papraće mogle su se sresti i u manastirima u Srbiji kao što je npr. u zbirci knjiga manastira Grgeteg iz 1620. godine.
Nastojatelj Paprače iguman Simeon je 1645. godine boravio u Moskvi gdje je od ruskog cara Aleksija Mihailoviča poveljom dobio odobrenje za boravak monaha i prikupljanje priloga. I sljedeći starješina manastira, arhimandrit Mihailo, boravio je 1683. godine u Moskvi i prikupio značajnu pomoć u novcu i knjigama.
Poslije njega spominju se iguman Visarion, kasnije starješina Sofronije Podgoričanin koji je 1705. godine postao episkop pakračko-slavonski, te se sa sigurnošću ne zna do kada je bio u Papraći. Između 1717. i 1723. godine poslije austrijsko-turskog rata manastir je zapustio i kao napušteno manastirsko imanje dobio je turski spahija Ferhat-beg iz okoline Budima koji se nakon gubitka osmanlijskog posjeda u Ugarskoj naselio u Bosanski pašaluk.
Predanje kaže da su potomci ovog bega dugo živjeli u Paprači i da je jednom prilikom dok je boravio u Carigradu kod sultana svoju porodicu povjerio na brigu igumanu Arseniju. Tada se požalio sultanu da se u Bosni od „popova i kaluđera ne može živjeti“, te da su mu ovi ugrabili ženu i djecu. Sultan mu odredi vezira Ćuprilića sa 300 vojnika koji su posjekli sve papraćke monahe, a manastir spalili i opljačkali. I ostali pravoslavni narod tom prilikom moraše potražiti utočište u Srbiji i Posavini.
Manastirska crkva je tada ostala bez krova, te su kako legenda kaže tu zatvarali stoku, a „bule“ prale veš. Sve ono što je vrijedelo odneseno je, a prema nekim pričama kvalitetniji materijali upotrijebljeni su za gradnju džamije.
Manastir Paprača je pretpostavlja se u to vrijeme imao i imanja u istočnoj Hercegovini što potvrđuje činjenica da su ikone u manastiru Zavala u Popovom polju i selu Mačkovcu (šira okolina Papraće) od istog anonimnog autora poznatog pod imenom „majstor iz Mačkovca“.
Od polovine XIX vijeka poslije akcije Omer-paše Latasa (1851. godine) u Bosanskom pašaluku nastupaju povoljnije prilike za pravoslavne, te se smatra da je u to vrijeme počela obnova manastira. Obnova se vezuje za 1853. godinu i ime hadži-Zaharija Popovića, sveštenika iz Osmaka, koji je čak iz Rusije donio malo zvono za crkvu sakrivši ga, kako predanje kaže, u buretu.
Tako obnovljenu crkvu 1869. godine osvetio je dabrobosanski mitropolit Dionisije P i u početku je bila parohijska crkva sve do 1880. godine kada je došao iguman Pajsije (Filipović) i obnovio monaški život u manastiru. Veza između Papraće i manastira u Bosanskoj krajini potvrđena je 1892. godine kada je za starješinu došao arhimandrit Kirilo Hadžić iz Moštanice. On je dodatno opremio manastir i posadio vinograd.
Nakon njega u Papraču 1901. godine dolazi arhimandrit Danilo Bilbija koji je četiri godine kasnije (1905) sagradio i novi konak jer je stari izgorio 1717. godine i sagradio novu školu 1907. godine. Iguman Joakim Trbojević bio je starješina od 1923. godine, a oko manastira je sagradio ogradu, podigao drvenu zvonaru i kupio veliko zvono.
Period Drugog svjetskog rata manastiru Papraća donosi progon, pustoš i oštećenja, a samu crkvu su koristili za vezanje konja i stoke.
Arhitektura
Crkva manastira Papraće se ubraja u red najmonumentalnijih tj. najveća je manastirska crkva na prostoru Bosne i Hercegovine. Kompletnim građevinsko-arhitektonskim poduhvatom svrstava se u dostignuća arhitekture moravske škole.
Crkva ima naos, oltar, te unutrašnju i vanjsku pripratu. Kupola stoji na stupcima, a bočni prozori prekriveni su poluobličastim svodovima. Oltar je polukružan, a spolja poligonalan. Pjevnice su iznutra polukružne a spolja sedmostrane. Kraća unutrašnja priprata prekrivena je podužno postavljenim poluobličastim svodom oslonjenim na prielonjene lukove (Ševo. 2002.).
Umjetnost
Živopis manastira Papraća nije adekvatno sačuvan ali i on upućuje na odlike moravske umjetnosti. To se naročito vidi u likovima svetih arhijereja u oltaru kao i likovima svetih ratnika u južnoj pjevnici. Sačuvane su i kompozicije iz ciklusa Hristovih stradanja i kompozicija Bogorodičnog uspenja.
Datovanje živopisa se u literaturnim izvorima vezuje za tridesete godine XVI vijeka i ime zvorničkog episkopa Teofana. Veliki broj vrijednih ikona nalazi se ne samo u manastirskoj crkvi nego i u konaku i uglavnom predstavljaju djela poznatog srpskog ikonopisa iz XIX vijeka. Tu su i prestone ikone Hrista Pantokratora i Bogorodice sa Hristom-djetetom, kao rad Milije Markovića iz Beograda, a predstavljaju rad u tehnici ulja na platnu.
Ikone je priložio Miša Anastasijević, čuveni zadužbinar „kapetan Miša“ iz Beograda 1857. godine.
Pored ovih tu je i ikona Svete Trojice sa Bogorodicom (ulje na platnu) i tri „Jerusalgša“ većih dimenzija iz H^Š-H^H vijeka.
U muzej eparhijskog dvora u Tuzli iz Papraće je doneseno nadverje iz polovine XVIII vijeka na kojemu je ikonografski prikaz „Nedremano oko“ sa starozavjetnim carevima Davidom i Solomonom. Ikone i nadverje su rad Stanoja Popovića iz Martinaca u Sremu, poznatog zografa koji je njegovao odlike tradicionalnog vizantijskog ikonopisa.