Doboj, Posavina i Semberija

Dobojsko-bijeljinska regija se nalazi u sjevernom i sjevernoistočnom dijelu Republike Srpske.

Na istoku, rijekom Drinom, graniči se sa Srbijom. Sa Srbijom regija graniči i na sjeveroistoku, a tu granicu čini rijeka Sava. Sava je na sjeveru granična rijeka i sa Hrvatskom. Na sjeveru je i međuentitetska granica sa Posavskim kantonom Federacije Bosne i Hercegovine koga čine dvije opštine, Odžak i Orašje. Na zapadu regija graniči sa Banjalučkom regijom, a na jugoistoku sa Istočnosarajevsko-zvorničkom regijom Republike Srpske.

Južna granica je entitetska granica sa Federacijom Bosne i Hercegovine. Regija nema teritorijalnu cjelovitost. Sastoji se iz dvije manje regije, Dobojske i Bijeljinske, koje su međusobno odvojene Brčko Distriktom. Geografski položaj regije je povoljan, naročito saobraćajni. Regija je najbliža saobraćajna veza između pojedinih dijelova Bosne i Hercegovine, Hrvatske i Srbije. Na njenoj teritoriji se ukrštaju željeznički i drumski pravci sjever-jug i zapad-istok (tranzitni položaj).

Veći dio regije se nalazi u Panonskoj reljefnoj oblasti Republike Srpske. Aluvijalne ravni (Posavina, Semberija) i niske, ostrvske planine (Majevica, Vučijak, Trebovac) su glavno obilježje ove regije.

• Planina Majevica
• Posavina, naziv za uski pojas niskog zemljišta uz rijeku Savu. Povoljno je iskorišćena u poljoprivredne svrhe.
• Semberija, velika aluvijalna ravan (makroplavina) nastala u području ušća Drine u rijeku Savu. Sa juga je ograničena Majevicom. Karakteriše je veoma plodno zemljište.
• Majevica, niska (najviši vrh Stolice, 916 metara) planina koja se manjim dijelom nalazi na prostoru Bijeljinske regije. Razvođe je između slivova Save, Drine i Bosne. Bogata je šumom i u podnožju mrkim ugljem (rudnik Ugljevik).
• Trebovac, planina u sjeveroistočnoj Bosni i Hercegovini smještena između Gradačca, Doboja i Modriče. Najviši vrh je Vis (692 metara). Na ovom prostoru se nalaze i zaštićena stabla lipe i javora. Koristi se i kao sportski, rekreativni i planinski turizam.
• Vučijak, planina koja se nalazi u sjevernoj Bosni i Hercegovini između Save, Bosne i Ukrine, kod Modriče. To je tipična ostrvska planina poput Motajice i Prosare.
• U središnjem dijelu regije, u Obodu Panonske nizije, su rudne i flišne planine Ozren i Borja.
• Ozren, planina između rijeka Bosne i Spreče. Najviši vrh je Velika Ostravica sa 918 metara nadmorske visine. Dobro je pošumljena.
• Borja, planina između rijeka Velike i Male Usore. Najviši vrh, Velika Runjevica, visok je 1078 metara. Borja je bogata šumom i izvorima mineralnih voda u podnožju (banja „Vrućica“ kod Teslića).

Manji, jugozapadni dio Dobojske regije pripada Planinsko-kotlinskoj reljefnoj oblasti Republike Srpske. To su sjeverni dijelovi planine Vlašić i planina Očauš sa visinom do 1400 metara.

Kontinentalna klima je karakteristična za Posavinu i Semberiju. Ljeta su duga, topla i suva, a zime hladne. Kada padne, snijeg se zadržava dugo, što povoljno utiče na ozime poljoprivredne kulture. U većem dijelu regije klima je umjereno-kontinentalna. Ona je karakteristična u Peripanonskom obodu i dolinama rijeka u južnom dijelu regije. Jasno su izražena sva četiri godišnja doba sa umjereno toplim ljetima i umjereno hladnim zimama. Količina padavina je oko 1000 milimetara. Samo najviši planinski predjeli regije, planine Očuaš, Borja i Vlašić imaju planinsku klimu. Što se tiče prirodne slike pejzaža, ona je izmijenjena stalnim uništavanjem šuma, širenjem obradivog zemljišta, te podizanjem naselja i izgradnjom puteva. Prirodna vegetacija u Panonskoj niziji, stepa, u potpunosti je nestala i na njenom mjestu su oranice. Brdoviti i planinski dijelovi regije su bogati listopadnom šumom (hrast, grab, bukva), rjeđe četinarskom šumom i velikim bogatstvom gljiva.

Rijeke Dobojsko-bijeljinske regije su Crnomorskog sliva. Najveća rijeka je Sava. Njene najveće pritoke su Ukrina, Bosna i Drina. Pritoke Bosne su Usora i Spreča. Zbog djelimično neuređenih korita, rijeke ove regije često se izlivaju iz korita i nanose velike štete stanovništvu.

• Sava, rijeka u sjevernoj Bosni i Hercegovini i najveća rijeka u čitavoj zemlji. To je mirna rijeka pogodna za ribolov i rekreaciju, te raspolažu značajnim hidroenergetskim potencijalom. Uliva se u Dunav.
• Drina, rijeka koja obuhvata istočni dio Republike Srpske. Pravac njenog toka je od juga ka sjeveru. Najljepši i najduži kanjon (24 kilometra) je od Žepe do Klotijevca. Na Drini su izgrađene tri hidroelektrane: Višegrad, Bajina Bašta i Zvornik.
• Bosna, centralna rijeka u Bosni i Hercegovini. Ova rijeka rijetko plavi okolno zemljište, osim nizvodno od Modriče, gdje se češće izliva. Dolina rijeke Bosne je najnaseljenija oblast Bosne i Hercegovine kao i industrijski centar države.
• Ukrina, desna pritoka Save. Nastaje od Velike i Male Ukrine. Ispred ušća u Savu gradi makroplavinu Ivanjsko polje. Duga je 120 kilometara. To je najduža domaća rijeka, jer čitavim svojim tokom teče kroz Republiku Srpsku.
• Stari mlin na rijeci Ukrini
• Usora, lijeva pritoka Bosne u koju se uliva kod Doboja. Izvire na planini Borji i duga je 80 kilometara.
• Spreča, desna pritoka Bosne u koju se uliva isto kod Doboja. Izvor joj je veoma blizu Drini, ali zbog nagiba reljefa otiče prema zapadu i Bosni. Duga je 137 kilometara. Dijelom toka čini entitetsku granicu.

Jezera, prirodnih i vještačkih, u ovoj regiji nema. Izuzetak je Mezgrajsko jezero, vještačkog porijekla, koje služi za snadbijevanje TE Ugljevik.

Na brojnim rasjedima, karakterističnim za ovu regiju, na dodiru Panonske nizije i Planinske oblasti, javljaju se izvori mineralnih i termalnih voda. Na nekim od njih izgrađene su banje: „Vrućica“ kod Teslića i „Dvorovi“ kod Bijeljine. Što se ove regije tiče, velika bogatstva su i nalazišta uglja. Kod Ugljevika se eksploatiše mrki ugalj, a u Stanarima kod Doboja ugalj lignit.

Stanovništvo

Površina Dobojsko-bijeljinske regije je 4.426 kilometara kvadratnih. Na tom prostoru je, prema preliminarnim rezultatima popisa iz 2013. godine, živjelo 385.112 stanovnika. Gustina naseljenosti je 87 stanovnika na kilometar kvadratni. Ovo je najgušće naseljena regije Republike Srpske, Neravnomjeran raspored stanovništva je, kao i u ostalim regijama Republike Srpske, jedan od najvećih demografskih problema. Koncentracija stanovništva je najviše vezana za veće gradske centre (Bijeljina, Doboj) dok se istovremeno seoski (ruralni) dijelovi regije napuštaju i prazne. Povećanje broja stanovnika u gradovima regije je rezultat migracija u toku i posle građanskog rata u Bosni i Hercegovini. Veliki broj izbjeglog srpskog stanovništva sa teritorije Federacije Bosne i Hercegovine se stalno naselio u ovoj regiji kao i dio izbjeglog stanovništva iz Hrvatske. Dobojsko-bijeljinska regija se sastoji od 14 opština. U Bijeljinskoj regiji (istočni dio) su 3 opštine, a u Dobojskoj regiji (zapadni dio) je 11 opština. Status grada imaju Doboj i Bijeljina.

Doboj je grad na lijevoj obali Bosne. Ima izuzetno povoljan geografski položaj. Zbog toga se razvio u važan saobraćajni čvor željezničkog i drumskog saobraćaja u okviru Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Bijeljina je drugi grad u Republici Srpskoj po broju stanovnika (45.000). Ima izuzetno povoljan geografski položaj u središtu Semberije. Raskrsnica puteva je između Srbije, Hrvatske, Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske. Iz tog razloga se razvio u značajan trgovački, ali i saobraćajni i industrijski centar.

Semberija je ravničarska geografska oblast između Posavine, Podrinja, Srema, Mačve i majevičkog podbrđa. Smještena je između rijeke Drine i Save.Zemlja je jako plodna (nekada se ovdje nalazilo Panonsko more), klima je umjereno-kontinentalna, a stanovništvo uglavnom srpsko. Najveći grad Semberije je Bijeljina, sa oko 150.000 stanovnika (po procjeni 2005.) u cijeloj opštini.

Sjeverna granica Semberije je rijeka Sava, istočna rijeka Drina, dok o tačnoj granici na zapad i jug postoji više različitih mišljenja. Pošto se najveći dio Semberije administrativno nalazi u opštini Bijeljina, ustaljeno je mišljenje da Semberija obuhvata 60 naseljenih mjesta, odnosno prostor opštine.Prema Vladimiru Ćoroviću i Vladislavu Skariću, Semberija se na jug prostire do Priboja, Maleševaca, Tobuta i Bogutova Sela, čime obuhvata dio opštine Lopare i opštine Ugljevik.[1] Oblast se po Jovanu Cvijiću na jugu prostire do rijeke Janje. Na jugozapad i zapad se prostire do obronaka Majevice, odnosno do predjela gdje prestaje ravnica i počinju brdoviti predjeli.

Tokom rimske uprave, Semberija je bila u sastavu provincije Panonije. Krajem starog veka, područje Semberije dolazi pod vlast Ostrogota i Huna, da bi tokom srednjeg veka bilo u sastavu Langobardske države, Vizantije, Avarskog kaganata, Kneževine Srbije, Bugarskog carstva, Kraljevine Ugarske, Banovine Bosne, Sremske zemlje Stefana Dragutina, Kraljevine Bosne i Srpske despotovine.

Tokom vizantijske uprave, u 11. veku, Semberija je bila u sastavu teme Sirmijum, a tokom ugarske uprave u sastavu Banovine Soli i, kasnije, u sastavu Srebreničke banovine.

U vreme osmanske uprave, područje Semberije nalazilo se u sastavu Bosanskog pašaluka i Zvorničkog sandžaka. Tokom perioda austrijske uprave (1718-1739), bilo je u sastavu austrijske Severne Bosne. U vreme Prvog srpskog ustanka, Semberija ulazi u sastav Karađorđeve Srbije. Nakon toga, ponovo se uspostavlja osmanska uprava, koju 1878. zamenjuje austrougarska. U vreme austrougarske uprave, Semberija je bila deo kondominijuma Bosna i Hercegovina.

Na kraju Prvog svetskog rata, 1918. godine, Semberija postaje deo Države Slovenaca, Hrvata i Srba, a potom deo Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca. Od 1918. do 1922. područje Semberije je bilo deo pokrajine Bosne i Hercegovine i Tuzlanskog okruga, od 1922. do 1929. deo Tuzlanske oblasti, a od 1929. do 1941. deo Drinske banovine. Između 1941. i 1945. bilo je pod okupacijom Nezavisne Države Hrvatske, da bi potom ušlo u sastav nove socijalističke Bosne i Hercegovine, jedne od republika nove socijalističke Jugoslavije.

U vreme raspada Jugoslavije, proglašena je septembra 1991. godine Srpska autonomna oblast Severoistočna Bosna (SAO Severoistočna Bosna), čiji je glavni grad bila Bijeljina. U novembru iste godine oblast je promenila ime u SAO Semberija, a u decembru u SAO Semberija i Majevica. 1992. godine oblast je ušla u sastav Srpske Republike Bosne i Hercegovine, kasnije nazvane Republika Srpska.

Tradicionalni instrumenti su frula i dvojnice. Narodna kola u Semberiji se razlikuju po broju koraka i nose nazive: dvojac, trojac, četvorak i šestorak.[2] Postoje i narodna kola koja se igraju samo o praznicima Petrovdanu, Đurđevdanu i Lazarevoj suboti (Lazarice).U Bijeljini se nalazi Muzej Semberije.

Posavina je oblast na sjeveru Republike Srpske i BiH, uz desnu obalu rijeke Save, koju ograničavaju planine Motajica na sjeverozapadu, Krnjin i Trebava na jugu, i Majevica na jugoistoku.
Kao što je to slučaj sa mnogim drugim predionim cjelinama i njihovim nazivima, ni pod imenom Posavina ne podrazumijeva se uvijek ista površina. Gore opisane granice predstavljaju Bosansku Posavinu u širem smislu, dok u užem smislu ona podrazumijeva nisko zemljište na desnoj strani Save počevši od Šamca, odnosno od donjeg toka rijeke Bosne, pa dalje na istok. U samoj Posavini kažu da je Posavina samo ona površina što je plavi Sava, dakle, uzan pojas niskog zemljišta pored Save, a između Šamca i Brčkog. Stanovnike predjela na lijevoj strani rijeke Bosne, ovi iz Bosanske Posavine zovu Prekobošnjaci ili Prekobosanci, a taj kraj je Vučijak. Južno od Posavine su im, u Trebavi i podgorini Majevice uopšte, Brđani ili Brdnjaci, čija se oblast uopšte zove Brda. Na istoku od Posavine je Semberija. Stariji ljudi su oblast preko Save zvali Njemačka.
Morfološki ovoj oblasti pripadaju tri prirodnogeografska pojasa: niska Posavina, posavsko pobrđe i planinski pojas.
Niska Posavina pripada dnu južnog oboda Panonske nizije. To je prostor aluvijalnih ravni kvartarne posavske zone sa makro i mezo plavinama. Najveće plavine nastale su u donjim tokovima desnih pritoka Save (šamačka Posavina uz rijeku Bosnu, Ivanjsko polje uz Ukrinu).Za mezo i makro plavine vezane su niske ocjedite terase. Preovlađujući tip zemljišta je crnica, slična ruskom černozemu. To je veoma plodno zemljište, bogato humusnim materijalom, jer su padavine oskudne u krajevima u kojima se nalazi. U profilu ovog zemljišta zapaža se gornji sloj tamnije boje i donji sloj žućkastosive boje, siromašniji humusom. Na crnici dobro uspijevaju žita i industrijske kulture. Ova oblast je, inače, prostor plodnih oraničnih površina koje su intenzivno obrađene i gusto naseljene.
Na prostor niske Posavine nadovezuje se posavsko pobrđe. To je nešto viši pojas, građen od tercijarno-kvartarnih zaravni koje su raščlanjene riječnim dolinama u valovite stijene. U sastav posavskog pobrđa ulaze i niske planine Vučijak (359 m) i manjim dijelom Krnjin (351 m), građene od flišnih naslaga. Riječne doline imaju preovlađujući tip tla zvani smonica. Ima zagasitomrku boju, glinasto je i veoma zbijeno zemljište, ljepljivo kad je vlažno i ispucalo za vrijeme suše. Plodnost mu je dobra, ali ipak slabija od crnice. Dobro je za gajenje kukuruza i voća. Na brežuljcima su razvijene gajnjače. To je smeđe ili crvenkasto zemljište sa dosta humusnih materija, pogodno za voćnjake i vinograde. U kulturnom pejsažu ove oblasti preovladavaju oranične površine nad livadama i pašnjacima. I ovaj dio regije je gusto naseljen.
Južno od pobrđa nalazi se planinski pojas koji obuhvata planinu Trebavu (655 m) i sjeveroistočni dio Majevice (842 m). Ovo je površinski najmanji prostor, u osnovi građen od starih vulkanskih stijena, pokrivenih mlađim naslagama. Područje niskih planina pretežno je sa rastresitim tlom sivopepeljaste boje zvanim pepeljuša ili podzol, nastalim ispiranjem humusa iz crnice. Ovo tlo inače dobija više padavina od ostalih tipova tla, a šuma mu je prirodna vegetacija. Oblast se odlikuje bujnim šumama i pašnjacima. Veoma je rijetko naseljena za razliku od prethodna dva pojasa.

Trebava ili Trebovac je planina sjeveroistočnog dijela Republike Srpske, u Bosni i Hercegovini. Spada u red niskih planina, pošto ni jedan njen vrh ne prelazi 1000 m nadmorske visine. Nalazi se na dodiru dvije velike geografske cjeline: Dinarskih planina i Panonske nizije, i kao takva spada u malu grupu usamljenih planina sjevernog dijela BiH, pored Kozare, Prosare, Motajice, Vučjaka i Majevice

Geografija

Svrstava se u red niskih planina. Njeni najviši vrhovi su Duga Njiva (629 m), zatim Spletena Lipa (644 m), Vis (692 m), Bečanj (566 m). Geološku podlogu čine uglavnom serije sedimentnih stijena, i to paleogenski fliš. Na južnim padinama javljaju se sedimentni, karbonatni krečnjaci (permsko-mezozojsko-paleogene formacije). Javljaju se i bentoniti (nastali u naglim prirodnim izlivima kiselih lava), kvarcni pijeskovi (pliocensko-marinski sedimenti) i gline (Sprečanski tercijarni bazen) .

Trebava obiluje brojnim vodotocima, od kojih su svi tipa brdskih potoka i većinom formiraju uske doline sa vijugavim riječnim koritima koji su tokom godine povremeno ispunjeni vodom. Preko ljeta se nivo vode prilično smanji, ili čak potok potpuno presuši. Ovi potoci odvode nadzemne vode s Trebave prema rijekama Bosni i Savi. Jedan dio potoka otiče na južnoj strani Trebave u rijeku Spreču, a na istoku u Tinju. Ostale rijeke sa Trebave, koje se u donjim tokovima dosta razlikuju od potoka su: Lukavica rijeka, Ćetovilja, Tolisa i Sokoluša. Neki od većih Trebavskih potoka su: Riječanka, Babešnica, Koprivnska Velika i Mala rijeka, Zelinjska rijeka, Jasenička rijeka, Džakulska rijeka, Oteška rijeka, Vranjačka rijeka, Orahova, Međićka rijeka, Čivčijska rijeka, Markova rijeka, Brgula, Rajska i drugi. Trebava takođe ima dosta podzemnih voda, koje se na dosta mjesta javljaju kao izdašni izvori, od kojih su mnogi kaptirani.

Gornji slojevi tla su vrlo bogati mineralima koji uslovljavaju poljoprivrednu proizvodnju ali ne koncetrisani u rudna bogatstva. Sem nekih siromašnih žila rude željeza, keramičke gline i prisustva slanih voda ne može se navesti neka značajnija karakteristika. Na krajnjem jugu planine, visovima Lepar, Vjetrenka i naselju Drafnici, u srednjem vijeku je iskopavano i topljeno željezo, ali neisplatnost tog posla je zatvorila okna i pogasila peći do današnjeg dana .

Praistorijsko doba

Od same pojave čovjeka na ovim prostorima, planina Trebava ne igra posebno značajnu ulogu u životu prvih praistorijskih ljudi. U doba praistorije, u starijem i mlađem kamenom dobu, ljudi su naseljavali najniže terase Trebave, odakle su nadgledali puteve, životinje koje su lovili, i sklanjali se od neprijatelja. Dok su veće nadmorske visine bile prekrivene šumom, u nizijama stanovništvo se bavilo zemljoradnjom. Tek na početku metalnog doba stočarstvo dobija prednost u odnosu na zemljoradnju. Krče se šume i pretvaraju u pašnjake. Tad je počelo i naseljavanje visija na Trebavi. Počelo je uzgajanje ovce i koze, zatim balkaske rase goveda buša [3]. Na Trebavi su se ljudi bavili i zemljoradnjom, i najviše su se sijali, ovas i pšenica. Na ove prostore doseljavalo se stanovništvo iz Evrope u više navrata. Oko 14. vijeka p.n.e. za vrijeme kretanja i seoba po čitavoj Evropi, doseljava se stanovništvo iz sjevernog dijela Panonske nizije. Zatim oko 12. vijeka p.n.e., dolazi do drugog talasa doseljavanja. Krajem 4. vijeka p.n.e., ove prostore naseljavaju Kelti [3]. Smatra se da su starosjedioci bili Iliri, čije je porijeklo danas sporno.

Rimsko doba

Period rimske vladavine za Trebavu nije imao veliki značaj, jer su rimska naselja bila većinom u nizijama. Autothtono Ilirsko stanovništvo porobljeno je posle bitke rimske vojske sa Ilirima koje je predvodila poslednja ilirska kraljica Teuta. Prema nekim navodima, bitka se odigrala baš u podnožju Trebave, sjeverno od današnjeg grada Modriča, blizu lokaliteta Čvorkuša. U doba rimske vladavine, ovi prostori su povezivani putevima, a Rimljani donose tekovine novih kultura.

Stari Sloveni

Od kraja 4. vijeka nove ere počinju velike seobe naroda, kada Trebavu i njenu okolinu naseljavaju Stari Sloveni. U tom periodu počinje intenzivno razvijanje zemljoradnje i stočarstva, koje se održalo do danas, kao jedno od osnovnih zanimanja. U to doba i niču utvrđenja i svetilišta. Utvrđenja su Sloveni koristili za kontrolu puteva koji vode dolinom rijeke Bosne ili preko same Trebave. Tipična Slovenska (mnogobožačka) svetilišta podizana su u čast Slovenskih božanstava i na njima su se vršili obredi i prinosile žrtve. Uz te običaje vezuje se i samo ime Trebave. Inače, riječ trebava je starolslovenskog porijekla i označava mnogobožački žrtvenik. Još se u srpskom jeziku održala riječ trijebiti ili izdvajati, čistiti. Na osnovu toga proizilazi zaključak da je planina dobila ime upravo po tim svetilištima. Na Trebavi i danas postoje ostaci nekih starih crkava (brdo Ćelija), koje su podizane na mjestu starih svetilišta. Postoje ostaci tvrđava (Gradina), a i starih naselja (Duga Njiva, Spletena Lipa). U dolinama Trebavskih potoka brojni su ostaci slovenskih naselja, ali i iz mnogo ranijih perioda.

Srednji vijek

Do dolaska Nemanjića na čelo srpske države, Trebava je pripadala Ugarskoj, ali po širenju srpske drzave ona ulazi u sastav Usorske župe kao posjed srpskih vladara. Usorska župa je nedugo posle izgubljena, zbog pritiska Mađara ali i nedovoljne zainteresovanosi srpskih vladara za prostorom na kojem su živjeli i Bogumili. Mađari potpomoguti Papom i franjevačkom crkvom razbijaju Bogumile nasilu ih pokrštavaju. U preiodu turskih osvajanja Bosne, na Trebavi ostaje uglavnom pravoslavno stanovništvo dok se pokatoliceni Bogumili povlace sa Mađarima preko Save, a ostali Bogumili koji nisu prihvatili katoličanstvo prihvataju islam zbog raznih privilegija u odnosu na pravoslavno stanovništvo. U istom veku, u opustošenu Bosnu Turci dovode Vlahe, romanizirana ilirska plemena, stočare iz Stare Srbije ili Raške. U periodu do 18. vijeka dolazi do velikih migracija srpskog stnovnistva iz Crne Gore, Jugozapadne Srbije i Hercegovine u sjevernu i istočnu Bosnu. Ovo novo stanovništvo potiskuje poislamljene Vlahe i ponovo naseljava planine Ozren i Trebavu. Ove migracije se nastavljaju do sredine 19. vijeka[2]. Period turske vladavine bio je obilježen ugnjetavanjem i tlačenjem pravoslavnog naroda na Trebavi. Za vrijeme turskog sultana Selima III, Turska je zapala u krizu, te je postala nestabilna čestim pobunama feudalaca. Njihova samovolja i pobune najviše su se odražavale na ionako napaćeni narod. Uslijedile su bune, a jedna od buna na ovim krajevima podignita je uparavo na Trebavi, pod vođstvom popa Hadži Petka Jagodića. Bitka se odigrala na Dugoj Njivi 12. i 13. septembra 1858. godine[3]. Ustanika je bilo oko 1700, i bili su iz trebavskih sela. Bajraktar im je bio Marjan Djeric. Kada im je nestalo municije i kada je brojnijim Turcima stiglo pojačanje, ustanici su se povukli. Pošto su se bojali osvete mnogi su se preselili u Slavoniju i Srbiju. Hadži Petko Jagodić je sa grupom ustanika usio da pobjegne u Austriju. Nakon ustanka uslijedila je osveta Turaka u kojoj su turske bande spalile 200 hrišćanskih kuća a pobile 600 ljudi. 2000 hrišćana pobjeglo je u Austriju, a 230 okovano i odvedeno u Sarajevo.

Prvi i Drugi svjetski rat

Period Austro-ugarske vladavine, koja je počela okupacijom 1878. nije toliko uticao na Trebavu i njena sela koliko na okolinu, u smislu uvođenja reformi na dotadašnji turski sistem. Austro-ugarska je eksploatisala resurse čitave Bosne i Hercegovine, pa i ovih krajeva. U prvom svjetskom ratu mobilisani su stanovnici Trebavi i upućeni na Kajmakčalan i Solunski front. Preživjeli su se po završetku rata vrtaili svojim kućama. Do Drugog svjetskog rata Trebava i njena sela su bili u periodu najintenzivnijeg privrednog razvoja, da bi sve stalo u Drugom svjetskom ratu. Za vrijeme Drugog svjetskog rata, planina Trebava bila je uporište i sklonište četničkih odreda. Za to vrijeme sukoba i razaranja, Trebava je dosta osiromašila, materijalno i u pogledu stanovništva.

Ozren Početak nastanjivanja Ozrena, Vozuće i Gostovića krije se daleko u vijekovima. Prve pisane vijesti su tek iz 16. vijeka. Druga vrsta spomenika su materijalni ostaci, koji do sada nisu ozbiljnije arheološki istraživani.

Nesumnjivo je da je u predistorijsko i srednjovijekovno doba ovđe bilo života, kao što je to bilo u susjedstvu, preko rijeke Bosne i Spreče (lokaliteti Novi Šeher i okolina Doboja). Kraj obiluje mnogim gradinama, što upućuje na predistorijske tragove; takođe je mnogo i crkvina, a što opet kazuje da je riječ o ostacima iz rimskog doba.

U selu Gradina, jedan lokalitet se zove Crkvina, a vis u neposrednoj blizini Gradić, zaseok sela Borovci se, takođe, zove Crkvina. Na jednom od brda iznad Stoga su ostaci utvrđenja Grada (Gradine), neposredno pod Gradom je Pazarište, a blizu su i Kaursko brdo i Gradac. U Gostoviću je Kaursko gumno, a pored Grabovačkog potoka Gradina; mjesto u selu Kućice zove se Staro Gradište, a tu je, takođe, vis Gradac.

Mnoge su starine ovoga kraja za koje se može reći da su iz Srednjeg vijeka; to su, uglavnom, groblja sa stećcima. Samo je na jednom stećku (Selo Banovići) sačuvan natpis.

Stecak Stećke, kao svjedoke toga vremena, nalazimo na cijelom prostoru Ozrena, Vozuće i Gostovića. Narod ih obično zove „mramor“, a pripisuje ih Grcima, Čifutima ili divovima. Vjeruje se da je Grke iz ovih krajeva otjerala dugogodišnja zima. Ovakvih grobalja ima u selu Bakotiću, na Đeralskom brdu ih je veći broj, ima ih u Donjoj Paklenici na više mjesta, nalazimo ih u Ševarlijama, zatim kod škole u Donjem Rakovcu, na molitvištu u Gornjoj Brijesnici, na Pocjelovu, u Gostoviću i još na mnogim drugim lokalitetima.

Da imena pojedinih naselja ovoga kraja potiču iz daleke prošlosti govori nam naziv vrela Perun ispod planine Ozren, koji je, po svemu sudeći, preuzet iz staroslovenske mitologije. Dva naselja ispod sjeverne padine Ozrena zovu se Kakmuž i Boljanić, oba naziva postoje u istočnoj Hercegovini, što najvjerovatnije upućuje na stari zavičaj ovdašnjeg stanovništva.

U dolini Krivaje, u naselju Hrge, nađeni su bronzani predmeti, kojima se potvrđuje da su još u pradavna vremena ovi prostori bili naseljeni stanovništvom sa visokim stepenom materijalne kulture. Mnogo je predanja i legendi, koje predio vezuje za starine.

Takvo je i predanje o imenu planine Klek u Gostoviću, koje se dovodi u vezu sa vremenom čuvene Marije Terezije.Legenda, naime, govori da je takva valičina, kao što je austrijska carica klekla zadivljena ljepotom krajolika, i tako osta Klek. I naziv planine Udrim potiče iz predslovenskog doba.

Prve pouzdane vijesti o prilikama u ovome kraju su iz 16. vijeka. Godine 1503. u tursko-ugarskom ugovoru o miru pominje se Maglaj, kao važnije utvrđenje na turskoj strani, iz čega se može zaključiti da je Maglaj, kao grad postojao i ranije. Od tada, Maglaj se pominje kao važnije mjesto i upravno središte.

Iz pomenutoga vremena su i prve vijesti o maglajskim Srbima. Ferdinand Harbsburški, kao ugarski kralj, spremao se 1529. godine za rat protiv Turaka, te je tražio oslonca kod domaćih narodnih vođa da se i oni dignu, obećavajući im nagradu. Tako je on tada pisao i Žarku od Maglaja, i Jurašinu od Žepča, i nekom vojvodi Hasanu. Da li su Žarko i njegovi Srbi bili potomci kakvih skorašnjih doseljenika, koje su tek doveli Turci, ili su bili predstavnici starog, autohtonog stanovništva, o tome se pouzdano ne može ništa reći.

Srbi su u 16. vijeku u ovom kraju bili mnogobrojniji i napredni, te u drugoj polovini vijeka podižu manastir Ozren, a u njegovoj daljoj okolini i manastire Vozuću i Gostović. U natpisu o građenju manastira Ozren 1587. godine sačuvano je ime popa Jakova, koji je bio od plemena Marića, o kojima, inače, nema više tragova. Srba iz 16. vijeka vremenom je nestajalo; iseljivani su i stradali u epidemijama i ratovima, a na njihova mjesta su dolazili drugi, tako da među današnjim stanovnicima najvjerovatnije uopšte nema starosjedilaca.

Položaj planine Ozren

Malo je vijesti o zbivanjima iz 17. vijeka, ali ih ipak ima, a one nam govore o tadašnjim etničkim prilikama. Godine 1609. dovršeno je živopisanje manastira Ozren, što je veoma skup posao, a to svjedoči da je kraj tada bio bogat i napredan. Manastir je, zajedno sa cijelom okolinom, živio u blagostanju do austro-ugarskog rata 1683. – 1699. godine, koji će teško pogoditi cijeli kraj. Iz tog vremena je pomen na rod Komnenovića, koji je odselio u Toplu (Boka), gđe je stigao preko Banjana.

Značajan uticaj na nacionalnu strukturu imali su i austro-turski ratovi 1716. – 1718. i 1736. – 1739. godine. Tokom ovih ratova Austrijanci su dva puta osvajali Maglaj. Najznačajnija epizoda u ratu 1683. – 1699. godine bila je provala austrijske vojske pod princom Eugenom Savojskim dolinom Bosne do Sarajeva 1697. godine. Povlačenjem iz Bosne, princ je sa sobom poveo mnoge katolike, koji su polagali velike nade u uspjeh austrijske vojske i pomagali je, te su se time zamjerili Turcima.

Manjih seoba iz Bosne bilo je već početkom pomenutih ratova, a tekle su prema Dalmaciji, Slavoniji, Sremu i Bačkoj. Seobom iz 1697. godine katolika iz doline Bosne je, uglavnom, nestalo (ostala je samo jedna porodica Antolovića na Visu iznad Bakotića). Vijesti iz toga vremena su rijetke i šture, ali sudeći po činjenici da su stradali mnogi manastiri, kako pravoslavni, tako i katolički, na širem prostoru, može se bez sumnje reći da je riječ o teškom i nestabilnom periodu. Dok se broj hrišćana, uopšte, smanjivao, broj muslimana se osjetno povećavao. Pošto je Turska izgubila Ugarsku i Slavoniju, iz tih zemalja muslimani su se povlačili u Bosnu, a mnogi od njih su naselili sela oko rijeke Bosne, Krivaje i Spreče. Jedini pouzdan podatak iz toga doba je o selu Maglajani i Lijevče polju, koje se pominje pod tim imanom 1718. godine. Po jednom opisu Bosne iz 1716. – 1718. godine Maglaj je nevelika tvrđava i ima pograđe od oko 50 kuća, na planini Ozrenu je istoimeni manastir, planina je gusto naseljena i to uglavnom pravoslavnim življem, a pominju se i manastiri Vozuća i Gostović.

Tokom 17. vijeka, a poslije pomenutih ratova, nije bilo većih ratnih stradanja, ali su epidemije kuge zatirale mnoga ognjišta. Bosnu je kuga u 18. vijeku pohodila nekoliko puta. Narodno predanje govori da su Srpska Rječica i Trbuk prije kuge bila muslimanska naselja, a da su muslimani iz Donje Paklenice odselili u selo Šije, preko Bosne. Tada je, vjerovatno, stradalo i srpsko stanovništvo na Ozrenu, neki su odselili, a neki izumrli, ali ipak nije došlo do narušavanja etničke strukture, jer su i novonaseljeni bili pravoslavci iz Stare Hercegovine. Među ozrenskim Srbima uopšte nema starosjedilaca, rijetki su rodovi, koji o sebi i misle da su stranci, a njihove tvrdnje su nejasne. I najbolje očuvana predanja o porijeklu ne sežu dublje od 18. vijeka.

Udruženje Ozrenaca i okoline u Hamiltonu

    Dr Risto Jeremić (1922.god.) – O Porijeklu stanovništva Tuzlanske oblasti

Dr Milenko Filipović – Stari srpski zapisi i natpisi iz sjeverno-istočne Bosne