Banjalučka regija – Novi Grad

Novi Grad je bio najveća raskrsnica drumskog i željezničkog saobraćaja u Pounju i u Bivšoj Jugoslaviji, koji je svoj čvorišni značaj zadržao i do danas kada predstvalja najveću raskrsnicu između Republike Srpske, Republike Hrvatske i Federacje BiH. Ovđe su se stalno ukrštali i ukrštaju se interesi velikih sila, pa je grad bio uvijek u graničnom prostoru, od nastanka 1280. godine do danas. Prvo je bio na granici srednjovjekovne Bosne i Ugarske, kasnije turskog i austrougarskog carstva, do današnjih granica poslije cijepanja druge Jugoslavije.tvrđava Površina urbanog područja grada iznosi 26, 5 km, a ukupna površina katastarske opštine 469,4 km. Na sjeverozapadu graniči tokom rijeke Une sa Republikom Hrvatskom, a na jugu i jugozapadu sa seoskim naseljima Rudice, Čađavica i Crna Rijeka. Na istočnoj strani sa selima Maslovare i Blagaj, Japra i Blagaj Rijeka, a sa sjevera sa selima Poljavnice i Mazić.Novi Grad je samo po imenu novo naselje, jer se u sačuvanim i proučenim dokumentima spominje prvi put 1217. godine, mada se istoričati više slažu u mišljenju da je grad osnovan 1280. godine. TvrdjavaNaKuliŠire područje grada bilo je naseljeno još u antičko doba o čemu svjedoče arheološka nalazišta u selu Donji Rakani i u dolini rječice Japre. Prvo naselje nije moglo nastati na današnjem gradskom području jer je bilo izloženo plavljenju rijeka Une i Sane.Grad je najprije nastao iz dva podgrada /suburbija/ – Podnovi i Ustisana, pod Kulinskim brdom na kojem je stajao tvrdi kaštel akropolskog tipa knezova Babonjića za nadžor riječnog i cestovnog saobraćaja dolinama Une i Sane koje se upravo sastaju ispod Kulinskog brda, gđe su prvi začeci Novog Grada.Srednjovjekovne geografske mape i stari dokumenti vrlo često spominju ovu utvrdu u raznim varijantama njegovog imena kao Novi Grad, Novo Kastro, Novigradec, Kastrum, Ujvar itd. Bio je to nevelik, ali u to doba hladnog oružja teško pristupačan grad, s jednom donžon – kulom sa četiri sprata, oborom, kapikulama i dva kamena zidana objekta za smještaj posade. Njegovo podgrade Podnovi bilo je smješteno na sjevernim padinama Kulskog brda (danas Tunjica i Londža), a podgrade Ustisana na danjašnoj lokaciji željezničke stanice Novi Grad. To je danas gradska četvrt Prekosanje gđe je vjerovatno bilo riječno pristanište za unsko – sanske lađare.Pad srednjovjekovne Bosne pod tursku vlast primoralo je knezove Babonjiće, koji su se zbog utvrđenja Blagaj Grada prozivali blagajski, da stvore savez sa knezovima Zrinskim kako bi se ujedinili i suzbili tursku invaziju. Zahvaljujući toj privremenoj slozi, ovi velikaši uspjeli su 1483. godine nanijeti težak poraz turskoj provalnoj vojsci. Međutim, sloga domaćih feudalaca bila je kratkog vijeka i samo je privremeno odgađala pad Novog Grada pod tursku vlast. Godine 1519. posljednji put na Kulskom brdu se spominje podgrade Ustisana. Još ranije je bio ugrožen Blagaj Grad smješten u dolini Sane, istočno od Novog Grada na udaljenosti od 7 km. Turci su 1537. godine definitivno zauzeli Blagaj Grad, iz njega protjerali posadu i postavili svoje mustafhize. Negđe u to vrijeme pao je i Novi na Kulskom brdu, ali su Zrinski još krajem petnaestog vijeka izgradili Novi Novi na lijevoj obali Une da bi se dalje štitili od turskih prodora. To je usporilo tursko nadiranje na zapad, ali nije spriječilo strahovita pustošenja njihovih provalničkih vojski, koje su ekonomski upropastile čitavu oblast. Austrijske posade su odoljevale napadima sve do 1556. godine, kada je poslije pada tvrđave Kostajnica turski vojvoda Malkoč – beg osvojio grad Novi Novi 1557. godine.Osvajanjem Novog Grada Turci su ovo utvrđenje pretvorili u važnu vojnu bazu za dalji prodor ka Beču. Izgrađen je most preko rijeke Une, a grad je vrlo brzo naseljen muslimanskim stanovništvom. Ovaj Novi Grad je ostao pod turskom vlašću sve do 1687. godine, kada ga je oslobodila banska vojska Petra Erdedija. Muslimansko stanovništvo prebjeglo je preko Une u Bosnu i na prostoru ade Jelenice, danas gradski kvart Stari Grad, izgradilo tvrđavu od balvana i nasipa na prostoru od hotela „Una“ do gradskog muzeja. Godine 1726. počelo je zidanje novog utvrđenja od tesanog, kvalitetnog kamena tako da je po njegovom završetku bio gotovo neosvojiv za ondašnja napadna dejstva i oružja . Prema postojećim skicama turska tvrđava Turski Novi imala je zidove visoke 7 m, jarak širok 6 m, a dubok 3 m, bila je dugačka 200 m, široka 150 m, te imala 5 bastiona /tabija/ i dvije kapikule /ulazne kule/.U Tvrđavu se ulazilo preko dva mosta – lančanika, a jarkom oko tvrđave tekla je voda iz Une. Osvojena je samo jedanput 1788. godine, poslije mnogih juriša i duge opsade dvadesetostruko jače vojske austrijskog feldmaršala Ernesta Gideona Laudona, zahvaljujući velikoj premoći u ljudstvu i artiljerijskim oruđima. Poslije toga granica se ipak stabilizovala na Uni tako da su Turci ostali u Novom Gradu sve do 1878. godine.Godine 1878. po odluci Berlinskog kongresa Austrougarska je okupirala Bosnu i Hercegovinu i tako zauzela, bez otpora, Novi Grad. Okupacione vlasti su 1894. godine do temelja porušile impozantnu novsku tvrđavu, a njen materijal ugrađen je u razne javne i privatne objekte. Slijedeće godine, iz političkih razloga, administrativno mu je promjenjeno ime u Bosanski Novi, koje je nosio sve do 1992. godine kada je odlukom Skupštine opštine dobio svoje pravo ime Novi Grad.“

Zvanična prezentacija opštine Novi Grad