Vladan Desnica
(Zadar, 17. septembar 1905 — Zagreb, 4. mart 1967)
Vladan Desnica rođen je u Zadru u srpskoj porodici Desnica, pravoslavne veroispovesti. Njegov otac je Uroš Desnica, a majka Fani Desnica, rođ. Luković. Vladan Desnica potomak je Stojana Mitrovića Jankovića[1] (oko 1635—1687), u srpskoj narodnoj pesmi poznatog kao Janković Stojan, vođe srpskih kotarskih uskoka u XVII veku, serdara Kotara, kavaljera sv. Marka, konjičkog kapetana, zapovednik tvrđave Ostrovice.
Desnice su srpska porodica poreklom iz Srba u Lici, odakle je pradeda Vladana Desnice, Danilo Desnica, trgovac i posednik, došao u Obrovac gde mu se rodio sin Vladimir Desnica (1850-1922) koji je sa Olgom Janković, kćerkom grofa (conte veneto) Ilije Dede-Jankovića (1818-1874), potomkom Stojana Jankovića, poznatim slovenofilom, pesnikom, prvakom srpskog naroda u Dalmaciji, imao sina Uroša Desnicu (Obrovac, 28. avgust 1874 – Split, 13. jul 1941), pravnika, člana Srpske stranke, nosioca austrijskog viteštva, predsednika Dalmatinske vlade, poslanika u Narodnoj skupštini, senatora, koji je učestvovao u donošenju Zadaraske rezolucije, a kao protivnik austro-ugarske aneksije Bosne i Hercegovine tokom Prvog svetskog rata bio interniran u Italaju. Pošto je konte Ilija Dede-Janković bio poslednji muški izdanak svoje porodice, Jankoviće su po njegovoj kćerki Olgi, nasledile Desnice, celokupnu imovinu u Islamu Grčkom, uključujući dvore Jankovića, porodičnu crkvu zemljišne posede i dr[2]. Uroš Desnica se oženio sa Fani Luković, kćerkom pomorskog kapetana Đure Lukovića iz porodice Luković iz Prčnja u Crnoj Gori[3]. Uroš Desnica je sa Fani Desnica, rođ. Luković imao sina Vladana Desnicu i kćerke Olgu i Natašu.
Vladan Desnica studirao je prava i filozofiju u Zagrebu i Parizu, doplomirao na zagrebačkom Pravnom fakultetu 1930. Radio je kao advokat, a zatim je prešao u državnu službu. 1934 pokrenuo je književno-istorijski godišnjak „Magazin sjeverne Dalmacije“ koji je i uređivao dve godine. Književnim radom počeo je da se bavi pred Drugi svetski rat, a intenzivno tek posle oslobođenja.
Pisao je pjesme, poeme, kratke priče i novele uglavnom sa tematikom svoje rodne Dalmacije. Najpoznatiji roman mu je Proljeća Ivana Galeba objavljen 1957. u Zagrebu. Roman „Zimsko ljetovanje“ objavio je 1950, to je prvi srpski roman sa tematikom iz Drugog svetskog rata. Neke od njegovih pripovedaka imaju antologijsku vrednost: Posjeta, Priča o fratru sa zelenom bradom, Florjanović, Konac dana, Bunarevac, Solilokviji gospodina Pinka. U značajnija dela ubraja se zbirka pesama „Slijepac na žalu“ i drama „Ljestve Jakovljeve“.
Bavio se i filmom, napisao je scenario za film „Koncert“ 1954. jednan od najznačajnijih filmova jugoslovenske i hrvatske kinematografije. Po njegovom scenariju je snimnjen i flim „Prvada“ 1962, a posle njegove smrti „Pred zoru“ 1974 na osnovu istoimene novele, koja je realistička analiza gradsko-seoski odnosa u okviru ratnih dešavanja. 1974 po noveli „Florijanović“ snimnjena je istoimena TV drama. Vladan Desnica je sahranjen u srpskoj pravoslavnoj crkvici Svetog Georgija pored dvora Janković Stojana u Islamu Grčkom. Crkvu u kojoj je sahranjen su uništile hrvatske snage tokom operacije Maslenica u januaru 1993. godine.[4]
Zanimljivo je to da Hrvatska danas smatra da je Vladan Desnica hrvatski pisac i da je pisao hrvatskim jezikom. Osamdesetih godina se otkrilo da je sarađivao i pisao tekstove za Četnički pokret i Četničke novine u Drugom svjetskom ratu. Čak usprkos toj činjenici Hrvatska ne odustaje da Vladana i danas ne uvrsti u udžbenike osnovnih i srednjih škola kao isključivo hrvatskog pisca.
1. Rodoslov Jankovića i Desnica vid. Baština dvora Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.
2. Rodoslov
Jankovića i Desnica, kao i detaljnu porodičnu istoriju vid. Baština dvora
Jankovića, Istorijski muzej Srbije, Beograd 2006, str. 92.
3. Lukovići su porodica katoličke veroispovesti. U bokokotorskom zalivu ima mnogo katoličkih porodica poreklom iz crnogorskih brda, koji su primili katoličanstvom dolaskom u primorje. Simo Matavulj govori o srpskom poreklu Lukovića u knjizi Boka i Bokelji. Lukovići su, prema porodičnom predanju, poreklom iz Foče (Srbinje) u današnjoj Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini, odakle su preko crnogorskih brda, došli u crnogorsko primorje u XVII veku. U prošlosti bili su najbrojnija prčanjska porodica. Rodonačelnik grane Lukovića koja se iz Prčnja preselila u Boku kotorsku, kapetan Marko Luković za zasluge stečene u ratu dobio je od venecijanskih vlasti naslov konte 27. 3. 1773. O Lukovićima iz Prčnja, vid. Don Niko Luković, Prčanj, Kotor 1937, str. 217.
4. Tanjug, Beta (22. 1. 2011.). Godišnjica stradanja Srba u akciji „Maslenica“. Radio-televizija Vojvodine.
- Tajna jakih je u tome da, kad to ustreba umiju biti slabi, a tajna slobodnih da u datom času umiju objesiti o klin svoju slobodu.
- Volja je stvar jakih, želja stvar slabih.
- Smrt je samo za druge. Ona pripada ne-ja.
- Svi smo mi najogorčeniji onda kada branimo nevrijednost u nama.
- Ljudi vide sebe onakve kakvi bi željeli da budu. Iz nekog razloga skoro svako želi biti nešto što nije, neko drugi.
- Pitam se, zbog čega strah, zašto ljudi kriju svoje pravo lice. Boje li se da će biti povrijeđeni ili ispasti smiješni ako se pokažu u pravom svjetlu.
- Čovjek je skup intimnih kotradikcija zašivenih u jednu kožu.
- Prozreti ljude znači vladati njima.
- Nostalgija za mjestima tek je opsjena: svaka je nostalgija nostalgija za jednim nestalim vremenom i za jednim nestalim ‘ja’ u njemu.
- Prava umjetnost počinje onđe gđe prestaje sujeta.
- Naučio sam da je svaka žurba uzaludna i svaki nemir jalov; svejedno se dočeka sve, svejedno se otkrije smisao ili besmisao svega. Svejedno čovjek obiđe čitav svoj krug. Pa našto onda tolika žurba?