Sava Bjelanović
(Đevrske, 15. oktobar 1850. – Zadar, 2. mart 1897)
Političar, vođa Srba u Dalmaciji i narodni poslanik u pokrajinskom Dalmatinskom saboru. Sava je rođen u imućnoj porodici od oca Andrije i majke Ane, kćeri Pane Sabljića, srpskog zastupnika na prvom Dalmatinskom saboru u Zadru. U sedmoj godini ostao je bez oca.
U Zadru je učio osnovnu školi i gimnaziju na italijanskom jeziku.1874. godine upisao se na pravni fakultet u Beču. Tamo je osnovao đačko društvo „Jedinstvo“ i bio mu je predsednik.
Za vrijeme Hercegovačkog ustanka prikupljao je pomoć i pokretao brojne akcije za pomoć izbjeglicama. Nakon završetka studija nije prihvatio sudijsko mjesto u Bosni, koje mu je ponudila Zemaljska vlada u Sarajevu.
Godine 1880. Bjelanović pokreće i uređuje u Zadru Srpksi list. Kad je zabranjen ovaj srpski glasnik, 1888. godine, Bjelanović ga nastavlja izdavati pod imenom Srpski glas, koji je izlazio sve do 1905. godine. Time je srpska misao u Primoriju a i mnogo šire imala organ preko kojeg se širila. Zahvaljujući tome, ona se konstituiše i transformiše u Srpsku stranku. Bjelanović je u tome glasniku objavljivao svoje napise pod pseudonimima.
Zastupnik je u Dalmatinskom saboru u Zadru od 1883. godine pa sve do svoje smrti. Proputovao je Crnu Goru, Austriju, Češku, Ugarsku, Srbiju, Italiju. Pred smrt (1897) izabran je za srpskog zastupnika u Bečkom parlamentu u izbornom kotaru Šibenik-Skradin-Knin-Drniš.
Bjelanović je bio i publicista i književnik. Prvi novinarski članak objavio je u Miletićevoj Zastavi (1871. godine). Kroz pisane radove, između ostalog, osuđivao je i okupaciju Bosne i Hercegovine, ustao protiv vjerske intolerancije u Dalmaciji i dr. Našu književnost obogatio je putopisima, feljtonima, književnim recenzijama, osvrtima u listovima i izdanjima knjiga.
Sava Bjelanović je jedan od osnivača i prvi predsjednik primorske Srpske narodne stranke.
Sava Bjelanović je činio velike napore oko podizanja i otvaranja narodnih osnovnih škola po selima Dalmatinske zagore. Narodna prosvjeta bila je stalno u vrhu njegovih misli. Zahvaljujući njemu i njegovij brizi, ozidano je nekoliko osnovnih škola u selima Kninske Krajine, Bukovice i Ravnih Kotara. Među tim školama bila je i škola u njegovom rodnom selu, Đevrskama, koja je nosila njegovo ime. Škola Savo Bjelanović u Đevrskama zapaljena je u septembru 1995. godine, nakon Oluje i nije obnavljana od tada.
Umro je u Zadru, gdje je i provjeo veći dio života. Sahranjen je u selu Đevrske, na gorblju kod pravoslavne Ckrve Sv. proroka Ilije.
„Kada je smrt otela sprkom narodu neustrašljiva borca za prava njegov Savu Bjelanovića, sva štampa srpska jednodušno opomenu narod naš da je izgubio sina koji je stvaro epohu u životu narodonom. Tada se stadoše povlačiti paralele između onog stanja kakvo je, stupajući na polje javnog rada, zatekao u svojoj postojbini Sava Bjelanović vođ srpstva u Dalmaciji, i stanja koje je ostalo nakon smrti njegove…Na divnom Srpskom Primoriju Jadranskog mora protiv srpske svjesti ne fijuče handžar, ne seva puška: to je suvišno nemoćno oružije za njezino ugušivanje. Na Primoriju su se protiv srpske svjesti digli jači gorostasi: Dante i Ariosto, uticaj jedne velike kulture, moćna organizacije jedne silne crkve, sav aparat jedne moderne velike države. Biti i hteti ostati Srbin na Jadranskom Primoriju, značilo je odreći se karijere i napretka, spokojna života i mirna opstanka. Srbin – to je bilo jedno isto na Srpskom Primoriju što i nepomirljivi protivnik postojećeg stanja, državni neprijatelj, skoro buntovnik i veleizdajnik…“ (Znameniti Srbi 19. vjeka)
Izvor:www.tromedja.rs
nastavak
Marko Car: Sava Bjelanović -Jedan pogled na pisca