Patrijarh srpski Makarije
Prvi patrijarh Srpske pravoslavne crkve kada je ona obnovljena kao Pećka patrijarhija 1557. Godine. S trona se povukao 1571., a umro 1574. Godine.
Njegov brat ili bliži srodnik bio je turski veliki vezir Mehmed – paša Sokolović koji je zaslužan za obnavljanje Pećke patrijarhije. Prije toga, ovaj prostor je bio pod upravom Ohridske arhiepiskopije. Međutim nisu svi prihvatili ovakvo stanje, pogotovo metropolit smederevski Pavle koji je težio samostalnom upravljanju srpskom crkvom. Obnavljanje Pećke patrijarhije 1557. Imalo je za cilj riješiti stanje raskola i stabilizirati unutrašnje stanje Otomanskog carstva.
Prostor patrijaršije obuhvaćao je pored zemalja cara Dušana i Uroša Nemanjića, još i područja Bačke, Banata, Baranje, Srijema, Slavonije, Bosanske krajine, Bosne, Like, Krbave i Dalmacije, i imao je više od četrdeset episkopija, među njima i novoosnovane: Trebinjsku i Požešku. Pećka patrijaršija funkcionirala je do 1766. Kada je ponovo ukinuta i taj prostor potčinjen Carigradskoj patrijarhiji.
Patrijarh Makarije je od sultana dobio sve povlastice koje je imao carigradski patrijarh: upravljanje crkvenom imovinom, naplaćivanje crkvenih dažbina, naslijeđivanje imovine onih koji su umrli bez nasljednika, potvrđivanje pravila svih esnafskih organizacija, suđenje u bračnim sporovima i predmetima kaznene prirode.
Za vrijeme patrijarha Makarija obnovljeni su manastiri Banja kod Priboja, Gračanica, Studenica, Pećka patrijarhija, Budisavci na Kosovu. U manastirima je oživjela ikonopisačka, zlatarska i prepisivačka djetalnost. Umjetnosti, književnost i cjelokupna srpska kultura doživljavaju tada svojevrsnu renesansu.
Zbog bolesti povukao se s trona 1571. Godine predajući ga svom sinovcu Antoniju Sokoloviću. Umro je 1574. Godine. Srpska pravoslavna crkva ga svetkuje na dan 30. Kolovoza po julijanskom, tj. 12. Rujna po gregorijanskom kalendaru.
Odbor akademika Srpske akademije znanosti i umjetnosti ga je 1993. Godine uvrstilo na popis sto najznačajnijih Srba.
Vikipedija
Prvi Patrijarh obnovljene Pećke Patrijaršije
Uzvišeni primer Svetog Makarija Pećkog
Na razmeđu 15. I 16. Veka rođen je sveti Makarije Sokolović, prvi patrijarh obnovljene Pećke patrijaršije. Vaspitan u pobožnom duhu, sveti Makarije je krenuo putem istrajnog monaškog podviga koji ga je doveo do Svete Gore. Iz hilandarskih dana, pod Makarijevim imenom sačuvan je spis „O knjizi Ptolomeja”. Uz pomoć izvoda iz dela geografa i astronoma Klaudija Ptolomeja (2. Vek pre Hrista) , dat je prikaz centralnih balkanskih teritorija koje su Srbi naseljavali u to vreme. Iz Svete Gore, sveti Makarije se vratio u Srbiju gde je, po Božjem promislu, izabran za prvog patrijarha obnovljene Srpske Crkve (1557).
Po blagoj volji blagog Gospoda, sveti Makarije je preuzeo upravu nad obnovljenom Patrijaršijom (1557) , u vreme kada je Osmanskim carstvom vladao sultan Sulejman Drugi (1520 – 1566). Zapis u psaltiru štampanom za vreme mileševskog igumana Danila (1557) prvi govori o patrijarhu Makariju koji „predržava” obnovljeni presto sv. Save, prvog arhiepiskopa i učitelja srpskog. Jedan drugi zapis precizira da je blaženi Makarije „prvi patrijarh po drugom obnovljenju ovog časnog prestola”, što govori da je u to vreme cenjen i uvažavan napor mitropolita smederevskog Pavla na vaspostavljanju samostalne Srpske Crkve (1529 – 1541). Po kasnijoj izjavi svetog patrijarha Gavrila Rajića datoj ruskim vlastima, Pećkoj patrijaršiji je pripadalo 40 eparhija. Trudom svetog Makarija obnovljeno je sedište patrijaršije, pećki manastir, sa hramovima Sv. Apostola, Sv. Dimitrija, Sv. Bogorodice Odigitrije i Sv. Nikole. Iz dokumenata saznajemo da je pećkom manastiru bila je pripojena „Kuzmina peštera” (manastir „Kuzmikan” u turskom zapisu). Monasi su obavljali i sokolarsku (šahindžijsku) službu, a u samoj Peći su imali na raspolaganju manastirske kuće grupisane u zasebnu mahalu. Obnovljeni manastir, opasan zidinama, podsećao je savremenike na grad. Prema zapisu dijaka Simona, patrijarh je najradije boravio upravo u pećkom gradu: „Tu je njegovo mesto, tu on prebiva” (1562). U ovom zapisu se navodi da sv. Makarije upravlja srpskom i pomorskom zemljom i drugim krajevima iz sedišta patrijaršije.
Po patrijarhovoj želji živopisana je spoljna (Danilova) priprata pećkog manastira (1565). U priprati je naslikan sv. Makarije Rimski (3. Vek) , čije ime je sv. Makarije Pećki poneo na monašenju. Zografi su naslikali i fresku „Sabor sv. Simeona Mirotočivog”, na kojoj su se oko sv. Simeona okupili srpski svetitelji, kao pouzdan znak obnove Srpske Crkve. Na freskama su prikazani i sveti srpski arhiepiskopi od sv. Save Prvog Nemanjića do Danila Drugog Pećkog, i patrijarsi od sv. Joanikija Drugog do Save Petog. Prvi put su zajedno naslikana četiri slavna slovenska pustinožitelja: sv. Jovan Rilski, sv. Joakim Osogovski, sv. Prohor Pčinjski i sv. Gavrilo Lesnovski, što su prihvatili i drugi zografi. Likovi četvorice angelopobodnih podvižnika izražavali su duboke korene pravoslavne duhovnosti među Južnim Slovenima i njihovu privrženost volji Gospoda našeg Isusa Hrista.
Nastojanjem sv. Makarija Pećkog obnovljeni su i živopisani: hram Preobraženja Gospodnjeg u pećkom selu Budisavci (1568) i priprata manastira Uspenja Presvete Bogorodice u Gračanici (1570). Po mišljenju O. Zirojević, patrijarhovim zadužbinama pripada i manastir Vrelo Prečiste u pećkoj nahiji ( „Crkve i manastiri na području Pećke patrijaršije do 1683. Godine”, Beograd, 1984). Uzvišeni primer svetog Makarija Pećkog nadahnuo je i ostale ktitore, pa je za kratko vreme verni narod podigao i obnovio veliki broj pravoslavnih hramova.
Sveti patrijarh Makarije je voleo rukopisne knjige. Sa puta u Carigrad, sveti patrijarh je doneo primerak „Panegirika” za svoje duhovno čedo, taha Dionisija (1561). Osim toga, sv. Makarije je pronašao Četvorojevanđelje koje je bilo oteto od Patrijaršije, otkupio ga i vratio „svojoj crkvi i materi svih crkava” u Peći (zapis đakona Dionisija, 1561). Delo Jevtimija Zigabena, poznato pod nazivom „Duhovno oružje” ili „Sveoružje bogoslovlja”, prepisano je „po zapovesti pećkog patrijarha, a troškom episkopa Dionisija” (1567/1568). Treba pomenuti da se bivši carigradski patrijarh Joasaf Drugi posebnom „Poslanicom” (1565) obratio svetom Makariju Pećkom, očekujući od njega razumevanje i podršku.
Tokom svog rada, patrijarh je bio okružen umnim arhijerejima. Zapis na jednom antiminsu posebno pohvaljuje učenog hvostanskog mitropolita Pahomija Grka (1566). Patrijarh Makarije je veoma cenio hilandarskog arhimandrita Silvestra, koji je doneo mnoge korisne stvari iz Srbije (1554/1555) i prepisao „Nomokanon” Svetoga Save (5. Februara 1560.). Na Makarijev predlog, Silvestar Hilandarac je hirotonisan za raškog mitropolita na saboru u Peći (1560). Na gračaničkoj fresci, „Pogreb mitropolita Dionisija” (1570) prikazano je kako patrijarh Makarije, okružen hercegovačkim mitropolitom Antonijem i episkopima, služi opelo mnogopoštovanom Dionisiju Sokoloviću.
Velika nevolja naišla je na Srpsku Crkvu u vreme Sulejmanovog naslednika. Novi sultan, Selim Drugi (1566 – 1574) je promenio način oporezivanja pravoslavnih hramova. To je dovelo do nemilosrdnog finansijskog pritiska na Crkvu i do gašenja manastirskih štamparija (1568/69). U jednom letopisu, prema Olgi Zirojević, dat je potresan opis ovih događaja: „Pusti car (Selim) il – jazidži (popisivače) i prodade crkve i manastire”. Uzvišeni patrijarh je tvrdim uzdanjem u Gospoda i dubokom molitvom odoleo svim iskušenjima i hrabro sproveo lađu srpske Crkve u tiho pristanište.
Poslednji veliki ktitorski poduhvat sv. Makarija je bila obnova manastira Sv. Nikole u Banji, kod Priboja (1572) , zadužbine sv. Kralja Stefana Dečanskog. Na fresci u ovom manastiru prikazano je kako sveti Makarije poverava patrijaršijski tron vrednom Antoniju Sokoloviću. Novi patrijarh je preuzeo kormilo Crkve u vreme kada se na hrišćane izlila velika mržnja zbog poraza Osmanlija u kiparskom ratu (1570 – 1573). Mada se povukao sa trona, sveti Makarije je i dalje bio, po zapisu jednog monaha, okružen episkopima. Sveti Makarije Sokolović se upokojio početkom jeseni 1574. Godine, a njegove mošti su položene u pećku pripratu, čiji je ktitor bio. Bio je dobar, krotak i pravedan prvosveštenik.
Ugodivši Gospodu, blaženi Makarije je postao novi Joanikije Pećki, od kojeg je ponovo potekla loza srpskih patrijaraha (Antonije, Gerasim, Savatije, Jerotej, Filip, sv. Jovan…). U očima naroda on je ostao upamćen, poput drevnih junaka iz narodnih epskih pesama, po hrabrosti, čestitosti i plemenitosti. Zahvaljujući njegovom podvigu, rod Sokolovića je dao četiri patrijarha (sv. Makarije, Antonije, Gerasim, Savatije) koji su, jedan za drugim, pravilno upravljali rečju Istine, poput četiri slavna pustinožitelja sa pećke freske, među balkanskim hrišćanima.
Pravoslavlje
dr Đorđe T. Vuković
Patrijarh vezirov rođak
Mehmed-paša Sokolović otet je iz rodnog mesta u Bosni još kao dečak u krvavom danku, i u Otomanskom carstvu je uspeo kao malo koji poturica.
Sa mesta beglerbega Rumelije popeo se do zvanja samog velikog vezira, kod sultana Sulejmana Veličanstvenog.
Tada je počeo da radi na obnavljanju moći Pećke patrijaršije u Srbiji. Turcima je jačanje pravoslavne crkvene vlasti na zapadnim granicama otomanske države bio dvostruki dobitak.
Raja je sticala poverenje u Portu, tursku vladu, a sultan je među najratobornijim Balkancima dobio posrednika preko koga je, kao i u slučaju carigradskog patrijarha, mogao da drži nadzor nad tim, često nemirnim delom carstva.
Prvi patrijarh obnovljene Srpske crkve postao je 1557. Makarije Sokolović, blizak rođak Mehmed-pašin, koji mu nije bio brat, kako se dugo verovalo. U tu stolicu je stigao sa mesta hilandarskog arhimandrita.
Oživljavanje Pećke patrijaršije ukinulo je Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu isključivu nadležnost nad svim porobljenim hrišćanima.
Time je, zapravo, smanjena moć koju su uzele porodice fanariota, grčke elite u Carigradu, koje su do tada davale patrijarhe. Novi srpski patrijarh je dobio nadležnost nad svim srpskim zemljama na Balkanu, ali i zvanje vrhovnog episkopa Bugara.
Osnovao je nove eparhije sa sedištima u Budimu, Pečuju, Segedinu, Aradu, Temišvaru, Vršcu, manastirima Orahovici i Rmnju, kao i eparhiju Samokovsku, Tetovsku i Mašku.
Naredio je gradnju novih bogomolja i obnovu manastira Banja kod Priboja, Gračanice, Studenice, Budisavaca, Patrijaršije u Peći. Sultan je Makariju dao iste povlastice koje je imao i carigradski patrijarh. Crkva je nasleđivala imovinu onih koji su umrli bez naslednika, sudila u bračnim sporovima i krivičnim predmetima. Upravljala je crkvenom imovinom i prikupljala od hrišćana i latinskog i grčkog obreda jednake crkvene namete.
Patrijarh Makarije je opravdao naziv prvog srpskog milet-baše, narodnog vođe. Tu titulu je dobio u Carigradu od svog rođaka, velikog vezira Mehmed-paše Sokolovića.
Sa puta u Carigrad doneo je Panegirik za svoje duhovno čedo, đaka Dionisija. Pronašao je Četvorojevanđelje koje je bilo oteto od Patrijaršije, otkupio ga i vratio.
Okružio se umnim arhijerejima, a sveštenike i monahe podsticao da putuju i obrazuju se, štampaju knjige. Tri godine pred smrt, posle koje je proglašen svecem, Makarije je 1571. tron patrijarha prepustio svom sinovcu Antoniju Sokoloviću.
Ovaj patrijarh, koji je bio zapamćen i kao daroviti slikar, umro je posle svega četiri godine službe.
Nasledio ga je rođak Gerasim, koji je, kao i ostali pripadnici moćnih Sokolovića, održavao dobre odnose sa portom u Carigradu.
Oko 1587. nasledio ga je Savatije Sokolović, zahumsko-hercegovački mitropolit i ktitor manastira Pive.
Dok je turska država proživljavala najslavnije dane, šireći se na sve strane, porta i srpski poglavari su živeli u saglasju. Kraj „medenog meseca“ obeležila je pobuna Srba u Banatu.
Vinovnici su, navodno, klicali ime Svetog Save. Zapisi kažu da je temišvarski paša tada vršačkog vladiku „odro na meh“, a posle poraza, hrišćani su bežali u Erdelj, kod kneza Žigmunda Batorija.
Sveta stolica je tada, od kraja 16. veka, već nagovarala zapadne države da povedu krstaški rat protiv Turaka, a one su se trudile da na boj pokrenu žitelje Balkana, naročito ratoborne Srbe i Albance. U to doba patrijarh srpske crkve bio je okretni i hrabri Jovan Kantul.