Jevto Dedijer
(15. avgust 1880 — 24. decembar 1918)
Docent geografije na Beogradskom univerzitetu. Rođen je 15. avgusta 1880. godine u selu Čepelica, kod Bileće (Hercegovina).
Kao gimnazijalac u Mostaru, počeo je da studira sela prema Uputstvima Jovana Cvijića. Studirao na Velikoj školi u Beogradu i na Univerzitetu u Beču, gde je doktorirao 1907. godine.
Bio je zaposlen u Zemaljskom muzeju u Sarajevu do aneksije Bosne i Hercegovine (1908). Potom je profesor na bogosloviji u Beogradu, a od 1910. godine docent geografije na Univerzitetu u Beogradu.
U Prvom svetskom ratu emigrirao je u Francusku, a zatim u Švajcarsku. Po završetku rata vratio se u zemlju, gde je i umro 24. decembra 1918. godine u Sarajevu.
***
Terenskim radovima, izvođenim po Cvijićevim Uputstvima za ispitivanje sela, vrlo rano, još u gimnaziji, priključio se i Jevto Dedijer, čvrsto rešen da svoju pamet i polet (a kasnije obrazovanje i ugled) stavi u službu nacionalne stvari. Obradio je celu Hercegovinu, svoj rad ugradivši u Naselja srpskih zemalja, seriju esencijalnih knjiga – tapija, udžbenika srpskog samopouzdanja i samopoštovanja tako potrebnih u ovim vremenima. Antropogeografski problemi Balkanskog poluostrva, Cvijićev je rad i naziv utabane staze kojom su išli Jevto Dedijer, Obren Kozić, Stjepo i Vladimir Trifković, Petar Kočić (pokrivao je oblast Ratkova i Zmijanja) i mnogi drugi nacionalni pregaoci, čijim istraživanjima mi današnji Srbi dugujemo saznanje o poreklu dubljem od tri – četiri kolena.
SRBIJA, STARA I NOVA. Okretanjem državne politike ka srpskom jugu u svoj punoći zasijalo je saglasje vladajuće i naučne elite. I sam dr Jevto Dedijer sve češće je bacao pogled ka Staroj Srbiji, “našoj etnografskoj matici, centru slavne Nemanjića kraljevine i carevine i njenom najkulturnijem delu“, tradicionalno srpskim predelima ostalim izvan granica dve na Berlinskom kongresu priznate srpske države.
Ove oblasti, opisane i omeđene autoritetom velikog Jovana Cvijića, doživele su doradu iz pera samog J. Dedijera i, na osnovu prirodnih osobina (klima, vegetacija…), podelu na skopsku (mediteranski deo) i kosovsku (srednjeevropski) Staru Srbiju, u koju je uključena Metohija i Stari Ras. Balkanski oslobodilački ratovi bili su tačka kristalizacije snova i težnji mnogih srpskih generacija i veliki uzlet naučne misli dr Dedijera. Uz Hercegovinu, Nova Srbija, delo simboličnog imena, najvažniji je rad Jevta Dedijera, svetlost dana ugledao 1913. godine u izdanju Srpske književne zadruge, i danas važne nacionalne ustanove.
Ova obimna geografsko – antropogeografska studija ukrašena je sa 40 probranih fotografija, većim delom iz lične zbirke Jovana Cvijića ili u vlasništvu Srpskog geografskog zavoda. Na samom kraju knjige nalazimo i kartu Nove Srbije koja je, uz Cvijićevu dozvolu, izrađena u Geografskom zavodu universiteta. Pored opisa geografskog položaja, oblika (plastike) zemljišta, osobina rečnih i morskih slivova, Nova Srbija nam dočarava i izgled novooslobođenih varoši, tipove kuća, trgovinu, zanatstvo i versko – etnički presek stanovništva. Po naročitoj želji gospodina sekretara SKZ – a, knjiga je zagazila i na tle srodne nauke – istorije, beležeći i “tri najznačajnija spomenika stare srpske kulture“ – Pećku Patrijaršiju, Visoke Dečane i Gračanicu…
Jovan Cvijić i Jevto Dedijer, vrhunski obrazovani i svetski priznati kapaciteti, mnogo su đonova odrali obilazeći srpske nedođije, sakupljajući i sistematizujući naučnu građu za buduće generacije Srba. Primera radi, pored primorskih, dinarskih, panonskih i moravskih, redovno su u razmatranje uzimali i vardarske Srbe, dok su pravoslavno stanovništvo Stare Srbije (Raške, Metohije, Kosova i današnje Makedonije), uz nešto Grka i Cincara, uvek označavali kao SRPSKO. Kada bi mogli sada da nas vide gde smo, kakvi smo i koliko se nas srpskim imenom zove, sebe bi svrstali u sam vrh dugačke srpske liste protraćenih života…
Dejan Šunjka
Bibliografija
- „Bilećke Rudine“, „Srpski etnografski zbornik“, 1903.;
- „Glacijalni tragovi na Zelengori, Tovarnici i Magliću“, „Glas SA“, 1905., LXIX;
- „Hercegovina i Hercegovci“, „Letopis Matice srpske“, 1912., 289;
- „Stara Srbija“, SKG, 1912., 25;
- „Nova Srbija“, SKZ, 1913., 154;
- „Stočarske zone u planinama dinarske sisteme“, „Glasnik Srpskog geografskog društva“, 1914, 3-4.