Vrginmost
Vrginmost je naseljeno mjesto i sjedište opštine u Sisačko-moslavačkoj županiji, Republika Hrvatska.
Vrginmost se nalazi u prelaznom pojasu Banije i Korduna, jer Petrova gora kao međa dvije šire regije ne predstavlja jasnu i značajnu prirodnu granicu dvije oblasti. Stanovnici se smatraju kordunašima. Ovo je i pogranično područje sa BiH, prema opštini Velika Kladuša. Najbliži veći grad je Karlovac, udaljen 40 km.
Geografski položaj
Vrginmost se nalazi u prelaznom pojasu Banije i Korduna, jer Petrova gora kao međa dvije šire regije ne predstavlja jasnu i značajnu prirodnu granicu dvije oblasti. Stanovnici se smatraju kordunašima. Ovo je i pogranično područje sa BiH, prema opštini Velika Kladuša. Najbliži veći grad je Karlovac, udaljen 40 km.
Šire područje Vrginmosta je izrazito brežuljkast kraj, odnosno spada u nisko pobrđe. Prosječna nadmorska visina je oko 200 metara. Veći dio teritorije je pokriven prolaznim šumama i šumarcima među kojima se ističu: Kremešnica koja se prostire od Sjeničaka prema Lasinji, Medveđak, Katićkosa, Trepča, Tukleč i Abez između sela Sjeničaka, Utinje i Pješčanice, zatim Topličke kose sjeverozapadno od Topuskog, Debela kosa između sela Katinovca i Crnog Potoka, kao i istočne padine Petrove gore u graničnom području prema susjednoj opštini Vojnić, sa predjelima Kijak, Hrastovac, Magarčevac, Španova poljana i najvišim vrhom Petrove gore – Petrovcem, na nadmorskoj visini od 507 metara.
Izuzev Kupe u sjevernom dijelu kraja i Gline u graničnom pojasu prema Bosni, odn. području Velike Kladuše, većih vodenih tokova gotovo i da nema. Sa druge strane, ovaj prostor bogat je potocima i izvorima. Od većih potoka ističe se Velika Trepča, koja izvire ispod južnih padina Jurinih brda, protiče kroz Vrginmost, pored Kirina i Čremušnice, da bi kod zasioka Lukinić primila Malu Trepču i dalje do ušća u Kupu jugoistočno od Lasinje tekla kao Trepča. Od ostalih većih potoka ističu se Mala Utinja, koja izvire na istočnim padinama šume Medveđak, protiče kroz selo Sjeničak i uljeva se u Kupu kod mjesta Skakavac. Zatim, Čemernica, koja izvire na istočnim padinama Petrove gore, kod sela Podgorja i uljeva se u Glinu kod Gređana i Perna koju čine slivovi sa istočnih padina Petrove gore između Hrastovca i Španove poljane, a uljeva se u Glinu kod Starog Sela Topuskog.
Klima je umjereno-kontinentalna. Temperature u julu su iznad +20 stepeni, a zimi se spuštaju i do -20 °C. Zemljište nije posebno plodno. Spada u grupu „posnih“ i „kiselih“ zemljišta. Od bjelogorične šume najviše je bukve, hrasta, graba i pitomog kestena. Brežuljci obiluju brezovom šumom.
Ime
Poslije pada Srpske Krajine, ime naselja Vrginmost je 1996. bilo nasilno promijenjeno, bez prethodno održanog referenduma o promjeni imena grada, pa se mjesto od 1996. do 2012. zvalo Gvozd. U skladu sa željama većine stanovništva, 23. oktobra 2012. godine, opštinsko vijeće vratilo je naselju viševjekovno ime Vrginmost. Ime opštine za sada ostaje Gvozd, jer su odluke o promjeni naziva grada ili opštine u nadležnosti Sabora Hrvatske.
Ime Gvozd je inače stari naziv za Petrovu goru nazvanu tako po mjestu pogibije starohrvatskog vladara Petra Svačića. Samo naselje Vrginmost je smješteno jugoistočno od Gvozda i od svog osnivanja nosi naziv Vrginmost ili po starijem pravopisu Vrgin- Most i ne vuče nikakvu etničku konotaciju, pa je ostalo nejasno koji je bio razlog promjene imena mjesta. Prva inicijativa vraćanja viševjekovnog naziva mjesta – Vrginmost pokrenuta je još 2002. godine, ali su nadležne institucije ovu inicijativu proglasile „neustavnom“, jer je zatraženo da se o toj inicijativi prethodno izjasne predstavnici mjesnih odbora u kojima bi bilo sprovedeno glasanje za takvu odluku. Nova opštinska vlast izvršila je potpuno legalnu proceduru, sprovela sve zahtjeve državnih institucija i na taj način ostvarila pravo da donese odluku o vraćanju starog imena mjesta. Od svih vijećnika samo je predstavnik HDZ-a bio protiv, pa je odluka o promjeni naziva postala punovažna još u mjesecu julu, ali je konačna odluka o promjeni imena mjesta zvanično prošla procedure i proglašena 23. oktobra 2012. godine. Ostalo je još da se u Saboru Hrvatske zvanično promijeni i ime opštine.
Sama promjena imena nije stvorila konfuzije i rasprave u trenutku donošenja odluke, u julu mjesecu. Poslije zvanične odluke od oktobra javnost u Hrvatskoj, mediji, prije svega izvještavanje o događaju „Nove TV“, dovela je do zakasnjele reakcije koja je probudila određene međunacionalne tenzije. Dugo je opštinska vlast u Vrginmostu čekala i od preduzeća „Hrvatske ceste“ da se postave nove table na ulazima i izlazima iz grada sa imenom Vrginmost. Krajem oktobra table su postavljene, a jedna na ulazu u grad je prežvrljana sprejom. Stvorena je napeta situacija u kojoj službenici MUP-a, danonoćno čuvaju table sa imenom mjesta. U hajku protiv odluke o promjeni imena uključile su se i Hrvatska stranka prava i HČSP, udruženja ratnih veterana, kao i lokalno rimokatoličko sveštenstvo. Neki mediji iznose čak i lažne tvrdnje o nacionalnom sastavu stanovništva koje se inače lako mogu provjeriti na zvaničnom sajtu Državnog zavoda za statistiku o tome da se „96% stanovnika Gvozda koji su Hrvati protive odluci o promjeni imena“.
Istorija
Naselje Vrginmost prvi put se pominje početkom 18. veka, a dobilo je ime po izvjesnom Vrgi, koji je ovdje sagradio kuću i mali most preko rijeke.
U Drugom svjetskom ratu, u avgustu mjesecu 1941. godine ustaše su ubile 1.564 [4] Srba iz Vrginmosta i okoline u pokolju u Glinskoj crkvi. Ubijeno je i najmanje 116 djece[traži se izvor od 12. 2013.]. Tada su i spaljena srpska sela u okolini, kao i hram Sv. proroka Ilije, podignut 1773. godine. 1942. Vrginmost su oslobodili Partizani (vidi Bihaćka operacija 1942.)
U samom mjestu Vrginmost, u toku NOB-a, u partizanskim jedinicama je bilo oko 20 lica, od kojih je 6 poginulo, a među preživjelima je bilo 5 nosilaca „Partizanske spomenice 1941.“. Od strane neprijatelja je ubijeno 38 mještana, 3 su umrla od tifusa, a 3 su žrtve rata.
Pobijeni mještani bili su prezimena: Ajdinović, Arbutina, Babić, Branković, Crevar, Dančula, Ivković, Janjanin, Jarčov, Jovičić, Korkut, Lapčević, Ličina, Lukač, Malbaša, Malobabić, Miličević, Mitić, Mraović, Mrkobrada, Nastašić, Paunović, Radanović, Rodić, Rončević, Samardžija, Tepšić i Vladić – svi Srbi.
Do 1991. godine opština Vrginmost bila je u sastavu nekadašnje Zajednice opština Karlovac. Referendumom od 3. februara 1992. stanovništvo se većinski odlučilo za pristupanje tadašnje opštine Vrginmost SAO Krajini. Padom Krajine, poslije operacije „Oluja“, najveći dio stanovništva odlazi u izbjeglištvo, ugl. u Srbiju i Republiku Srpsku. Jedan dio stanovništva kasnije odlazi i u treće zemlje. Vrginmost postaje opština sa novim imenom Gvozd, nametnutim 1996. godine. Kao teritorijalno umanjena u odnosu na prijeratnu, današnja opština obuhvata 19 naselja i nalazi se u sastavu Sisačko-moslavačke županije. U međuvremenu prostor je naseljen Hrvatima, većinom izbjeglim iz Bosne i Hercegovine. Manji broj uglavnom starijeg srpskog stanovništva vratio se u svoja prethodna mjesta stanovanja.
Ustaški zločini u Drugom svetskom ratu
U srezu Vrginmost masovno su ubijani žene i deca od strane ustaša. Često su ih zatvarali u seljačke kuće, koje bi zapalili i svi bi unutra izgoreli. Ustaše su takođe nagonili žene da pasu travu. U pojedinim mestima sreza Vrginmosta posle silovanja srpskih žena i devojaka ustaše bi im „odrezali grudi i polne organe“ govoreći: „Nećete više rađati srpske pse“.
Josip Klemenčić mesar i opštinski komesar iz Vrginmosta, za vreme pokolja stanovništva i paljenja sela u bihaćkom srezu opljačkao je od Srba „veliku sumu papirnog novca i i više kilograma srebrnog novca“.
Srbi iz sela Sjenička koji su jula 1941. godine došli u Vrginmost da traže dozvolu za vršidbu žita, pohvatani su i ubijeni. Tada je u jednom danu stradalo 20 Srba iz Sjenička.
U srezu Vginmost vlasti su naredile svim seljacima da sa porodicama dođu u sresko mesto radi pokrštavanja. U opštini Čemernici predsednik opštine Josip Živčić naredio je „da svi Srbi muškarci od 16 do 60 godina moraju 3. avgusta 1941. godine neizostavno doći u Vrginmost, gde će ih dočekati rimokatolički župnici i prevesti ih u rimokatoličku veru. Tada niko više neće smeti da dirne pokrštene Srbe i oni će biti ravnopravni sa Hrvatima“. U naredbi je još stajalo da svi koji toga dana ne dođu da se pokrste, biće kod svojih kuća ubijeni. Stoga je, sasvim razumljivo, što se toga dana okupilo u Vrginmostu oko 1.200 lica. Ustaše su razdvojile muškarce od žena, pa žene pustili kućama sa decom, a ljude poubijali. Ovakvih i sličnih primera bilo je bezbroj.
Stanovništvo
Na posljednjem popisu stanovništva iz 2011. godine, na području opštine ukupno je popisano 2.970 stanovnika, a u samom mjestu Vrginmost popisano je ukupno 1.095 stanovnika
Po popisu stanovništva iz 1991. godine, opština Vrginmost je imala 16.599 stanovnika, raspoređenih u 40 naseljenih mjesta.
Bivša velika opština Vrginmost je novom teritorijalnom organizacijom u Hrvatskoj ukinuta i formirane su tri opštine: Vrginmost, Lasinja i Topusko. Iako čitav kraj gravitira Karlovcu, iz političko-etničkih razloga opštine Vrginmost i Topusko ušle su u sastav Sisačko-moslavačke županije. Opština Lasinja je u sastavu Karlovačke županije. Time je u obje županije obezbjeđena ogromna hrvatska etnička većina.
Vikipedija
