Luka Ćelović Trebinjac
(1854-1929)
Među brojnim beogradskim zadužbinarima, jedan od onih o kome se manje zna u odnosu na, recimo, Iliju Milosavljevića Kolarca, Mišu Anastasijevića ili Nikolu Spasića je Luka Ćelović Trebinjac (1854-1929). Jedan od razloga tome treba pre svega tražiti u činjenici da je Luka Ćelović doživotno ostao skroman, bez velikih ličnih prohteva.
Napornim radom stekao je ogromno bogatstvo, ali i kao imućan čovek ipak nije menjao svoje navike i način života. Potvrdu njegove izuzetne skromnosti nalazimo i u popisu njegovog pokućstva, odnosno pokretne imovine, izvršene nakon smrti 1929. godine. Dok su kuće iole imućnih trgovaca u to vreme bile opremljene stilskim nameštajem, persijskim tepisima i mnogim ukrasnim predmetima, često velike umetničke vrednosti, u zaostavštini Luke Ćelovića nije nađen nijedan zlatan sat, lanac ili prsten što se tada smatralo najosnovnijim esnafskim obeležjem. Od pokretne imovine popisana su tri otomana, zavese, dva tepiha, trpezarijski sto i šest stolica, dva kredenca, dva kreveta – mesingani i gvozdeni sa slamanjačama, obično vuneno ćebe i drveni kofer.
Nepokretnosti za nauku
Ali, za razliku od ove skromne pokretne imovine, Ćelović je iza sebe ostavio ogromnu nepokretnu imovinu. Pošto se nije ženio, imovinu je ostavio Beogradskom univerzitetu i do danas se smatra njegovim najvećim dobrotvorom. Posle njegove smrti, 15. avgusta 1929, pronađen je njegov prvi testament iz 1911. kojim je svu svoju imovinu ostavio univerzitetu, kao i Osnovno pismo o osnivanju zadužbine Luke Ćelovića – Trebinjca od 23. decembra 1925. godine. Zadužbini, kako je pisalo u pismu, odmah predaje svoje imanje u Javorskoj ulici br. 7 i 9, a ostalo imanje će se priključiti fondu zadužbini posle ostaviočeve smrti. Osim placa i kuće u Javorskoj ulici, zadužbinu Luke Ćelovića činili su i dvospratna kuća u Ulici Kraljevića Marka 1 sa četiri stana i četiri dućana u parteru, palata na uglu Karađorđeve 65 i Zagrebačke ulice broj 1 sa 24 stana sa tri lifta i šest dućana sa tri teretna lifta, i palata duž cele Zagrebačke ulice (brojevim 3, 5, 7, 9) i Bosanske (danas ulica Gavrila Principa) broj 16 sa trideset jednim stanom, sedam dućana i četiri teretna lifta. Sav prihod od ovih imanja upravnik zadužbine Uroš Stajić je svakog meseca predavao upravi Beogradskog univerziteta, koja je zahvaljujući ovoj potpori štampala knjige i naučne studije, simpozijume i kongrese i istraživali u arhivama i bibliotekama najpoznatijih univerzitetskih centara.
Dučićevo pokroviteljstvo
Luka Ćelović je u svet krenuo iz sela Pridvorca kod Trebinja gdje je rođen 31. oktobra 1854. godine. Veoma rano, još pre završetkaosnovne škole otac ga je poslao kod svog prijatelja Jovana Pištalića u Banjaluku da tamo izuči trgovinu. Godine 1871. prešao je u Brčko, kod strica, gdje je išao u školu i radio kao šegrt u stričevoj magazi. Naredne godine je prešao u Beograd, kod svog zemljaka, arhimandrita Manastira Duži, Nićifora Dučića. On mu je pomogao, da se zaposli kao šegrt u galanterijsko-pomodnoj radnji Petra Radosavljevića i Mite Ignjačevića. Kada je 1875. godine počeo bosansko-hercegovački ustanak, Ćelović se priključio dobrovoljcima pukovnika Đoke Vlajkovića. Kasnije je nastavio da se bori s dobrovoljcima protiv Turaka, sve do kraja rata, 1878. godine. Kada se vratio u Beograd, zaposlio se u magazadžijskoj radnji “Braća Krsmanović i Parados”. Svoju samostalnu radnju Ćelović je otvorio 1880. godine u lokalu na početku ulice Kraljevića Marka. trguje žitom, šljivama i svom vrstom hrane, a kasnije se bavi i liferacijom ovsa za vosjku i hleba za opštinske stražare. Uspeo je da zaradi znatnu svotu novca, kako od akcija Beogradske zadruge (o čemu će biti još reči), već i trgovačkom saradnjom sa Simom Paranasom. Posle Prvog svetskog rata kupio je i zemljište između ulica Karađorđeve, Zagrebačke i Bosanske i tu sazidao niz četverospratnica. Dao je značajan doprinos estetskom uređenju Beograda, jer je deo Savamale uredio po uzor na velike evropske gradove.
Akcije izvor bogatstva
Još od 1883. godine bio je član upravnog odbora Beogradske zadruge za međunarodno pomaganje i štednju, da bi 1897. postao predsjednik upravnog odbora zadruge i ostao na tom mjestu do kraja života. On je kupovao veliki broj akcija te zadruge. Njihova vrednost je stalno skakala, tako da je ova transakcija postala glavni izvor njegovog bogatstva. Ćelović je 1912. izabran i za člana uprave Narodne banke Srbije. U teškim ratnim uslovima NBS se evakuiše za Kruševac, pa preko Soluna u Marselj. Luka Ćelović, kao dežurni član upravnog odbora, na celom tom putu je pratio trezor Narodne banke zajedno sa Đorđem Vajfertom i Markom Stojanovićem. U Marselju su sve vrednosti i dragocenosti NBS smeštene u trezor francuske banke u koji Luka Ćelović smešta i imovinu Beogradske zadruge, koju je takođe nosio sa sobom i na taj način sačuvao. U Beograd se vratio u februaru 1919. i nastavio da svojim bogatstvom pomaže druge.
Kockari bez kredita – Luka Ćelović je svoj život posvetio Beogradskoj zadruzi. Savremenici su pričali da je, zalazeći u beogradske kafane, posmatrao one što se kockaju pa bi onima što igraju u veliki novac već sutradan u Beogradskoj zadruzi bio otkazan kredit i vraćene udeonice.
Veliki patriota – Iako nedovoljno školovan, Luka Ćelović početkom 20. vijeka nepogrešivo shvata da se oslobađanjem Južne Srbije i Makedonije ne rešava samo sudbina tih krajeva, već i sudbina njegove Hercegovine pa i svog srpstva, zbog čega pomaže srpske čete koje se bore protiv Bugara. Bio je član glavnog odbora četničke organizacije, koji je osnovan 1902. godine, i koji je prikupljao novac za opremanje četa.
“Hej trubaču” – Luka Ćelović je pomagao i Pevačko društvo “Obilić” (osnovano u Beogradu 1884. godine). Dvadesetih godina 20. veka, kažu hroničari, bilo je pravo zadovoljstvo videti Luku u krugu mladih poletnih pevača koji su dolazili da mu čestititaju krsnu slavu. Obično su stizali po podne i umesto čestitke, zaorila bi se Lukina omiljena pesma “Hej trubaču”. Posle kratkotrajnog prekida za večeru, pesma za pesmom je odjekivala do duboko u noć.
Autor: Momčilo Karan
Tekst preuzet sa „Srbi u Bosni i Hercegovini“
