Manastir Orahovica

Manastir Orahovica

Manastir Orahovica je jedan od najznačajnijih i najranijih duhovnih, istorijskih i kulturno-umjetničkih središta Srba tzv. Donje Slavonije, odnosno Podravine. Ovaj manastir, koga istorijski izvor i tradicija ovog kraja pominje još kao Remeta i Duzluk, postoji već u u drugoj polovini XV vijeka.

Prvi pisani izvor potječe iz 1583. godine, a sačuvan je u vidu zapisa u jednom Apostolu u kome se, pored ostalog, kaže da je ova bogoslužbena knjiga prepisana u hramu Svetitelja Nikolaja, zvanog Remeta, za vrijeme igumana Maksima.
Srpski živalj na tom području Slavonije postoji još prije dolaska Turaka; srpski despot Vuk Grgurević – Branković, u narodnim pjesmama poznat kao “Zmaj Ognjeni Vuk”, dobio je od ugarskog kralja Matije Korvina utvrđeni grad Bijelu Stijenu kod Pakraca i još oko sto sela u Posavini. Poslije pada Slavonije pod Turke 1543. godine srpska naselja u Slavoniji su brojnija; Turci dovode Srbe iz Bosne i Srbije i naseljavaju ih uz granicu prema Austriji.
Staru manastirsku crkvu, vjerovatno od drveta, zamijenila je 1592. godine nova zidana crkva sa bogatim živopisom koji je završen 1594. godine. Orahovička crkva je građena u duhu moravske graditeljske tradicije u obliku upisanog krsta i četiri visoka stupa koji podupiru visoko kube. Fresko-slikarstvo je većim dijelom uništeno, izuzev Loze Nemanjića i Loze Jesejeva na dva osmostrana stupa ispred oltara. Po svojoj likovnosti, a još više po sadržaju, orahovičko slikarstvo vezuje se za slična slikarska ostvarenja u srednjovjekovnoj Srbiji.
Crkva manastira Orahovice promijenila je do sada tri ikonostasa: prvi je nastao krajem XVI vijeka kada je crkva završena, drugi je đelo zografa Savatija Krabuleća 1697. godine, a treći je 1869. godine naslikao poznati srpski slikar Pavle Simić.
U vrijeme obnovljenja Pećke patrijaršije, 1557. godine, za patrijarha Makarija Sokolovića, u manastiru Orahovici je sjedište Požeške mitropolije, prvog srpskog pravoslavnog vladičanstva na području Slavonije. Po sačuvanim zapisima u rukopisnim knjigama manastira Orahovice znamo i nekoliko imena požeških mitropolita, posebno Josifa i Vasilija. Mitropolit Vasilije, septembra mjeseca 1595. godine napušta manastir Orahovicu i prelazi sa brojnim Srbima na područje Gornje Slavonije. Kao glavni razlog prelaska mitropolit navodi hrišćansku svijest, – “neću da služim nehrišćanima “ (Turcima) – zatim nasilja koja vrše Turci: otimaju srpske žene i đecu, oduzimaju imanja, a u isto vrijeme optužuju Srbe da su doušnici Austriji.
Manastir Orahovica je značajan prepisivački centar od kraja XVI do kraja XVIII vijeka. Godine 1584. u Orahovici je prepisan Triod, a 1585. godine Pentikostar. Parenensis svetog Jefrema Sirina ili Zbornik pouka za monahe prepisao je 1594. godine u manastiru Orahovici kaligraf Matej, a Psaltir 1630. godine starac Spiridon. Po inventaru iz 1758. godine manastirska biblioteka je imala 25 srpskih rukopisnih knjiga. Pored brojnih orahovičkih monaha koji su prepisivali i ukrašavali (iluminirali) rukopisne knjige, u manastirskoj skriptoriji vršeno je i povezivanje i “opravka” knjiga. Tim umjetničkim zanatom krajem XVI vijeka bavili su se orahovički kaluđeri Dionisije i Teofilo, a prvih decenija XVIII vijeka pop Stefan Likić, daleko poznatiji kao umjetnik drvorezanih grafičkih klišeja.
Manastirska riznica imala je nekada veliku zbirku umjetničkih liturgijskih predmeta: darohranilnicu, petohlebnicu, trikirije i ručnu kadionicu uradio je 1617. godine, Avramije Hlapović, a 1632. godine, u vrijeme igumana Zaharija, kujundžija Stefan Ivanović Sarajevac okovao je srebrom jedan veliki drvorezni krst, i 1633. godine izradio za orahovičkog proigumana Dimitrija panagijar. Veliki priložnik manastirske riznice bio je početkom XVIII vijeka Vasilije Rajić, egzarh patrijarha Arsenija III Čarnojevića. Posebnu umjetničku vrijednost manastirske riznice predstavljala je zbirka crkvenog tekstila, naročito zlatotkane odežde iz XVIII i XIX vijeka. Po manastirskom inventaru iz sredine XVIII vijeka orahovički hram imao je 25 felona, 18 epitrahilja, 12 pari narukvica, zatim pet đakonskih orara i pet daraka i još dosta drugih tekstilnih predmeta.
Turci nisu bili naklonjeni Srbima u Slavoniji i manastiru Orahovici. Pri povlačenju krajem XVII vijeka oni pale manastir Orahovicu i okolna srpska sela a kaluđere i srpski narod ubijaju i progone. Nedugo poslije toga na ruševine svetonikolajevskog manastira dolaze kaluđeri iz manastira Liplja i Stuplja iz Bosne koji obnavljaju porušeni manastir Orahovicu. Poslije povlačenja turskih hordi naišla je druga opasnost po srpski pravoslavni živalj u Slavoniji: Rimokatolička crkva sa svojim programom unije. Prijetila je opasnost i manastiru Orahovici, ali 1693. godine manastir posjećuje srpski patrijarh Arsenije Čarnojević.
Manastir Orahovica sa brojnim bratstvom u XVIII vijeku imao je 50 jeromonaha i 12 đakona, zadovoljavao je duhovne potrebe okolnog pravoslavnog stanovništva. Pored vršenja bogosluženja i vršenja treba, učeni orahovički kaluđeri bili su i učitelji u okolnim srpskim mjestima i podučavali srpski podmladak u pismenosti i nauci. Tim poučiteljnim radom bavili su se u prvoj polovini XVIII vijeka arhimandrit Arsenije i jeromonah Jefrem orđević, jedno vrijeme sveštenik u Haleu gđe je na tamošnjem Univerzitetu studirao teologiju, filozofiju i matematiku, a 1754. godine prelazi u Rusiju gđe postaje profesor novoosnovanog Moskovskog univerziteta. Poznato je da je nekoliko orahovičkih kaluđera završilo duhovne i umjetničke škole u Rusiji.
Godine 1758. manastir Orahovica je obnovljen. U vremenu od 1775-1777. godine sa južne strane podignut je novi konak. Manastir je oštećen 1804. godine prilikom zemljotresa, a obnovljen je tek 1835. godine u vrijeme igumana Aleksandra Ličinića. Između dva rata, 1938. godine, manastir je generalno obnovljen.
Došao je Drugi svjetski rat: manastirsko bratstvo zbog opasnosti i pritiska napušta svoje obitavalište. Teofan Dragutinović, manastirski nastojatelj, prije odlaska sakriva najvrednije dragocjenosti manastirske riznice. U toku ljeta 1941. godine grupa muzealaca iz Zagreba pronalazi ih i odnosi u Zagreb gđe su bile sve do 1983. godine, kada su vraćene Eparhiji slavonskoj. Tokom rata u manastirskim konacima smjenjuju se ustaše i domobrani; da bi osujetili dolazak njemačke vojske, partizani su 1943. godine zapalili konake manastira Orahovice.
orahovica1U poslijeratnim danima manastir je bio u jadnom stanju sve dok nije došao za nastojatelja Milutin Amidžić, koji je u teškim poratnim danima bez društvene pomoći vraća život ovoj slavonskoj svetinji. Bilo je teško, čak preteško, ali vrijedilo je truda. Manastir Orahovica zaživi i preboli one najteže, ali ne i sve, ratne rane. Igumanu Milutinu pridružio se mladi, ali sposobni i odani jeromonah Leontije Alavanja.
Manastir Orahovica u svom viševjekovnom postojanju postao je svjedok, saučesnik i hroničar istorijskih, duhovnih i kulturno-umjetničkih događaja vezanih za život Srba u Slavoniji.
Dva velika sabora održavaju se svake godine u manastiru Orahovici, na dan Prenosa moštiju svetitelja Nikolaja (22. maja), i na Preobraženje (19. avgusta). U manastiru se i danas čuvaju mošti svete Anastasije.
Manastir Orahovicu 1991. godine napustila su posljednja dva monaha. Manastir je bez monaha, ali od 1993. godine otac Jovan paroh iz Medinaca preuzeo je brigu o manastiru i manastirskim parohijama tako da ko danas dođe u manastir Orahovicu, što se tiče očuvanosti, urednosti i brige o manastiru, ne može zaključiti da je manastir bez monaha.