Manastir Zavala
Manastir Zavala je posvećen Vavedenju Presvete Bogorodice i nalazi se na početku zavalske vale, s jugozapadne strane Popova Polja, pod brdom Ostrogom. Specifičnost arhitektonskog rješenja manastirske crkve uslovljena je njenim položajem koji odaje jasan utisak isposničkog monaškog prebivališta.
Hram ima jednobrodnu osnovu završenu polukružnom apsidom na istoku, dok je unutrašnjost složenije riješena. Svojom sjevernom stranom crkva je u pećini, dok je veći dio broda i oltar u južnoj strani veće stijene. Iznad ove pećine, na oko 100 metara naviše, postoji još jedna pećina ulaza koliko ljudski rast, ali se pruža dublje u brdo Ostrog i postepeno silazi u dubinu, gdje se primjećuju stalagmiti i stalaktiti. Na drugoj, jugoistočnoj strani ove zavalske vale, u brdu iznad sela Zavala, prema selu Belenići, ima tzv. „Grad u Klisuri“, tj. kula ili tvrđava, na strmoj stijeni, zidova tvrdo građenih od tesanog kamena, sa dimenzijama unutra 6.40h2.60m, visine ruševine oko 7m, zidovi 20 2.50; okolo ima avliju 14h10m; ispod kule je velika jama „Tamnica“ ili „Zmajevica“, a u jami se vidi pećina; po narodnom predanju ovo je podigao Herceg Stefan da bi se sklonio od sina poturčenjaka kada je bježao iz Blagaja sa blagom. U samom selu Zavali postoji zidana kula, probijena granatom, u kojoj su u vrijeme Morejskog rata živjeli Kadijevići Srbi, koji danas žive u Metkoviću). Crkva zavalska je iz 13. vijeka sudeći po pečatu iz 1271.g.
Prema narodnoj tradiciji postanak crkve Vavedenja Presvete Bogorodice vezuje se još za prvog hrišćanskog cara Konstantina, koji je stigavši u Zavalu, i vidjevši da je stanovništvo pobožno, odlučio da i tu sagradi hram. Car je ostavio Bogorodičinu ikonu na brdu Petkovica sa namjerom da mu tu bude podignuta zadužbina. Drugoga dana pak pronađoše ikonu ispred ulaza u pećinu, na mjestu današnje crkve. Ikonu su vratili na prvobitno mjesto, ali se čudesno premještanje njeno ponovi i u naredna dva dana, te car uvidje da mu je sama ikona pokazala mjesto podizanja crkve.
Prostor Zavale je izvjesno staro hrišćansko središte, jer su u selu Zavali, na mjestu zvanom Crkvine, nađeni temelji dvije pravoslavne crkve iz vremena prije Zapadnog raskola, 8-11. vijek (dakle iz doba vizantijske i srpske vladavine), koje su imale oktagonalne stubove, dakle bile tribrodne, i sa pletenim ornamentima u kamenu, što je Vizantija ostavila kao nasljeđe i drugdje u našem Primorju i Dalmaciji. Ovdje je nekad bilo zajedničko svetište drevne jedinstvene Katoličanske Pravoslavne Crkve (čije je konačno razdvajanje došlo tek sa 4. krstaškim ratom, početkom 13. vijeka), kao i u nedalekom Stonu na Pelješcu (od Zavale do mora je jedva 12 km). U najnovijim iskopavanjima ispod same crkve manastira Zavale, prilikom sanacije od zemljotresa (2000-2002.g.) otkriveni su ispod oltarskog dijela stariji temelji,vjerovatno ranije, možda i prvobitne crkve.
Prvi pisani pomen manastira Zavale je, koliko do sada znamo, iz 1514.g. kada manastir kupuje vinograd u Orahovom Dolu; prva obnova 1587; a crkva je živopisana 1619.g. od poznatog zografa Georgija Mitrofanovića.
Ovdje je stupio u monaštvo Sv. Vasilije Ostroški Tvrdoški i Zavalski iz nedalekih Mrkonjića. Manastir je imao znatan broj poznatih duhovnika i crkveno-narodnih vođa, kao i veći broj starih značajnih rukopisnih i prvih štampanih srbuljskih knjiga (na jednom od tih zavalskih rukopisa, Bogorodičniku, koji ljeta Gospodnjeg 1566. pisa „jerođakon Mardarije od Srbske zemlje“, ostao je zapis da je knjiga pisana u doba turskog sultana Sulejmana: „Tada bi od njega velika tuga na zemlji i veliko gonjenje na hrišćane (pravoslavne) i gaženje od Izmailjćana (muslimana), kao što beše u dane zlog cara Iroda judejskoga“) zatim vrijednih ikona i drugih dragocjenosti. Za manastir Zavalu načinjen je prepis Hilandarskog Tipika Sv. Save sa prepisa Miha iz 15.v., koji je nastao sa prepisa monaha Marka iz 15.v. (v. V.Ćorović, Južnosl.filolog, II, 1921, 120 i u izd. DELA SV. Save, SANU 1935).
-Veliki dio tog duhovnog i kulturnog blaga opljačkan je i uništen od ustaša tokom II svjetskog rata, kao i tokom posljednjeg rata kada je znatno oštećena manastirska crkva i konaci, i uništeni srpsko selo Zavala i cijela manastirska parohija.
U najnovije vrijeme, uz pomoć priložnika i ktitora, manastir je obnovljen, izvršena je restauracija fresaka i obnova crkve, radi se na obnovi manastirskog konaka, a sve pod nadzorom i trudom igumana zavalskog Vasilija.