Petar Preradović
General-major Petar fon Preradović
(Grabrovnica kraj Bjelovara,7/19.mart1818.-Farafeld kraj Beča,18.avgust 1872.)
Srpski[1] i hrvatski pjesnik i slovenofil.Preradovići vode poreklo iz Stare Srbije, odakle se u XVII veku, pre velike Seobe Srba, preselili u Bačku i nastanili u selu Leđen (danas Riđici) u gornjoj Bačkoj, između Baje i Sombora.
U vreme preseljenja starešina zadruge Preradovića bio je sveštenik Srpske pravoslavne crkve. Većina muških članova porodice Preradović posvetila se u Vojnoj krajini vojnom pozivu.
Postojale su tri grane Preradovića i de Preradovića (Depreradovića), leđenska, ruska i gornjo-krajiška. Jedna grana Preradovića dobila je ugarsko plemstvo 1704. i koristila predikat de Preradović. Od te grane porodice vodi poreklo ruski dvorjanski (plemićki) rod Depreradovič, čiji su članovi ruski general-major Rajko (Rodion) Stepanovič Depreradović, bivši austrijski graničarski potpukovnik koji je došao sa porodicom u Rusiju 1752, njegov sin ruski general-major Ivan Rodionovič Depreradovič i unuk ruski general konjice Nikolaj Ivanovič Depreradovič (1767—1843), koji se proslavio u ratovima protiv Napoleona, kao i poručnik lajb-gardijskog konjičkog puka Nikolaj Nikolajevič Depreradović (1802—1884) i general-major, komandir Sejmenovskog puka, Leontij Ivanovič Depreradovič (1766— 1844).
Kada je 1740. godine ukinuta Potiska vojna krajina sa sedištem u Somboru, onda je nekoliko oficira iz porodice Preradović, prešlo, sa porodicama u tzv. Gornju krajinu. Iz te grane Preradovića je Petar Preradović [2]
Na grbu Petra Preradovića nalazi se, kao spomen na graničarsko poreklo njegove porodice, grifon koji zamahuje sabljom držeći pri tome u levoj ruci odsečenu tursku glavu [3]
Od Preradovića, među kojima su i Preradovići iz Grubišnog polja, na spisku ubijenih u logoru Jasenovac Nezavisne Države Hrvatske, do sada je identifikovano 100 Preradovića [4].
Rani život
Petar Preradović rodio se 7/19. marta 1818. godine u selu Grabovnici, đurđevačke regimente u srpskoj pravoslavnoj porodici Jovana Preradovića, austrijskog graničarskog oficira, rodom iz Grubišnog Polja u Vojnoj krajini, i majke Pelagije Preradović [5]
Školovanje je započeo u Grubišnom Polju, pa nastavio u Đurđevcu i Bjelovaru. Kad je umro Jovan Preradović, Petar je bio dete. Majka Pelagija koju često pominje u svojim pesmama, ostala je samohrana udovica.
Školovanje, pokatoličenje i ponemčenje
Kada je napunio 12 godina, 1830. godine, Petar Preradović je upisan u Vojnu akademiju (kadetsku školu) u Viner Nojštatu (nem. Wiener Neustadt, Bečko Novo Mesto), gde je proveo narednih 8 godina. Tokom školovanja svi đaci te škole vođeni su kao rimokatolici, što je moglo da bude izmenjeno, na izričit zahtev pitomca. Međutim, do toga je retko dolazilo, pa su pravoslavni pitomci postepeno, odlaženjem na katoličke mise sa drugovima, bez formalnog pokrštavanja, postajali rimokatolici. Tako je i Petar Preradović, kao dečak-pitomac kadetske škole, prećutno zapisan kao rimokatolik i iz pravoslavne veroispovesti preveden u katoličku, a da nije obavljen formalni čin konverzije. Njegova pripadnost rimokatoličkoj crkvi, kasnije je pojačana pošto su mu obe žene bile rimokatoličke veroispovesti [6]
Odmalena odvojen od porodice i školovan na nemačkom jeziku Petar Preradović je pokatoličen, ponemčen i skoro potpuno je zaboravio maternji jezik. Kada je 1838. po završetku Vojne akademije, posetio majku i sestru i jedva se sa njima sporazumevao.
Povratak maternjem jeziku
Prva služba, po završetku Akademije, bila je u Milanu, gde se 1838. upoznao sa takođe austrijskim oficirom hrvatskim piscem Ivanom Kukuljevićem Sakcinskim koji je uticao na „povratak“ maternjem jeziku. Petar Preradović svedoči u svojim pesmama kako se prisećao reči svoje majke iz ranog detinjstva. Isti susret izvršio je hrvatski uticaj na Petra Preradovića i zainteresovao ga za složene političke i kulturne prilike u Banovini Hrvatskoj koja se kao deo Kraljevine Mađarske (Ugarske) nalazila u Austrijskom carstvu, i nešto kasnije u Austro-Ugarskoj.
Prilikom prekomande u Zadar 1842. godine Petar Preradović se upoznao sa Spirodonom Spirom Dimitrovićem u čijoj kući su se često okupljali istaknuti dalmatinski Srbi. Na rastanku sa Spirom Dimitrovićem, Petar Preradović mu je obećao da će mu poslati pesmu na srpskom jeziku. Tako je nastala prva Preradovićeva pesma na maternjem jeziku Poslanica Špiri Dimitroviću.
Vojna služba
Po završetku Vojne škole 1838, Petar Preradović, nakratko se video sa majkom i sestrom, da bi otišao na prvu službu u Milano, odakle je 1842. prekomandovan u Zadar. Od 1847. je u Italiji gde učestvuje u ratovima. Po svojoj želji i zauzimanjem prijatelja 1849. prekomandovan je u Zagreb gde je bio ađutant bana Josipa Jelačića, potom kao major nemačko-banatske pukovnije na službi je u Kovinu (1853), u Beču i Glini (1854), kao generalštabni potpukovnik 1858. prekomandovan je u Temišvar. Iz Temišvara prekomandovan je u Arad, a posle ponovo u Beč. U čin pukovnika unapređen je 1859. godine, a posle ratova 1866. u čin generala. [7].
Kandidat za bana Hrvatske
Početkom 1871. godine bilo je izgleda da će Petar Preradović biti naimenovan za bana Banovine Hrvatske koja je bila u sastavu Kraljevine Ugarske u sastavu Austro-Ugarske. Međutim, 1872. je umro u 54. godini života[8]
Zbog narušenog zdravlja letovao je često u Veslavi (1861, 1863, 1864). Umro je u Farfeldu kod Veslave 18. avgusta 1872. Sahranjen je u Beču, a 1879. godine njegovi posmrtni ostaci preneseni su na zagrebačko groblje Mirogoj.
Potomstvo
Preradović se dva puta ženio, prvi put Italijankom, drugi put Nemicom. Imao je sedmoro dece. Njegovo potomstvo danas je nemačka, odnosno austrijska porodica fon Preradović. Njegova unuka Paula fon Preradović autor je teksta današnje austrijske himne.
Paula Molden, rođ. fon Preradović (1887-1951)
Paula Molden, rođ. fon Preradović (12. oktobar 1887-25. maj 1951), austrijski pisac. Rođena je u Beču, odakle se njena porodica preselila u Pulu 1889. Kasnije je živela u Kopenhagenu i ponovo u Beču. Bila je udata za novinara Ernesta Moldena. Imala je dva sina Frica Moldena, novinara i izdavača i Otoa Moldena, bankara.
Posle udaje kao umetničko ime koristila je devojačko ime prezime Paula fon Preradović.
Paula fon Preradović napisala je tekst današnje austrijske himne: „Land der Berge, Land am Strome“.
Postoji priča da nakon obaveštenja da je njena pesma izabrana za austrijsku himnu 1947. godine, njen sin Fric Molden napisao satiričnu verziju pesme da bi zabavio porodicu.
Paula fon Preradović objavila je tri zbirke pesama na nemačkom:
Dalmatinische Sonette, 1933
Lob Gottes im Gebirge, 1936
Ritter, Tod und Teufel, 1946
Objavila je i četiri romana na nemačkom:
Pave und Pero, 1940 (Glavne ličnosti Pero – Petar Preradović i njegova žena Paula – Pave)
Die Versuchung des Columba, 1951
Königslegende, 1950
Wiener Chronik 1945, dnevnik objavljen 1995.
Republika Austrija je 1995. izdala poštansku marku sa likom Paule fon Preradović.
Dr Nikola fon Preradović
Dr Nikolaus fon Preradović je austrijski istoričar koji je objavio više knjiga o Prvom i Drugom svetskom ratu.
Književni rad
Čitav život proveo je u vojnoj službi u Beču i na području Vojne krajine, a književnošću se bavio koliko mu je dopuštala oficirska služba (imao je čin general-majora). Priključio se ilirskom pokretu u čijoj je „drugoj fazi“, uz Stanka Vraza i Ivana Mažuranića, postao najuticajniji pjesnik. Pjesmama izražava brigu za svoj jezik, privrženost slovenskoj koncepciji i iskreno rodoljublje.
Prilikom prekomande u Zadar 1842. godine Petar Preradović se upoznao sa Spirodonom Spirom Dimitrovićem u čijoj kući su se često okupljali istaknuti dalmatinski Srbi. Na rastanku sa Spirom Dimitrovićem, Petar Preradović mu je obećao da će mu poslati pesmu na srpskom jeziku. Tako je nastala prva Preradovićeva pesma Poslanica Špiri Dimitroviću iz 1843.
Prva štampana pesma bila je „Zora puca, biće dana“, objavljena u Zori dalmatinskoj. Prva manja zbirka pesama štampana 1846. pod naslovom Prvenci.
Zbirke pesama:
„Prvenci“ (1846.)
„Nove pjesme“ (1851.)
„Prvi ljudi“ (1862.)
„Pustinjak“
Pesme
„Poslanica Špiri Dimitroviću“
„Zora puca“
„Četri vrela“ (Kao poslije bitke na Kosovu)
„Putnik“
„Miruj, miruj srce moje“
„Kosovo polje“
„Braći“
„Rodu o jeziku“
„Braća“
Pesma „Hrvat ili Srbin“
Mišljenje Petra Preradovića o srpsko-hrvatskim odnosima i njegovo slovenofilstvo dobro se može videti u njegovoj pesim Hrvat ili Srbin.
„ Hrvat ili Srbin
(Nekome prijatelju)
Ti se na me srdiš, mili pobratime,
Veliš: Srbin jesi, srbsko imaš ime,
Tvoji pradjedovi svi su Srblji bili,
Na Kosovu polju modru krvcu lili,
A ti, njihov unuk, za Srblje, ne mariš,
Već se u Hrvatsvu pokvarenu kvariš!
Tvoj me ukor, pobre, tišti, odveć jako
I da niesam vojnik, pod tiskom bih plako;
Al’ ovako znadeš, lake su mi misli,
I popuštam ondje, gdje bi drugi stisli.
Izvan ako hoćeš da se porvamo,
A ti sedlaj noge, pak dojaši amo,
Ustanovi mjesto, vrieme i drugara,
Pa ćemo razpačat, što nam srce para,
A u cielom svietu neka spomen bude,
Da su do dva brata bili dvije lude.“
Napomene i reference
1) History of family Preradović from Gornja Krajina (Grubišno Polje etc) and their relation to the russian branch (general Nikolay Depreradovich etc), may be seen in the book published in Zagreb, Croatia in 1903, Znameniti Srbi XIX veka, year 2, 2, editor Andra Gavrilović, Zagreb 1903, p. 13. Also, book published in Belgrade in 1888, Milan Đ. Milićević, Pomenik znamenitih ljudi u srpskog naroda novijeg doba, p. 572. For the list of Preradovićs (Serbs) murderd in Jasenovac concentration camp of Independent State of Croatia (NDH) during World War II, including Preradovićs from Grubišno Polje, where father of Petar Preradović was born see (offical in Croatia) Jasenovac Memorial site list of victims, where one could see a few Jovan Preradović, as was the name of Petar Preradović`s fater (http://www.jusp-jasenovac.hr Spomen Područje Jasenovac), or names of 100 Preradovićs on the list of victims on the list of victims of Jasenovac Research Institue, New York, (https://cp13.heritagewebdesign.com/~lituchy/victim_search.php?field=&searchtype=contains)
2) Istoriju roda Preradovića i poreklo Petra Preradovića vid. u knjizi objavljenoj u Zagrebu 1903. godine Znameniti Srbi XIX veka, godina 2, svezak II, urednik: Andra Gavrilović, naklada Srpske štamparije (deon. društvo) u Zagrebu, Zagreb 1903, str. 13. U celini dostupna na sajtu Narodne biblioteke Srbije http://digital.nb.rs/collection/fa-srbi – 20k
3) Vid. grb u Dragomir Acović, Heraldika i Srbi, Beograd 2008, str. 179.
https://cp13.heritagewebdesign.com/~lituchy/victim_search.php?field=&searchtype=contains
5) Milan Đ. Milićević, Pomenik znamenitih ljudi u srpskog naroda novijeg doba, Beograd 1888, str. 572
6) Znameniti Srbi XIX veka, godina 2, svezak II, urednik: Andra Gavrilović, naklada Srpske štamparije (deon. društvo) u Zagrebu, Zagreb 1903, str. 14.
7) Milan Đ. Milićević, Pomenik znamenitih ljudi u srpskog naroda novijeg doba, Beograd 1888, str. 573
8) Znameniti Srbi XIX veka, godina 2, svezak II, urednik: Andra Gavrilović, naklada Srpske štamparije (deon. društvo) u Zagrebu, Zagreb 1903, str. 14.
MIRUJ, MIRUJ SRCE MOJE *
(TKO JE SRCE U TE DIRNO)
Tko je, srce, u te dirno
da si tako sad nemirno?
Kao ptica u zatvoru
za svijetom te želje moru:
nij’ u svijetu nebo tvoje;
miruj, miruj, srce moje!
Ne udaraj toli jako,
razbit možeš prsi lako:
preslabe su, izmučene,
a da puknu, bez koprene
bile bi sve rane tvoje;
miruj, miruj, srce moje!
Ah, stisni se u svom kutu
i pregori želju ljutu;
tople su ti ove grudi,
sebični su vani ljudi:
svaki grije srce svoje;
miruj, miruj, srce moje!
Oj mahni se svijega, ma’ni,
u bolesti šta ćeš vani?
Svijet boluje vijek dovijeka,
ni sam zase nema lijeka,
kamol’ za bol rane tvoje;
miruj, miruj, srce moje!
U svijetu bi bokce bilo,
plačuć prage oblazilo,
svak bi mislio da ti treba
za utjehu mrva hljeba.
Tko bi pozno suze tvoje?
Miruj, miruj, srce moje!
Znam ja, ti bi mah na vrata
poletjelo tvoga zlata!
Nije Milka tvoja više,
već za drugog ona diše,
drugi ljubi zlato tvoje.
Miruj, miruj, srce moje!
JA LjUBIM MILU
Ja ljubim Milu, očiju plavih
što ima ruse kose na glavi.
Ja ljubim Milu i drugu neću
za njom ja živim, za njom umreću.
Ustašca njena, ruža rumena,
a njedra bujna, k’o salivena.
Ti si mi, Mila, rajski anđelak;
a među cvećem, sitan đurđevak.
KAD TE VIDIM NA PROZORU
Kad te vidim na prozoru,
Ja ugledam bijelu zoru
Iza mrkle noći tad;
Ali rijetko, rijetko kad!
Kad te slijedim, kad sam ušo
U trag mili tebi, dušo,
Svoju sreću slijedim tad;
Ali rijetko, rijetko kad!
Kad me grli tvoja ruka,
Ispod njena nježnog luka
Svu slast zemlje kušam tad;
Ali rijetko, rijetko kad!
Tvoje usne rumen-ruže
Kad mi slatki cjelov pruže,
Rajsku slast okusim tad;
Ali rijetko, rijetko kad!
Kad ću tebe uvijek gledat,
Ljubit, grlit, a ne predat
Ko što tužan predam sad,
Kad ćeš moja biti, kad?
* Ove tri pjesme su nezaobilazne u repertoarima mnogih izvođača starogradskih pjesama i našle su se na mnogobrojnim nosačima zvuka samo kao „starogradski biseri“ ne mareći ili ne znajući da imaju autora – pjesnika P.Preradovića.
„Srpska zora“ 1877.god.
Nova iskra, 1902.