Platon Jovanović
poznatiji kao Sveštenomučenik Platon Banjalučki
(Beograd, 29. septembar 1874 — Banja Luka, 5. maj 1941)
Bio je episkop ohridsko-bitoljski i banjalučki. Ubile su ga ustaše ubrzo po uspostavljanju takozvane NDH. SPC ga je kanonizovala.
Episkop Platon (svetovno ime Milivoje), rođen je u Beogradu 29. septembra 1874. od oca Ilije i majke Jelke (Sokolović). Gimnaziju je učio u Vranju i Nišu, a potom školovanje nastavio u Beogradskoj bogosloviji. Zamonašio se kao učenik trećeg razreda bogoslovije. Po završetku bogoslovije, rukopoložen je u čin đakona i prezvitera i poslat 1896. u Srpsko podvorje u Moskvi gde je nastavio bogoslovsko usavršavanje na Duhovnoj akademiji koju je završio 1901. sa stepenom kandidata bogoslovlja.
Po povratku iz Rusije, postavljen je za starešinu manastira Rajinovca, a ubrzo za suplenta u Beogradu. Kao profesor službovao je u Aleksincu i Jagodini i za to vreme odlikovan je dostojanstvom sinđela, protosinđela i arhimandrita.
Za vreme rata 1912. arhimandrit Platon je bio brigadni sveštenik, a u Prvom svetskom ratu vojni sveštenik. Kratko vreme bio je administrator Ohridske eparhije. Okupaciju je proveo u Srbiji i pomoću svojih veza u inostranstvu pomaga sve one koji su bili unesrećeni, a naročito siročad i udovice. Upravnik manastirske štamparije u Sremskim Karlovcima i urednik “Glasnika srpske patrijaršije” bio je od 1932. do 1938. godine. Pored svojih redovnih dužnosti u Sremskim Karlovcima, arhimandrit Platon je bio i starešina manastira Krušedola (1934-1936). Za episkopa moravičkog izabran je 1936. godine. Hirotonisao ga je 4. oktobra iste godine u Sremskim Karlovcima patrijarh Varnava. Za episkopa ohridsko-bitoljskog izabran je 1938, a godinu dana kasnije premešten je u Banja luku. Kao episkop banjalučki dočekao je početak Drugog svetskog rata. Kada mu je saopšteno (10. aprila 1941) da kao rođeni Srbin iz Srbije mora da napusti NDH, on je odgovorio: “Ja sam kanonski i zakonito od nadležnih vlasti postavljen za episkopa banjalučkog i kao takav obavezao sam se pred Bogom, Crkvom i narodom da ću voditi brigu o svojoj duhovnoj pastvi trajno i postojano, bez obzira na ma kakve prilike i događaje, vezujući nerazdvojno život i sudbinu svoju sa životom i sudbinom svoga duhovnog stada i ostajući u sredini njegovoj na duhovnoj starži za svo vrijeme dok me Gospod u životu podrži, ostajuući uz svoje stado kao dobar pastir koji dušu svoju polaže za svoje ovce. . .”
Kada su 4. maja 1941. godine episkopu Platonu naredili da napusti Banjaluku, po pretnjom da će biti uhapšen ako to ne učini, vladika je zamolio rimokatoličkog biskupa Jozu Garića da interveniše kod nadležnog stožernika da mu se omogući boravak još dva-tri dana kako bi se spremi za put. Biskup mu je odgovorio da bude miran i spokojan. Međutim, već naredne noći (5. maja 1941), ustaše su uhapsile vladiku Platona i odveli ga, zajedno sa protom Dušanom Subotićem, arhijerejskim namesnikom iz Bosanske Gradiške, izvan Banjaluke gde su ih ubili i bacili u reku Vrbanju. Ovo gnusno delo izvršio je ustaša Asim Ćelić. Vladičino iznakaženo telo pronađeno je u selu Kumsalima 23. maja 1941. godine. Prvobitno je sahranjen na vojničkom groblju u Banjaluci, a 1973. prenet je u banjalučku Sabornu crkvu.
Na redovnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora 1998. godine, episkop banjalučki Platon proglašen je za sveštenomučenika i unet u Imenoslov svetih Srpske pravoslavne crkve.
Izvor:spc
***
Sveštenomučenik Platon Banjalučki bio je episkop ohridsko-bitoljski i banjalučki. Ustaše Osman Đelić, Mirko Kovačević i Niko Čondrić ubili su ga u Vrbanji 5. maja 1941. godine zajedno sa protom Dušanom Subotićem. Unakažena tijela pronađena su u Vrbanji i Vrbasu kod Kumsala 23. maja.
Vladika Platon sahranjen je na vojničkom groblju u Banjaluci, a 1973. prenijet je u banjalučku Sabornu crkvu. Sveti arhijerejski sabor Srpske pravoslavne crkve ga je 1998. godine proglasio za sveštenomučenika i tada je unijet u Imenoslov svetih Srpske pravoslavne crkve. Srpska pravoslavna crkva slavi ga 22. aprila po crkvenom, a 5. maja po gregorijanskom kalendaru.
– Primio sam akt toga stožera od 27. aprila kab. br. 529/41 s kojim mi se s te strane predlaže da protojereja Dušana Mačkića imenujem arhijerejskim zamjenikom i da uzmem na znanje njegovo imenovanje poverenikom za otpravljanje crkveno-upravnih poslova Eparhije banjalučke, a to s toga što bih ja, kao Srbijanac, morao napustiti eparhiju. Čast mi je saopštiti stožerniku da pomenutog njegova prijedloga ne mogu prihvatiti, i to iz ovih razloga:
– Ja sam kanonski i zakonito od nadležnih vlasti postavljen za episkopa banjalučkog i kao takav obavezao sam se pred Bogom, Crkvom i narodom da ću voditi brigu o svojoj duhovnoj pastvi, trajno i postojano, bez obzira na ma kakve prilike i događaje, vežući nerazdvojno život i sudbinu svoju sa životom i sudbinom svoga duhovnoga stada i ostajući u njegovoj sredini na duhovnoj straži za sve vrijeme dokle me Gospod u životu podrži, ostajući uz svoje stado kao „pastir dobri koji dušu svoju polaže za ovce svoje“.
Na to sam se zavjetovao i zakleo primajući episkopski čin i preuzimajući pod svoju upravu Eparhiju banjalučku i toj svojoj zakletvi ostajem vjeran i nepokolebljivo dosljedan, dokle god mi bude moguće da samostalno odlučujem o svome držanju i dajem izraza svojoj volji… Episkop banjalučki Platon. (Odgovor vladike Platona Viktoru Gutiću, „stožerniku“ Vrbaske Banovine, 1. maja 1941. godine)
„Posljednji put vidio sam ga (ep. Platona) 4. maja, nedjelja, prije podne. Noću između 4. i 5. maja mene su uhapsili kao taoca. Oko 18. maja saopštio mi je u zatvoru advokat Novaković da je episkop Platon ubijen zajedno sa protom Subotićem, parohom gradiškim, da su bačeni u vodu, te je jedan nađen u Vrbanji, da je drugog Vrbanja snela u Vrbas i tamo ga je voda izbacila. Tu vest potvrdila su i druga lica, najprije povjerljivo, a poslije se sasvim slobodno o tome govorilo. Saznao sam da je počivši episkop sahranjen u vojničkom groblju, a prota Subotić gdje je nađen. Počivšeg episkopa prepoznao je crkveno-opštinski služitelj Ljubo (kome ne znam prezime) u prosekturi državne bolnice u Banjaluci, po jednoj strani lica, dok je druga bila unakažena. Tvrdi se da je bio go, sa kaišom oko struka, sa cipelama zvanim štifletne, kakve je, znam, nosio. Obduciran nije. Sudijama nije bio dozvoljen pristup mrtvom tijelu“ (Izvještaj prote Davidovića – Patrijaršijska arhiva, Banjalučka eparhija)
„Srpski narod, koji se navikao podnositi kroz vijekove sve teškoće i nevolje, pretrpio bi sve ove nevolje da ne počeše klati i ubijati. Obično su pojedince odvodili noću u auto, te ih ubijali i u reku bacali. Tako su ubili i banjalučkog episkopa Platona, protu Dušana Subotića, protu Živka Daničevića, sveštenika Bogdana Vranješevića, Dušana Brankovića, Simu Marijanca i mnoge druge…“(Izvještaj sveštenika M. Marjanca).
„Pojedine ustaše išle su u sela moje parohije i ucjenjivale bogatije težake. Čulo se za ubistvo poč. ep. Platona, koji je junački do posljednjeg časa ostao na episkopskoj stolici, dijeleći sa svojim narodom dobro i zlo, što je kod tamošnjeg naroda izazvalo divljenje i čvrstu vezanost za svetu crkvu“ (Izvještaj sveštenika Ljube Mudrenovića).
„Oko dva sata, episkop Platon dignut je stražarno iz svog stana i dopraćen u Bansku upravu. Tu je u isto vrijeme iz Okružnog zatvora stražarno dopraćen i prota Dušan Subotić. Po naređenju dr Gutića obojicu su automobilom odvezli izvan Banjaluke, do rijeke Vrbanje. Tu su na obali reke pobijeni i bačeni u vodu. Nekoliko dana iza toga slučajno je nađeno tijelo episkopa Platona, preneseno u Državnu bolnicu u Banjaluku, a odatle odvežen je i sahranjen u vojničkom groblju, bez ikakve pratnje i bez crkvenog obreda. Sa Platona je skinuto sve odijelo. On je u vodi nađen samo u gaćama i cipelama“ (Izvještaj prote Dušana Kecmanovića).
„Podajte parastos vladiki Platonu i proti Subotiću, jer su njih ubili Osman Đelić, Mirko Kovačić i Niko Čondrić, jer se tako izlanuo Mirko pred Jovanom Kovačevićem, da su se na njima učili gađati iz revolvera“. (Pismo Hamdije Afgana Risti Tomiću, Banjaluka, februara 1942. godine)
Krišom sahranjeni
„Episkop Platon i protojerej Dušan Subotić su poubijani u selu Vrbanji, sreza banjalučkog, i bačeni u Vrbas. Voda ih je docnije izbacila, te su nečujno i sahranjeni. Episkop Platon sahranjen je u vojničkom groblju, sa krstom bez ikakva natpisa, a prota Subotić u selu Vrbanji. Štap episkopa Platona plivao je niz Vrbas oko 35 kilometara, gdje su ga uhvatili ribari i prodali jednom seljaku za 20 dinara. Saznavši za taj štap da se nalazi u jednom selu moje parohije, odem da ga tražim i nađem ga kod seljaka koji ga je kupio i utvrdim da je zaista počivšeg episkopa, jer na njemu piše: „Platonu, vikarnom episkopu moravičkom – dr Voja Janjić, ministar vera u penziji“. Štap sam ostavio kod seljaka Dušana Vrančića, selo Milosavnu, srez Prnjavor, Vrbaska banovina. Posle ovoga događaja nastalo je hapšenje sveštenika i uništavanje crkvi u cijeloj eparhiji.
(Iskaz izbjeglog sveštenika Đorđa V. Radića, paroha drugovićkog iz Eparhije banjalučke, dat pravoslavnom episkopu Timočke eparhije, 9. septembar 1941. godine)
(„Ustaški zločini nad srpskim sveštenicima“, V. Džomić, „Svetigora“ 1995. godine“)
(Press RS)