Srpska pravoslavna crkvena opština u Sarajevu, pored svoje mnogostruke delatnosti, pobrinula se da je izišla ozbilјna i naučna knjiga g. Vladislava Skarića, Srpski pravoslavni narod i crkva u Sarajevu u 17 i 18 vijeku, Sarajevo, 1928, a sada se pobrinula da se napiše i da izađe knjiga, u kojoj će biti opis starina Stare crkve u Sarajevu i Muzeja pri Staroj crkvi, sa snimcima sviju starina u Staroj crkvi i Muzeju, koje imaju istorijsku i istorisko-umetničku vrednost.
Ove starine u velikom broju poklonili su Staroj crkvi pobožni parohijani, o čemu imamo dosta beležaka, u crkvenim tefterima koji se čuvaju u Muzeju. Na velikom broju ovih starina piše da se one prilažu Hristu u hram sv. arhistratiga Mihaila. Pobožnost Sarajlija pored svega ostaloga svedoči i jedna kuća u Sarajevu, blizu Vijećnice, na kojoj je kamena ploča sa natpisom, da je ta kuća svojina, crkve sv. groba u Jerusalimu. Potrebno je da se zna šta sve imamo u Staroj crkvi i njezinom Muzeju, jer nemamo mnogo manastira i crkava, koje imaju ovako lep broj starina kao Stara crkva u Sarajevu. Naročito je potrebno da se snime stare ikone Stare crkve, jer su mnogo oštećene. Pre svega oštećene su vremenom, dalјe, prolivanjem ulјa iz kandila ispred njih, palјenjem svećica uz ikone i leplјenjem svećica na same ikone. Kada svećica dogoreva uhvati plamen i samu površinu ikone, i sprži boje, a na ikoni ostalu velika crna ispalјena mesta. Ima jedna stara divna ikona Bogorodice, čiji je sav lik spalјen, samo su ostale neopalјene krupne tužne oči presvete Bogorodice. Ne lјuti se ona jer zna da ovo nije hotimično, no iz neuke pobožnosti. Što pak ne upropastiše vreme, ulјe, sveće i plamen, to upropastiše kujundžije. I opet iz neuke pobožnosti. Da bi ikonu što više ukrasili, da bi prineli na dar i žrtvu Bogorodici i Gospodu Isusu Hristu svoj trud i svoju umetnost, kovali su kujundžije od srebra krune, ruke, noge, nimbove, odelo i drugo i prikivali ekserima na same ikone Bogorodičine sa malim Spasitelјem, misleći da će tako još više ukrasiti ikone. Dokle ide ovo ulepšavanje ikona od strane kujundžija vidimo iz ovih primera. Na jednoj ikoni vide se samo likovi Spasitelјa i Bogorodice, a sve ostalo je okov, pa i sve odelo Bogorodice i Spasitelјa. Na drugoj ikoni kujundžija je sakovao srebrnu dojku i prikovao je na ikonu presvete Bogorodice Mlekopitatelnice, a klisare pokazujući danas ovu ikonu pokazuju na ikoni kako Spasitelј-Dete drži komad hleba, ne znajući značaj ikone. Ne lјuti se presveta Bogorodica Mlekopitatelnica, jer zna da je to iz neuke pobožnosti. No nije se zaustavilo na kujundžijama. Klisare pred praznike čistili su ove srebrne okove na ikonama oko lica Spasitelјa i Bogorodice tečnostima, oštetili divne likove Bogorodice, žute kao pšenično zrno, i detinje likove Spasitelјa u naručju Bogorodice. Ne lјute se Bogorodica i Spasitelј ni na klisare, jer znaju da je i to iz neuke pobožnosti, no i dalјe primaju molitve svojih vernih i Spasitelј-Dete i dalјe vazda blagosilјa svojom ručicom svakoga ko Mu priđe. No sve ovo pripada prošlosti. Današnja uprava srpske pravoslavne crkvene opštine i sveštenstvo Stare crkve zna vrednost starina Stare crkve i brine se i preduzima sve mjere da se one očuvaju kako treba, i zbog svega rečenoga mora pozdraviti odluka opštine da se sve ove starine očuvaju za budućnost i nauku, bar u slici, kao i namera da se podigne dolična zgrada za Muzej pri Staroj crkvi. No sve ove ikone, i ovako oštećene i stare, od velike su duhovne važnosti za pobožni narod. Stara crkva je otvorena preko celoga dana i u nju dolazi narod na molitvu. Svako uzme svećicu i odlazi 
pred oltar pred jednu od starih ikona, gde zapali svećicu i moli se Bogu toplom molitvom. Tišina Stare crkve slična je tišini starih manastirskih crkava. Pa ne samo da dolaze Staroj crkvi pravoslavni, no i Muslimani. Od starina pri Staroj crkvi i muzeju Stare crkve imamo: stare rukopisne knjige, stare štampane srbulјske i ruske bogoslužbene knjige, minijature, ornamente i ornamentisane inicijale u starim rukopisnim knjigama, ikone, kujundžijske radove (okovi kretova, jevanđelija, kivoti, petohlebnice, anafornice, ručke, ibrici, tepsije za žito i kolјivo, kopija, čaše, kandila i t.d.), crkvene vezove i stare novce. Koliko mi je do sada poznato o starinama Stare crkve pisali su Mita Živković, Simeon Čajkanović, Sava Kosanović, Ljub. Stojanović, Mih. M. Vukićević i Vlad. Skarić. Rukopisne bogoslužbene knjige u glavnom najviše su do sada proučavane od sviju starina Stare crkve, i danas već nemamo svih onih rukopisnih knjiga, koje su ranije postojale. Zapisi iz ovih knjiga su većinom objavlјeni, ali će se naći u njima još neobjavlјenih zapisa i pojedinosti. Od minijatura imamo u jednom srpskoslovenskom jevanđelјu dve minijature jevanđelista sa grčkim signaturama, a u jednom drugom jevanđeliju imamo minijature trojice jevanđelista, što ih je radio »Grešni Leontije.« Od starih štampanih knjiga imamo bogoslužbene knjige štampane u starim srpskim štamparijama i u ruskim štamparijama u Ostrogu, Lavovu i Kijevu. Od starina pri staroj crkvi najviše imamo ikona — kujundžijskih predmeta. Ikone su razne, i među ovima imamo veliki broj ikona presvete Bogorodice, i to : Odigitrije, Jeleuse, Mlekopitatelnice, Nade beznadežnih. Strasne, Zastupnice sviju, Neopalime kupine. Dalјe imamo nerukotvorne ikone Spasitelјa. Deisise, ikone svetitelјa i praznika, itd. Na ovim ikonama nemamo imena slikara koji su ih radili, samo na jednoj ikoni Deisisa sa praznicima imamo na grčkom zabileženo ime »majstora Andrije«, a na prestolnim ikonama u crkvi, na Bogorodičinoj ikoni dole, zabeleženo je da ih je radio slikar Maksim Dujković 1734 godine: »ruka mne grešnago Maksima Dujkovića.« Od Dujkovića imamo lep broj ikona, i to većinom prestolne ikone na ikonostasu Stare crkve: Spasitelјa, Bogorodice, sv. Arhistratiga Mihaila sa čudima s.v. Mihaila, sv. Georgija sa slikama iz žitija sv. Georgija, Nedremanog oka, Deisisa, sv. Trojice kod Avrama. Sve je ovo na ikonostasu. Osim toga imamo od Dujkovića ikonu sv. Petke (ja držim sv. Tekle) kod moštiju (ruka) sv. Tekle i ikonu sv. Jovana Preteče. Poslednju ikonu našao sam na tavanu iznad Muzeja, bačenu sa ostalima potpuno oštećenim ikonama. Ikona sv. Jovana Preteče je veoma oštećena vidi se samo glava Preteče, svitak sa slovima i nešto od odela. Dujković je slikao u prvoj polovini 13 stoleća potpuno po načinu stare srpske ikonografije. Sve ikone od istoriske i istorisko-umetničke vrednosti Stare crkve i Muzeja snimlјene su fotografski. Pored ikona najviše imamo kujundžijskih radova iz 17 i 18 stoleća. Neke od ovih radova očevidno radili su Muslimani ili ako su radili Srbi kujundžije, onda su se 
ugledali na kujundžiske radove Muslimani. Kujundžiski radovi su većinom datirani, a imena kujundžija retko su zabeležena kao što je to slučaj i sa slikarima ikona. Od kujundžiskih radova spomenućemo ovde: kivot manastira Orahovice hrama sv. velikomučenika Georgija, načinjen 1610, u vreme pećskog patrijarha Pajsija i mitropolita dabarskog Makarija i igumana Luke sa bratijom. Anafornica u obliku turbeta, priložio je monah Sofronije 1676 za večni spomen svoj i svoga sina Jovana. Kivot »velikoga manastira« Papraće. načinjen brigom igumana Zaharije iz vremena pre 1679, jer ga te godine otkupiše sarajevski ktitori pop Jovan i drugi, za vreme mitropolita bosanskog kir-Hristifora, Krst iz 1684, priložiše ga Hristu Miloš ćurčija i Jovan Arnautović, sa grčkim signaturama na rezbariji. Okov jevanđelija, okovaše ga kalfe novi majstori rufeta ćurčijskog o svome teferiču 1693. Kivot u obliku narodne kućice, sakovan za vreme arhiepiskopa kir-Kalinika 1693, god. Petohlebnica, sakovana u vreme Meletija Umilenkovića 1693. radio je po svoj prilici Musliman kujundžija. Tepsija za žito hadži Marka Nikolića 1699 g. Tepsija, priložiše je klisare Savko iz Varoši, Mihailo kovač i Ilija ćurčija hramu arh. Mihaila 1700 god. Kandilo, priložio hadži-Simo Drašković u crkvu sarajevsku 1702 g. Kandilo, priložio Humko Drašković 1706. Kandilo. priložila Hristu raba Jefimija domaća pokojnoga hadži Jove Dučića u crkvu sv. Arhistratiga 1710. meseca novembra Tepsija Milete Petrovića okovana 1725. Krst ručni, okovala ga Marija Pavlović 1732. Na ovom krstu bilo je označeno čije je rukodelije, ali je ime rukodelca pri kasnijoj opravci krsta zaliveno srebrom. Kopije, priložio Mihajlo Ostojić 1732 g. Dva svećnjaka u Muzeju su delo rukodelca Mihaila. Andrija kujundžija ukrasio je srmom ikonu Ikonu Bogorodice sa Petrom (?) i Jovanom (?) 1838 godine troškom Stane hadži-Vidakovice. Od nedatiranih kujundžiskih predmeta spomenućemo jedan kov jevanđelija, koji je dala načiniti Vučica u Beogradu. Naročito je vredna spomena relјefna srebrna ploča Vaznesenja na jevanđelju, rad Srbina kujundžije, a ovo jevanđelije stoji na prestolu pobočne kapele Stare crkve. Na jednom krstu ima natpis nedatiran, da ga je priložila Anđelija hadži-Markovića. Od crkvenih vezova imamo jedan goblen iz 1816 godine sa izvezenim likom sv. Trifuna, sv. Paraskeve i sv. Jakova Persjanina, a na okovu rama ovoga goblena zabeležena je godina 1811. Novci u Muzeju Stare crkve nisu proučeni. Opis sviju starina Stare crkve i snimci ovih starih (do 100) biće obuavlјeni u delu: Starine Stare crkve i Muzeja Stare crkve u Sarajevu, koje sprema potpisani.
Autori: L. MIRKOVIĆ
KALENDAR SPKD PROSVJETA, 01.01.1932