Stojan Šobot
(Debelo Brdo, 1740 – Debelo Brdo, 1830)
Prvi katihizis kod Srba u Gornjoj Krajini napisao je korenički proto Stojan Šobot još 1772. godine, dakle prije Rajićeva katihizisa.Stojan Šobot rodio se u Debelom Brdu, u otočkoj regimenti, Zađakonjen je 25. marta 1762, a za sveštenika rukopoložen 25. marta 1764. godine od vladike Jakšića postao je paroh u Debelom Brdu 1. augusta 1768. godine.
Za koreničkog protu prozvao ga je vladika Petrović 30. decembra 1816.godine.
Katihizam koji je napisao Stojan Šobot štampan je 1813. godine u Veneciji pod naslovom : „Nauka Hristijanska radi maloljetne dječice, Pravoslavnija vostočnija cerkve“. Spisana u Debelom Brdu februarija mjeseca 1772. ljeta i po sinodalno Karlovcu Sremskom ljeta 1774.
Knjiga je štampana na maloj šesnaestini na 64 strane, a troškom vladike Mijokovića. Ovaj katihizis nije poznat pod imenom prote Stojana Šobota, nego pod imenom “ Voprosa“.
„Vopros“. Ko si ti?
Otvjet. Ja jesam čelovjek, Srbin, Hrstjanin“.
A malo zatim:
„Vospos. Po čemu zoveš se Srbin?
Otvjet. Zovem se po rodu i slovu iliti jeziku onih ljudi od kojih proishodim
i koji imenuju se Srbi“.
Stojan Šobot umro je u svom rodnom selu, u Debelom Brdu 1830. godine.
Stojan SOBOT, NAUKA HRISCANSKA, Zagreb 2002, 68+69.
Pun naslov ovog katihizisa glasi: “Nauka hriscanska za maloljetnu djecicu Pravoslavne istocne crkve napisan u Debelom Brdu febrara mjeseca 1772. godine i po nalogu Sinoda u Sremskim Karlovcima godine 1774. uvrstena u katihizis Stojana Sobota protoprezvitera korenickog bogospasene eparhije Karlovacke, u Mlecima. 1813. godine. Stampano grcko-slovenskim pismom kod Teodosija.”
Dakle, ovu veronauku napisao je pre 230 godina prota Stojan Šobot, ugledni srpski sveštenik i predani crkveno-prosvetni i nacionalni radnik. Stojan je rodjen 1740. godine u Debelom Brdu (Hrvatska). Posle završenog školovanja rukopoložen je za sveštenika (1764) i postavljen za paroha u svom rodnom mestu. Godine 1781, proizveden je za koreničkog protu.
Prota Stojan Šobota osnovao je srpsku školu u Biliću kod Zalužnica, a njegovim zalaganjem ustrojene su srpske škole u Gospiću (1799) i Korenici (1801). Upamćen je kao predani crkveno-prosvetni delatnik i vrsni propovednik.
Katihizis prote Šobota naslovljen Nauka hrišćanska za maloljetnu djecicu Pravoslavne istošne crkve, bio je osnovno hrišćansko štivo za srpsku-pravoslavnu mladež Like, Banije i Korduna. Skoro dva veka ovaj bukvar hrišćanske vere je čuvar pravoslavlja i svetosavske tradicije. S obzirom na njegovu ulogu i značaj, ubrzo je zabranjen. Zagrebačka generalkomanda prvo je pozvala (1853) na odgovornost tadašnjeg gornjokarlovačkog episkopa Evgenija Jovanovića, a potom i zabranila dalju upotrebu ovog katihzisa sa napomenom da “nacionalna pitanja ne spadaju u nauku vere, niti vera poznaje narodnost”. I pored te zabrane, Katihizis prote Stojana Šobota i dalje se upoptrebljavao i, kada ga nije bilo, krišom se prepisivao i tako bio čuvar hrišćansko-pravoslavne vere i svetosavske tradicije medju Srbima Gornjokalovačkog vladičanstva.
Nauka hrišćanska štampana je 1813. godine u Mlecima (Veneciji). Posle 189 godina pojavljuje se ponovo s blagoslovom Njegovog Visokopreosveštenstva g Jovana, mitropolita zagrebačko-ljubljanskog i cele Italiije, a u izdanju E U O ovog vladičanstva. Izdanje je štampu priredio i Predgovor napisao Svetozar Borak, profesor Bogoslovije u Sremskim Karlovcima.
Ovo veronaučko stivo napisano je u vidu dijaloga; pitanja (voprosa) i odgovora (otvjeta). Prota Šobot, kako ističe u Predgovoru g. Svetozar Borak, „nije izložio samo hrišćansku nauku za svoju pastvu, osobito mladež, već je toj pastvi učvršćivao nacionalnu svjest uzimajući za atribute nacije one elemente koji ce mnogo kasnij uzimati gotovo svi teoretičari društva. Npr.: Po čemu se zoveš Srbin? Otvjet: Zovem se po rodu i slovu iliti jeziku onih ljudi ot kojih proishodim i koji imenuju se Serbi.”
Katihizis prote Stojana Šobota je objavljen na izvornom jeziku (slavenosrpskom) kada je napisan i savremenom srpskom jeziku. Blagodareći ovom izdanju produžen je vek trajanja ovog veronaučkog stiva, a ime prote Šobota ponovo se ispisuje svetlim slovima.
S. Mileusnic
Upravo iz Like potiče intrigantno svedočanstvo o starom i novom tumačenju srpstva koje se javlja na razmeđi epoha u drugoj polovini 18. veka. Naime, protoprezbiter krbavski (Korenički) Stojan Šobat sastavio je u Debelom Brdu kod Bunića 1772. veronaučni priručnik, katehizam (štampan u Veneciji 1813. pod naslovom Nauka hristianska), u narodu poznat kao Vopros (po prvoj reči „vopros“ – pitanje, na šta sledi „otvjet“ – odgovor).
Na početku te didaktične knjižice autor daje definiciju pojma „Srbin“: u prvom odgovoru ona još podseća na staru, tradicionalnu identifikaciju srpstva s pravoslavljem (Vopros: Kto jesi ti? – Otvjet: Az jesm čelovjek, Serblin, hristianin), dok se u drugom odgovoru nazire sasvim novo shvatanje koje gotovo da se poklapa s modernom nacionalnom svešću (Vopros: Po čemu zoveš se Serblin? – Otvjet: Zovem se po rodu i slovu onih ljudi od kojih proishodim, a koji imenuju se Serbli).
Neki istoričari (npr. Ferdo Šišić, Milan Radeka) spremni su Šobatu pripisati jasan osećaj nacionalne pripadnosti, znači i 20-ak godina pre Francuske revolucije za koju se veže postanak moderne nacije. U svakom slučaju ovaj je „Korenički protopop“ na neki način pretekao prosvetitelja Dositeja Obradovića, koji se obično smatra prvim glasnikom modernog srpstva. Nažalost, nema mnogo istraživanja koja bi pobliže rasvetlila kako se dogodila ta semantička promena.
„Posvjetovčenju“ srpskog imena tek su delimično mogle doprineti srpske narodno-crkvene privilegije i institucije poput narodno-crkvenih sabora, jer su sve te „etnarhijske“ strukture istovremeno imale svoju snažnu konfesijsku dimenziju. Političkoj sekularizaciji srpstva možda je najviše doprinela habsburška prosvetiteljsko-apsolutistička politika, koja je na osnovu istih „srpski privilegija“ s kraja 17. veka, od 1745. konstituisala „ilirsku naciju“ kao zaseban politički narod, izuzet od ugarskog (i hrvatskog) političkog naroda. Ilirsko ime, doduše, nikada neće zaživeti među Srbima, ali je ta epizoda mogla doprineti političkoj sekularizaciji srpstva u Monarhiji, koja je do punog izražaja došla 1790. na Temišvarskom saboru, na kom se već jasno razlučuje pripadnost religiji od pripadnosti narodu.
IZVOR: Predmoderne etnije u Lici i Krbavi prema Popisu iz 1712/1714. Marko Šarić, Filozofski fakultet u Zagrebu.
Priredio saradnik portala Poreklo Jovan Eror.