Panonske narodne nošnje
Nošnje panonskog područja rasprostiru se u centralnim delovima Srbije, u Vojvodini, Baranji, Slavoniji i bosanskoj Posavini, u čijoj je populaciji znatan udeo srpskog stanovništva. U južnom graničnom pojasu nošnje se prožimaju sa centralnobalkanskim i dinarskim odevnim sadržajima, a u ostalom okviru izložene su srednjoevropskim uticajima i stilovima, posebno baroku, i od kraja 19. veka građanskoj modi zapadnog i srednjoevropskog pojasa. Posebno su značajni staroslovenski elementi, koji su se na jugoslovenskom prostoru najbolje ovde očuvali.
Na panonskom, pretežno nizijskom prostoru, sa složenim kulturnim prožimanjima, plodnost tla, s obiljem žitarica i drugih plodova, davala je ekonomsku sigurnost stanovništvu, što se odražavalo na sve oblasti života i što je u odevanju doprinelo bujnoj raznovrsnosti i razigranosti oblika, ukrasa i boja. Bogato nabrana platnena odeća, koja se nosila leti i zimi, deluje lako i živo. Česti su vegetabilni motivi, zlatovez, a boje su većinom svetle.
U ženskim nošnjama zastupljena je platnena dugačka nabrana jednodelna košulja, na kojoj je ukras izveden u tkanju ili vezenjem u jednoj ili više boja. Na sličan način ukrašena je i dvodelna košulja, s tim što se donji deo nosi u više slojeva. Osim platnenih, bile su uobičajene i vunene suknje, s krupnim i sitnim naborima. Preko platnene odeće opasivani su pojas i pregača, a u nekim krajevima nošene su dve – prednja i zadnja pregača. Osim obilne primene floralnih motiva, a u tkanju i geometrijskih ornamenata, specifična su bila oglavlja – peškiri s podloškom, marame presložene u kape, a kod nevesta i mlađih žena cvetne krune i zlatovezne kape. Mušku platnenu odeću sačinjavaju „rubine“ (košulja i gaće) s panonskim načinom oblačenja (košulja se, naime, obavezno nosila preko gaća). Kao i na ženskim košuljama, ukrašavanje je bilo izrazito i na muškim. Među raznim biljnim ornamentima, posebno se isticao, kao simbol plodnosti, motiv žitnog klasja izveden u zlatovezu.
Zimi je ženska i muška platnena odeća dopunjavana suknenim i krznenim haljecima. Na suknu bele, mrke i smeđe boje motivi su oblikovani prišivanjem izrezanih komadića sukna i čohe u boji, a na kožnim predmetima – aplikacijama kože na kožu. Našiveni ukrasi u kombinaciji s vezom živih boja doprinosili su veoma živopisnom izgledu prsluka, gunjeva, kabanica i kožuha.
Terensko istraživanje i prikuoljanje građe o narodnoj nošnji Baranje
Etnolog Mitar Vlahović (1897–1982)1 je prvi kustos Etnografskog muzeja u Beogradu koji je u muzejske zbirke uvrstio svedočanstva o životu ljudi u Baranji2. U selima Popovac, Bolman, Branjina, Topolje, Jagodnjak, Šumarina, Torjanci, Kneževi Vinogradi, Luč, Branjin Vrh, Duboševica i Beli Manastir boravio je u nekoliko navrata: marta i jula meseca 1935. godine, decembra 1936, januara 1937. i maja 1939. godine3. Zahvaljujući njemu Etnografski muzej u Beogradu danas raspolaže vrednom muzejskom građom (etnografskim predmetima i fotografijama) o tradicionalnoj kulturi Srba, Hrvata i Šokaca4. Sedam decenija kasnije kao kustos zbirke narodnih nošnji Hrvatske u Etnografskom muzeju u Beogradu5 bila sam u prilici da radi prikupljanja građe o narodnoj nošnji Srba boravim od 4. do 6. decembra 2008. godine6 u Belom Manastiru7 i selima Popovcu, Bolmanu i Jagodnjaku8. Pre odlaska u Beli Manastir9, u Osijeku10 sam u Muzeju Slavonije11 posetila Vlastu Šabić i Anu Vild12, kustose Etnološkog odjeljenja. Razmenile smo muzejske publikacije13 i vodeći razgovore o iskustvima u muzejskom radu i proučavanju nošnje, koleginice su me podržale u nameri da izučavam tradicionalno odevanje Srba u Baranji. S obzirom na dužinu boravka na terenu, prevashodni cilj istraživanja bio je prikupljanje građe i provera i dopuna podataka o narodnoj nošnji Srba u prvoj polovini 20. veka. Nastojala sam da osim osnovnih podataka o izgledu, strukturi i funkciji muške i ženske svakodnevne i svečane nošnje, prikupim i podatke o načinu izrade i ukrašavanju pojedinih njenih delova. U istraživanju ženske nošnje primarna su mi bila saznanja o svečanim oglavljima udatih žena, posebno o specifičnom obliku kape zlatare – džege14 i baranjskoj varijanti oglavlja tipa ubrađaja15. U proučavanju muške nošnje prioritet sam dala prikupljanju podataka o funkciji muške pregače – ferte16. Prema do sada raspoloživim podacima navedeni odevni predmeti bili su prisutni samo u nošnjama pripadnika srpskog naroda u Baranji i nema ih u muškoj nošnji Srba iz drugih oblasti u Hrvatskoj, a ni u Srbiji. Proistekli iz procesa akulturacija u višenacionalnoj sredini ovi predmeti su u tradicionalnom odevanju srpskog naroda u Baranji imali funkciju označavanja etničke pripadnosti i bili su simbol njihovog etnoregionalnog identiteta. Prikupljanje novih, dopuna i provera postojećih podataka obavljena je uobičajenim tehnikama neposrednog etnološkog istraživanja na terenu: opservacijom, ispitivanjem (razgovor, anketa) i fotografisanjem. Zahvaljujući domaćinima koji su mi obezbedili kazivače i prevoz, uz činjenicu da je na terenu radni dan, trajao od osam ujutro do devet ili deset časova uveče došlo se do vredne muzejske građe17. Istraživanje je rezultiralo nabavkom 8 predmeta, snimljenim materijalom (fotografije i razgovor sa kazivačima) i datim intervjuom za srpski nedeljnik „Novosti“18. Ispitivanje kazivača i fotografisanje predmeta koje čuvaju pojedine porodice, obavljeno je u Popovcu, Belom Manastiru, Bolmanu i Jagodnjaku. U Popovcu su mi sagovornici bili Milica19 (1921), Nikola (1945) i Sofija (1945) Dvornić. Porodica Nikole i Sofije Dvornić čuva svečanu letnju i zimsku mušku nošnju kao i delove ženske svečane nošnje. Nošnje su pripadale roditeljima Nikole Dvornića, ocu Zariji (1920–1999) i majci Melaniji (1921–1999). Komplet letnje muške nošnje čine, košulja i gaće od domaćeg belog pamučnog platna, crni prsluk s pucadima i crna šubara od astragana. Košulja je sašivena od veoma tankog domaćeg belog pamučnog platna sa uzvodom koji u Baranji zovu kavezlije20. Gaće od belog domaćeg pamučnog platna su vertikalno krupno nafaltane – naskalane, pa su i ove gaće naskalane gaće. Košulja i gaće su izrađeni u kućnoj radinosti. Crni prsluk s pucadima čiji je narodni naziv prusluk sa pulijama, sašiven je od kupovnog crnog vunenog štofa čiji su ukras metalna pucad – pulije. Šubara je od crnog jagnjećeg krzna astragana, koji u Baranji zovu strigan, pa i za šubaru kažu strigan. Prsluk, pulije i šubara su zanatski proizvodi. Zimsku varijantu svečane muške nošnje osim košulje i gaća od platna koji se nose neposredno do tela, čine još i štofane crne pantalone – bričes čakšire i vunena pregača – ferta. Pantalone su zanatske izrade, a vunena tkana pregača ukrašena vezom je izrađena u kućnoj radinosti. Pregaču je u svečanim prilikama nosio Zarija Dvornić, a osim Zarije, nosili su je i njegov sin Nikola i unuk, kada su kao momci u svadbama bili pozivači21 ili prikumci22. Kompletu nošnje nedostaju crne kožne čizme tvrdih sara koje su bile obavezan deo svečane muške letnje i zimske nošnje. Zarija Dvornić je ovu nošnju redovno oblačio u svečanim prilikama, a njegovi potomci, Nikola i Nikolin sin su je većinom koristili kao scenski kostim prilikom nastupa folklornih društava u kojima su igrali (Nikola do šezdesetih, a njegov sin do pre nekoliko godina). Nošnju je radi fotografisanja obukao stariji unuk Nikole Dvornića. Snimljena je letnja i zimska varijanta nošnje. Nikola je demonstrirao nekoliko uobičajenih načina nošenja šubare od astragana. Sofija Dvornić i njena majka Milica su Muzeju poklonile žensku maramu ukrašenu srmom – rogalj i dve suknje – skuta.23 Maramu – rogalj je nosila Melanija Dvornić u svečanim prilikama dok je bila mlada. Ovakve marame najčešće sašivene od svilenih kupovnih materijala različitih boja bile su izvezene zlatnim nitima, srmom ili svilenim koncem. U Popovcu su ih za prodaju izrađivale Persa Stanković i Anka Dvornić. U Belom Manastiru su mi kazivači bili, osim Milana Dvornića, bračni par Bijelić, Milenko (1936) i Smiljana (1937), Bogdanka Vuković (1942) i njena majka Sofija Vuković (1919), Radmila Šćekić (1958), Ljuba Papa (1942) i mlada Svetlana Žarković (1970). Porodice koje sam posetila uglavnom čuvaju delove ženske nošnje. Na terenu je od tekstilnih predmeta najviše sačuvano marama – rogljeva, skute, oplećci i vunene pregače – suknene ferte, koje su žene i devojke izrađivale i nosile u prvoj polovini 20. veka. Smiljana Bijelić je za zbirku tekstilnog pokućstva u Etnografskom muzeju u Beogradu poklonila dva predmeta, peškir i stolnjak24. Peškir je izradila, platno izatkala, a potom izvezla, Darinka Mihajlović (1880–1953), Smiljanina baba, početkom 20. veka. Stolnjak je izradila sama Smiljana pedesetih godina 20. veka. Porodica poseduje kolekcije muških i ženskih radnih kecelja – verti. Bogdanka Vuković je za zbirku narodnih nošnji poklonila jedan devojački platneni prsluk i dečju suknju – skute25. Izradila ih je i nosila njena tetka Ljubica Aćimović (1913) rođena Mecanov kad je bila devojka. Majka Bogdankina, Sofija Vuković, rođena Mecanov bila je žena opančara, pokojnog Branka Vukovića koji je u Beli Manastir doselio iz mađarskog sela Bermend. Izrađivao je opanke do pedesetih godina 20. veka. Sofija mi je bila dobar kazivač za temu odevanje mladih udatih žena tridesetih godina 20. veka. Radmila Šćekić, rođena Bertić kao porodične dragocenosti čuva dva ženska prsluka od crnog satena. Prsluci su zanatski izrađeni u Majišu26. Nosila ih je Lenka Mihajlović (1912–1986) njena baba po ocu, koja je rođena u tom selu. Porodica Mihajlović se posle 1918. godine preselila u Beli Manastir. Prsluke je uz novije delove nošnje koje je sašila za nastupe folklornog društva, nekada nosila ona, a danas u njima nastupa njena kći. Ljuba Papa, rođena Dvornić, takođe iz Belog Manastira, čuva delove nošnje koje je devedesetih i tridesetih godina 20. veka nosila njena majka Balatinac Maca (1913–1989). Poseduje i delove ubrađaja koji je njena majka nosila tridesetih godina 20. veka i džegu izvezenu svilom. Svetlana Žarković, koreograf Srpskog kulturno-umetničkog društva Jovan Lazić u svojoj kolekciji narodnih nošnji čuva i nekoliko autentičnih muških svečanih momačkih košulja i jednu atipičnu žensku pregaču. Košulje je za svog sina tridesetih godina 20. veka sašila Mileva Mihajlović27 od belog veoma tankog domaćeg pamučnog platna koje je izatkala njena majka. Bogate kolekcije prvenstveno tekstilnog pokućstva i srazmerno manji broj odevnih predmeta u Jagodnjaku čuvaju Anđelija Sarkanjac (1936) i Milica Bošnjak (1942). Izdvojila bih jedinstven primerak ženske kape tipa džege, izrađen od staklenih perlica, koju zovu kapa. Kapa je kupovna, zanatske je izrade, a pripadala je Milici Bošnjak, babi Anđelije Sarkanjac. Kapa je nošena preko kose očešljane u punđu – tutu, koja je od kose spletene u pletenicu kružno uvijana i ukosnicama pričvršćivana na potiljku. Milica Bošnjak je kapu nosila nedeljom na jutrenje i crkvenu službu kao i u drugim svečanim prilikama. Anđelija Sarkanjac poseduje i kolekciju muških pregača, deverskih peškira, marama, plahti i drugog tekstilnog pokućstva koji i danas izrađuje za prodaju. Anđelijina majka Anka Sarkanjac, rođena Strajnić (1914–1994) je vezla zlatom, metalnom niti, bilo da je bila pozlaćena ili posrebrna. Za prodaju je izrađivala marame i druge predmete muške i ženske svečane nošnje koju je ukrašavala još i srmom – srebrom, belim vezom – šlingom, koji je radila ručno, bez mašine, šljokicama – jaspricama i staklenim perlicama – crvićima. Najviše je radila tridesetih i četrdesetih godina 20. veka. Anđelija šlingu izrađuje mašinski. Ubrađaj – ubrađivač sa mašlijama28, složeno oglavlje koje se sastoji od kape sa zlatnom čipkom koja uokviruje lice i veštačkim cvećem na potiljku, tankog belog vela i dve dugačke mašne – mašlije, prema kazivanju Anđelije Sarkanjac i prema fotografiji koju poseduje, nosile su žene samo za vreme održavanja svadbe. Ona i njena jetrva su bile ubradite u svatovima u kojima je njen dever bio kum, muž kočijaš, a ona kočijašica, četrdesetih godina 20. veka. Milica Bošnjak ima kolekciju muških košulja koje su pripadale njenom suprugu i svekru i oplećke i skute koje je izradila njena svekrva Justina Bošnjak. Gospodin Milan Dvornić29 čuva jednu suknju – skute i jedinstven primerak ženske košulje – oplećka čiji su rukavi ukrašeni zlatovezom. Predmeti su pripadala njegovoj baki Mili Dvornić (1889-1957), rođenoj Đurković u Belom Manastiru. Nosila ih je u svojoj mladosti, na prelazu iz 19. u 20. vek. Izrađeni su od beza i kavezlije, tankog pamučnog platna koje je tkano kod kuće. U to vreme osim beza, bilo je svilenih i pamučnik kavezlija od kojih su se šili najfiniji oplećci nošeni u najsvečanijim prilikama. Dvornić čuva i natpis (firmu) sa čizmarske radionice svog dede Vlajka Dvornića (1882). Ime vlasnika firme je napisano ćiriličnim slovima, a delatnost, latiničnim slovima na mađarskom jeziku. Vlajko Dvornić je čizmarski zanat izučio u Mohaču. Izrađivao je muške i ženske čizme i cipele, najpre u Popovcu, a od kada se oženio i prizetio, u Belom Manastiru. Radio je za vreme Drugog svetskog rata i važio je za najboljeg majstora u Baranji. O njegovom majstorskom umeću sačuvala se priča da su čizme koje je majstor Vlajko izrađivao bile tako udobne da se činilo kao da je čovek u njima rođen. Milan je čuo da u Jagodnjaku i Karancu mogu da se nađu čizme koje je on izradio. Boravak u Baranji sam iskoristila da u Bolmanu upoznam baku Desanku Dmitrić (1930), i proverim i dopunim podatke o pokrivanju glave udatih žena. Zahvaljujući Desankinoj kćerki Mileni Jevremov iz Beograda, Etnografski muzej je nabavkom delova muške i ženske nošnje30 i fotografija iz porodičnog albuma porodice Dmitrić31 došao do predmeta koje do tada nije posedovao u svojim zbirkama.32 Tragom ženske kape zlatare – džege koja je otkupljena u Sonti33 i fotografije dobijene tom prilikom34, u Popovcu sam razgovarala sa Smiljkom Mišljenović (1930). Ona je kao i Desanka Dmitrić potvrdila podatak do kojeg je došao i Milan Dvornić, da je žena s fotografije35 koja nosi kapu zlataru njena rođaka Ginica Stanković. Ona pretpostavlja da je kapu izradila Persa Stanković u Popovcu tridesetih godina 20. veka. Persa Stanković je živela u njenom komšiluku i izrađivala je džege i rogljeve za prodaju. Smiljka i njena sestra Sofija same su šile i vezle rogljeve, a mustre za vez su uzimale od Perse. Smiljka je pedesetih godina 20. veka, desetak godina posle udaje nosila kape džege. Imala je uz svaku haljinu po jednu džegu odgovarajuće boje, prema haljini. Te kape su kupovane u radnjama. Njena svekrva je sve kape i marame šezdesetih godina poklonila komšinici, tada devojčici Mari Bošnjak da se igra svatova. Smiljkina svekrva je kao mlada udata žena nosila ubrađaj, ali su i njega, poklonile Mari. Smiljka mi je dala dragocena podatke o povezivanju neveste šamijom, o ušamljivanju, koje je obavljala svekrva prvo jutro nakon svadbe, povezujući snahu crvenom trouglastom maramom – željinćem. Osim nabavljenih predmeta i prikupljene građe za nastavak rada i komparativno proučavanje nošnje Srba u Baranji značaj ovog boravka u Baranji je u nastavku saradnje s Muzejom Slavonije36 i uspostavljanju saradnje sa Srpskim kulturnim društvom Prosvjeta pododbor Osijek i Savezom mađarskih udruga u Hrvatskoj37. Uspostavljanjem saradnje sa Srbima koji žive i rade u Baranji otvorena je mogućnost saradnje Ministarstva kulture Srbije sa Srpskom manjinom u Baranji. Ova saradnja može da se realizuje kao podrška u organizovanju istraživanja drugih elemenata srpske tradicionalne kulture, gostujućih izložbi, predavanja i drugom, ili kao pomoć (stručna i finansijska) pri izgradnji Srpske kuće svojevrsne izložbe tradicionalne kulture Srba u Baranji. Ovakvim vidom saradnje umnogome bi se doprinelo spoznaji i očuvanju etnoregionalnog identiteta Srba u Baranji i očuvanju ukupne etnografske kulturne baštine srpskog naroda.
Vera Šarac-Momčilović
Etnografski muzej Beograd
1 Kustos u Etnografskom muzeju u Beogradu od 1927. i direktor u periodu od 1950. do 1960. godine. Pogledati dr Mirko Barjaktarović, Uz sedamdesetpetogodišnjicu života Mitra Vlahovića, Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu, 36, Beograd 1973, 9-14 (sa bibliografijom).
2 Baranja je geografska oblast u međurečju Dunava i Drave danas podeljena državnom granicom između republika Mađarske i Hrvatske. Osim Srba u Baranji žive Hrvati, Šokci i Mađari. U Baranji su do Drugog svetskog rata živeli Nemci, Jevreji i Romi.
3 Prema podacima Odeljenja za dokumentaciju Etnografskog muzeja u Beogradu.
4 Pogledati u centralnom registru muzejskih predmeta Odeljenja za dokumentaciju Etnografskog muzeja u Beogradu.
5 U zbirci narodnih nošnji Hrvatske ima oko 1 500 predmeta razvrstanih u kolekcije kompleta i pojedinačnih odevnih predmeta muške i ženske nošnje koji su raspoređeni prema materijalu od kojeg su izrađeni, sistematizovani su prema funkciji
6 Istraživanje u Baranji deo je projekta Narodne nošnje Srba u Hrvatskoj Etnografskog muzeja u Beogradu, koji se finansira iz redovnih finansijskih sredstava namenjenih za istraživačku delatnost Muzeja. Projektom je predviđeno istraživanje narodnih nošnji Srba u Moslavini, Slavoniji i Baranji.
7 Beli Manastir je 2008. godine dobio status grada.
8 Dužina ovog boravka na terenu i nastavka istraživanja u vezi je s finansijskim sredstvima koja odobrava Ministarstvo kulture Republike Srbije.
9 U Belom Manastiru domaćini su mi bili Milan i Živka Dvornić. Milan Dvornić (1947) je sakupljač etnografske građe iz Baranje, afirmisani samouki slikar, ilustrator i saradnik Etnografskog muzeja. Autor je knjige Oj Vidovo, Vidovo – Narodni običaji baranjskih Srba do sredine 20. vijeka, Beli Manastir, 2008. Njegova supruga Živka Dvornić bila mi je od velike pomoći u uspostavljanju kontakta s kazivačima i organizovanju boravka u Belom Manastiru.
10 U Osijeku su me dočekali predstavnici Srpskog kulturnog društva Prosvjeta pododbor Osijek (predsednik društva Petar Rajković, njegov zamenik Milenko Vasiljević i sekretar Društva, Dušanka Tanacković) koji su mi organizovali prevoz do Belog Manastira i povratak u Osijek.
11 Zbog nedostatka muzejskog prostora zbirka narodnih nošnji je bila javnosti prezentovana tematskom izložbom autora Vlaste Šabić, Ruho iz etnografskog odjela Muzeja Slavonije, 2002. godine. Na izložbi je bila prikazana pretežno nošnja šokačkog dela stanovništva Slavonije i Baranje s kraja 19. i iz prve polovine 20. veka. Zbirka trenutno na drugi način nije dostupna javnosti.
12 Etnolog Ana Vild je kustos pripravnik.
13 Biblioteci Osječkog muzeja su poklonjeni katalozi izložbi Čija je ovo kapa? autora Vere Šarac-Momčilović, iz 2006, U rukavicama autora Vjere Medić, iz 2007. i Igra šarenih niti, autora Marine Cvetković iz 2008. godine. Od Osječkog muzeja je dobijen katalog izložbe Ruho iz etnografskog odjela Muzeja Slavonije, autora Vlaste Šabić, iz 2002, Osječki zbornik br. 26 iz 2002 . i Glasnik Slavonskih muzeja br. 27 za 2006. godinu.
14 Fotografije inv. br. 15117/1, 15267.
15 Fotografije inv. br. 15119 i inv. br. 15117/1-2.
16 Fotografija inv. br. 15114.
17 Obrađena i sistematizovana građa s ovog istraživanja biće prezentovana u radu posvećenom narodnim nošnjama Srba u Baranji koji će uslediti nakon opsežnijih terenskih istraživanja planiranih za 2009. godinu.
18 Novinar Jovan Nedić je u „Novostima“ samostalnom srpskom tjedniku broj 478 od 13. februara 2009. god. objavio intervju pod naslovom „Istražujem narodne nošnje Srba u Baranji“.
19 Milica, majka Sofije Dvornić takođe nosi prezime Dvornić. Obe porodice su prema porodičnom predanju doseljene u Baranju u prvoj seobi pod patrijarhom Arsenijem čarnojevićem 1690. godine. Kažu da nisu u krvnom srodstvu.
20 Kavezlija je bilo i svilenih.
21 Pozivači su momci koji na dan svadbe idu po selu i pozivaju sve one koji nisu pozvani ranije.
22 Prikumci su momci koji u toku svadbe pomažu kumu i starom svatu da se sve teče u redu i prema običajima.
23 Predmeti zavedeni u Centralnom registru Etnografskog muzeja u Beogradu pod brojevima 47607, 47608 i 47609.
24 Predmeti zavedeni u Centralnom registru Etnografskog muzeja u Beogradu pod brojevima 47613 i 47614.
25 Predmeti zavedeni u Centralnom registru Etnografskog muzeja u Beogradu pod brojevim 47610 i 47611.
26 Selo se nalazi u Republici Mađarskoj. Do 1918. godine u Majišu je većinsko stanovništvo bilo srpsko.
27 Dobila ih je na poklon od Milevine kćerke Smiljane Bijelić, rođene Mihajlović.
28 Inv. br. 15117/1-2
29 Milan Dvornić je Etnografskom muzju poklonio jedne muške gaće iz Gomirja u Lici. Predmet je zaveden u Centralnom registru Etnografskog muzeja u Beogradu pod brojem 47 612, pripadao je Radu Mamuli (umro tridesetih godina 20. veka) čija je porodica posle Prvog svetskog rata iz Like kolonizovana u selo Kozarac.
30 Vera Šarac-Momčilović, Čija je ovo kapa? – Zlatom vezena oglavlja Srpkinja od Sentandreje do Zemuna i od Temišvara do Đakova u 19. i prvoj polovini 20. veka, katalog izložbe, Etnografski muzej u Beogradu 2006; predmeti kataloški br. 16 i 38.
31 Replika muškog prsluka sa pucadima koji je nosio Dimitrije Dmitrić (1903-1975) izložena je na stalnoj postavci Muzeja, a džega i rogalj iz iste porodice bili su eksponati, jedinstvena svedočanstva o oglavljima Srpkinja iz Baranje na izložbi posvećenoj ženskim zlatoveznim oglavljima.
32 Muzej je 1993, 1995. i 2001. godine otkupio dvadesetsedam (27) predmeta.
33 Kapa inv. br. 47600 je otkupljena 2008. godine od Stanislave Budimir iz Sonte, bez bližih podataka.
34 Ista fotografija inv. br. 15117 nalazi se u Dokumentaciji Etnografskog muzeja.
35 Fotografija inv. br. 15117.
36 U saradnji s kustosima muzeja Vlastom Šabić i Aleksandrom Vlatković povodom izložbe Čija je ovo kapa? za zbirku nošnji Etnografskog muzeja prema detaljnim fotografijama predmeta koji se čuva u Muzeju Slavonije, je izrađena replika, marama – šamija inv. br. 46508. Videti katalog izložbe, kat. br. 14.
37 U Belom Manastiru sam posetila Mađarsku etno-kuću – izložbu predmeta tradicionalne narodne kulture Mađara u Baranji koja je realizovana prema projektu nevladine organizacije Savez mađarskih udruga (SMU) u Hrvatskoj i finansijskim sredstvima Ministarstva kulture Republike Mađarske. Kustos postavke, apsolvent etnologije u Pečuju, Tinde Šipoš poklonila je muzeju katalog fotografija Naslijeđe naših predaka u slikama. O sličnom projektu razmišljaju i Srbi u Belom Manastiru. U Bolmanu nekolicina poštovalaca srpskog etnografskog kulturnog nasleđa okupljena oko Ljubomira Damjanovića iz Jagodnjaka priprema otvaranje etnografske izložbe na kojoj će biti prezentovani predmeti narodne kulture Srba u Baranji.
Momci i djevojke na svatovskom veselju u starijoj muškoj nošnji u Popovcu 1935.
Svečana muška ljetna i zimska nošnja tridesetih god. 20. vijeka Nošnja prikumka Šubara – strigana
Muška pregača-ferta pol 20. vijeka Marama rogalj Kolekcija oplećaka
Prsluk ženski Muška košulja oko 1930. Pregača Kapa tipa džege početak 20. vijeka
Reklama za čizmarsku radnju Kapa zlatara tipa džege iz tridesetih godina 20. veka Način odlaganja odeće, peškira, plahti
Slavonija 1821.god.
Slavonija 1908. Slavonija 1902.
Slavonija stara nošnja Iskra, 1905.
Pakrac oko 1880.
Srpska nošnja Bilogora
Zapadna Slavonija
Srem
Baranja